Ut mine Festungstid/Kapittel 20

Ick gew mi mit den Franzosen in de Menage. Worüm den Franzosen sin Hals för Arwtenslusen tau fin, un worüm de Roddog ok en Fisch is. Zipollen un Lurbeerbläder verdarwen kein Gericht. Worüm de Füerwarksleutnant von C. mi mit en blanken Degen tau Liw' geiht un de Franzos mi dat heite Fischwater äwer den Kopp stülpt. Von't bairsche Bir un von't Lüttjedünn.

Z. oder de Franzos', as wi em näumen deden, was, as ick all früher vertellt heww, en groten, staatschen Kirl; äwer von de Behandlung in M. was hei krank an sinen Geist worden. – Statt em nu fri tau laten, hadden sei em nah Berlin in de Schariteh schickt, un von dor kamm hei tau uns – was äwer nich heilt. – Hei hadd sick inbildt, hei künn prophenzeihn, un dorbi blew hei un satt Stun'n un Dag' lang un läd sick Korten un slog in den Virgil un de Bibel de Pagina's up un dachte sick allerlei Tügs dorbi. – Na, üm em nu up annere Gedanken tau bringen, makte ick em den Vörslag, wi wullen uns sülwen kaken, un't gung ok richtig los. – Tüften würden köfft, un dor seten wi denn un schellten sei in ein von uns' sihr rein utgespäulte Waschschötteln; äwer de Franzos' was nich dortau tau krigen, ehr ordentlich de Ogen uttaustecken; up unsen Vörbähn lag en ganzes Sortiment Suppenkrut in Sand inpackt; 'ne Sammlung von grote un lütte Pött stunn bi den Aben rümmer – glik tau Hand –, denn in'n Aben würd kakt, un blot de Obergerichte, tau de vele Kunst un Uppassung hürt, würden, as sick't hürt, up en Füerhird vörkregen. Mit grote Kosten würd 'ne bleckerne Bifstückmaschin anschafft un allens, wat dortau sin möt; blot dat Fleisch fehlte uns ümmer, wil dat nich gaud antauschaffen was. So gung't denn nu in'n groten los, un't Kaken süll ümgahn; wi loßten, un den Franzosen drop't Loß. – So lang hadd ick ümmer den Koffe makt, nu müßt de Franzos' em maken; hei gung ok an't Wark, schüddte Koffe baben up, stickte Füer unnen an, verget äwer, dat Water intaugeiten, un smölt'te ut den Klempner Löffen in Berlin sin schönstes Kunstwark den Bodden ut. – Dat was de Anfang von uns' Geschäft. – »Franzos'«, frog ick, »hest du di all mal mit dat Kakgeschäft bemengt oder doräwer nahdacht oder dorbi mal tauseihn?« – »Wo so?« frog hei. – »Na, ick mein man«, segg ick, »ob du all mal kakt hest oder ob du mal in en Kakbauk studiert hest oder ob du ok man blot mal 'ne richtige Käksch, de in ehren Fach gebildt is, en beten äwer de Schuller seihn hest?« – Kakt hadd hei noch nich, säd hei, mit Kakbäuker hadd hei sick ok nich afgewen, äwer gebildte Käkschen hadd hei all oft naug äwer de Schullern seihn – un hei nennte mi 'ne ganze Reih, luter französche Namen. – »Je«, seg«, ick, »all dine Madelons un Louisons un Scharlottons känen uns hir nich helpen, hir heit dat, sülwst is de Mann', trugst du di, en richtig Suppeten taurecht tau kaken?« – »Ne«, säd hei. – »Na«, segg ick, »denn will w' dat so maken: ick will kaken un't Geschirr inklarren, un du makst dat wedder rein, smittst mi äwer kein Pött intwei, denn de warden di an't Lohn aftreckt; dat Tüftenschellen un Suppenkrutputzen is gemeinschaftliche Arbeit, wil sei in'n ganzen sihr pläsierlich is un sick dorbi en Wurd vertellen lett.«

Nah dit Äwereinkamen gang denn nu de Kakeri los. – Ick hadd noch en schönes Stück Mal-Linnen, wo ick mine irsten Versäuke mit luter echte Ölfarben upmalt hadd, dat namm ick mit de verschiden Gesichter un Böm un Blaumen, de dorup stunnen, as Schört un bunn sei mi mit en por Bindfaden hinnen tausamen, un dunn gung't los: »Franzos', mak mi mal desen Pott rein – ganz rein. – So! – Nu giww mi mal de Arwten her! – Schapskopp, de nich; de ingequellten dor baben up den Aben! So! – Nu hal mal en por dröge Spöhn taum Anbäuten!« Min oll Franzos' ded alles. »Was kochst du für Erbsen?« frog hei, »dünne oder dicke?« – »Franzos'«, segg ick, »nu will'ck di ein för allemal wat seggen! De Pöttenkikeri kann'ck nich liden. Süh, du deihst din Ding'n, un ick dauh min Ding'n, un wenn't Eten farig is, denn kümmt't up den Disch, un denn ettst du't.«

Min Arwten wiren wunderschön, ick hadd en gaud Stück Speck ansteken, äwer trotzdem kau'te de Franzos dor ümmer so hoch up. – »Wat hest du?« frag ick. – Je, segg hei, em kemen so vel Slusen mang de Tähnen. – Na, dat müßt mi jo denn doch argern: »Wo?« segg ick; »du hest jo en verdeuwelt finen Hals, wo nich mal 'ne Arwten-Slus' dörchkamen kann. – Meinst du, dat wi hir in'n vullen lewen un de Arwten-Slusen in den Drank smiten känen? – Wi hewwen jo nich mal en Swin, den't tau gaud kamen kann. – Un kik hir! Einen Daler un acht Gröschen; dor sälen wi virteihn Dag' von lewen, de kän wi doch nich glik den irsten Dag utgewen, un wenn di de Slusen tau struw sünd, denn schaff mi irst en Täms' an.«

Na, dat hülp; in de negste Tid säd hei ok gor nicks, äwer ick kakte ok ümmer schönes Eten, un dorbi kamm mi dat hellschen tau Paß, dat dat grad in de nüchterne Kalwertid was un dat wi grad an'n Dur wahnen deden, denn dor hadd ick de schönste Gelegenheit, so'n halwes nüchternes Kalw rinne tau smuggeln – up de Festung was noch Mahl- un Slachtstüer –, un dat ded ick oft, denn ick köfft so vel as mäglich ümmer in'n groten. – En halw Kalw kost'te dunntaumalen acht Gröschen, wenn't smuggelt was, un wenn ick denn up minen Vörbähn so'n halw Kalw baben hängen un unnen en Schepel Tüften liggen hadd, denn freu't sick min Hart ordentlich, un ick kamm denn rinne in de Kasematt un säd: »Franzos', för ditmal verhungern wi noch lang' nich!«

Dit hadd nu ümmer in alle Sporsamkeit un Nohrhaftigkeit so furt gahn kunnt, wenn de Franzos' kein Leckertähn west wir; äwer so geiht hei mal de Alleh hendal, un en hübsch Mäten kümmt, un hei fröggt, wat sei in den Korf hadd? »Karpen«, seggt sei, »schöne Ruhrkarpen!« – Nu stiggt em de Giwwel nah Karpen up, un hei föllt mi in min Geschäft – denn de Kass' un den Inkop hadd ick – un köfft de Karpen för en grot Stück Geld. – Ick stah grad mit den Füerwarksleutnant von C., den ick malt hadd un de uns oftmals besöchte – denn uns oll General hadd gegen so wat jitzt gor nicks –, un vertell em grad von unse vorzügliche Kakinrichtung, as de Franzos' ankümmt un von mi Geld ut de Kass' för sinen Karpenhandel verlangt, na, ick betahl also un dauh dorbi so, as wenn Karpen en ganz gewöhnlich Gericht för uns wir – wer will sick so'n Leutnant gegenäwer ok 'ne Thimothee gewen? – »Karpen?« fröggt de Leutnant. – »Ja«, segg ick, »Karpen! Mägen Sei girn Karpen?« – Nu fangt hei denn von Karpen en Strahl an tau singen, un dat hei sick mal krank dorin eten, äwer nu sid vir Johren kein mihr tau seihn kregen hadd, un ick kann nich anners: ick nödig em tau Middag, denk äwer noch so bi mi: »Na, täuw, för't Kranketen will 'ck di woll en P vörschriwen.« – Hei nimmt dat an, un ick gah nu ruppe un will uns' Karpen kaken – natürlich in Bir.

As ick baben kamm, frag ick: »Franzos', wo sünd de Karpen?« – »Hir in din Waschschöttel!« seggt hei. – Ick gah ranne un bekik mi de Dinger, un de Arm sacken mi an den Liw' dal: »Dat nennst du Karpen?« raup ick. – »Ja«, seggt hei, »Ruhrkarpen!« – »Na«, segg ick, »ick nenn't Roddogen«, un kik de Kreaturen in stille Wut an: irst dat grote Stück Geld dorför tau betahlen un sick denn babenin noch vör'n königlich preußischen Füerwarksleutnant mit Roddogen blamieren! »Glik löppst de Dirn nah un lettst di dat Geld wedder gewen«, segg ick, »un denn segg man den Leutnant, hei süll man woanners eten, mit de Karpen wir dat Essig, 't wiren Roddogen worden; un dat du man seggst, du wirst doran schuld, dormit de Dämlichkeit nich up minen Schalm kümmt.« – Na, dat wull hei nu nich, un ick sach dat ok in: dat was tau vel verlangt, un ick äwerlegg mi dat wider un segg endlich: »Na«, segg ick, »wat tau maken is, sall makt warden, un wenn 'ne Roddog' gaud kakt ward, denn is Roddog' ok en Fisch. – Franzos'«, segg ick, »min leiw' Franzos', nu paß ok recht up, wat ick di seggen will, süh, nu snid ehr irst all de roden Flotten un den Swanz af, denn de verraden uns taum irsten, un denn rit sei up, un dat Ingedäum leggst du mi hir up desen Töller, un bileiwe nimm di mit de Gall in acht, un denn snid sei in ganze lütte Stücken, dat dat utsüht, as wir't en kostbor Gericht, von dat nich vel mit einmal gewen warden kann; ick will noch fixing henlopen un will noch allerlei Gewürzen inköpen, wi willen den Leutnant en schönen blagen Dunst vör de Ogen maken.« – Ick lop; äwer as ick up de Trepp bün, krig ick dat wedder mit 'ne Angst, un ick kam taurügg un segg: »Französing!« segg ick un strak em eins äwer, »nimm di ok jo mit de Gall in acht!« – Na, hei versprok dat ok, un ick lop nah den Kopmann un köp in: »'ne Buddel Bir!« – »Echtes Bairsches Bir?« fröggt hei. – »Ne«, segg ick, »säut Bir.« – »Süs, ick heww ok ganz kaptales Bairsches«, segg hei. – Je, 't was hüt 'ne Gelegenheit dortau: »Na«, segg ick, »denn gewen S' mi ok man glik drei Buddel Bairsches, un denn för'n halwen Sülwergröschen Nägelken, för'n halwen Sülwergröschen engelsch Gewürz, för'n halwen Sülwergröschen brunen Honnigkauken un en por Lurbeerbläder tau.« – Na, ick krig dat ok all, de vir Birbuddeln lett hei mi von sinen Jungen hendragen, un ick gah mit 'ne ganze Göps vull Lurbeerbläder achter an. – »Wat hest du dor?« fröggt de Kapteihn. – »Lurbeerbläder«, segg ick, »wi eten hüt Karpen.« – »Karpen?« fröggt Don Juan, »ick weit gor nich mihr, wo de Ort smeckt.« – »Je«, segg ick, »Kinnings, ick wull jug girn inladen, äwer't langt nich, denn wi hewwen hüt all den Füerwarksleutnant von C. tau Middag.« – Nu kamm de Erzbischoff ok an, un as de von Karpen hürte un de Lurbeerbläder sach, säd hei: dat seg hei, ick verstünn de Sak, Lurbeerbläder hürten dortau, un dunn kek hei uns all indringlich an un säd: »Und das merkt euch, Lorbeerblätter und Zwiebeln verderben kein Gericht.« Blot wat Backels-Kram wir, as Pottkauken un Pudding, säd hei, dor müßt mit dese Saken sporsam ümgahn warden. – Na, as ick weggah, freu ick mi denn, dat ick mit den Erzbischoff sine Ansichten so äwerein stimmte, denn hei verstunn vel von't Ökonomsche; un as ick baben ruppe kamm, was de Franzos' mit sine Geschäften all prat, un hei hadd ok nah mine Meinung allens sihr schön un hadd ok Füer anmakt, ick treckte mi also den Rock ut, bunn mi mine bunte Schört vör un tred an den Füerhird, denn dit Gericht was en Obergericht, un't gung mit em in den Aben abslutemang nich. Ick ströpte mi de Ärmel up, un nu kunn't minentwegen losgahn.

Unnen in den Rägen, wil dat hei süs nich gor ward, denn 'ne Schicht Solt un Zipollen un nu ümmer Roddogen un Solt un Zipollen un Solt un Roddogen un Zipollen, bet't all was. – As min Fisch äwer halw gor wiren, raup ick den Franzosen un segg: »Nu stellst du di hir bi mi her un deihst mi Handreikung, denn för einen allein is de Sak nich andahn.« Un dormit geit ick dat Fischwater af, un hei möt mi 'ne Schöttel dortau halen. Un as ick dormit prat bün, segg ick: »So, nu hal dat Bir!« – Dat deiht bei denn ok, un ick geit dat äwer de Zipollen un de Fisch un lat dat upkaken un smit nah 'n lüttes Bedenken min Gewürzen un minen Honigkauken an un stah nu blot noch mit mine Göps vull Lurbeerbläder dor. Vel wiren't; äwer de Erzbischoff hadd seggt: Zipollen un Lurbeerbläder verdarwen kein Gericht; ick hadd dägt Zipollen ansmäten, also müßten ok dägt Lurbeerbläder an, un so streu ick denn min Göps vull rinne. – »So«, segg ick, »Franzos', nu de Botter!« – »Von de frisch?« fröggt hei, »oder von de oll?« – »Meinst du«, segg ick, »dat för de ollen Roddogen uns' olle schöne Bodder nich gaud naug is?« – Na, hei bringt sei, un de Botter was sihr schön, denn ick hadd sei von Hus schickt kregen, un sei was in min Vaders Hus sülwst makt worden; äwer vör en halw Johr. – Um min Sak gaud tau maken, stek ick denn also ok einen unverantwortlichen Stich dorvon in den Pott – den en Ketel hadd wi nich –, un ick stunn nu dor un täuwte ruhig min Sak af, denn min Ding'n hadd ick dahn, un wat dortau hürt, was richtig rin kamen: »So«, segg ick, »Franzos', wat wi nich an de Fisch hewwen, warden wi an de Sauß hewwen.«

Un nu stahn wi dor, un ick freu mi äwer den schönen Geruch, de ut minen Pott stiggt, un hei seggt: »Nu sünd sei gaud.« – »Ne«, segg ick, »noch sünd sei nich gaud: Roddogen möten lang kaken.« – Un dese Vörsicht hett mi möglicher Wis' dat Lewen reddt, denn grad nu kamm de Leutnant an, un wil hei irst dörch uns' Käk müßt, nemen wi em dor in Empfang, un de Franzos' makte de Honnürs un näumte em ümmer »Herr Kammrad«, denn hei sülwst was ok Leutnant bi de Landwehr west, un ick wull doch ok dat Minige dauhn un mak an den Füerhird ümmer so'n verschraten Diner: un ick freute mi sihr, un dat wir doch nett von em, dat hei Wurd hollen hadd; un bi de Gelegenheit kamm ick mit mine ßackermentsche Schört von Öllinnen in dat Füer un stah ok in'n Ogenblick middwarts in helle Flammen. De Leutnant – dit seihn – de Gefohr inseihn – denn hei was Füerwarksleutnant un müßt dat weiten –, treckt den Degen blank un fohrt mi mit dat spitze Ding tau Liw', un de Franzos' kriggt de Schöttel mit dat heite Fischwater tau faten un gütt mi dat – swabb! – äwer den Kopp. – Gotts ein Dunner! wo was mi tau Maud'! – äwer de Leutnant hadd richtig mit den stumpen Degen den Bindfaden dörchfidelt, un min Käkenschört föll mit min Anfangsgrün'n in de Ölmaleri vör mi dal, un ick sprung dorup herümmer un grep mit de Hän'n bald unnen un bald baben, un hadd ick nich vörher in Bedenken mit de Lurbeerbläder stahn, un wir de Roddog' nich so'n tagen Fisch taum Kaken, denn wir dat Fischwater noch kakend west, un de Franzos' hadd mi afbräut as en Kapunhahn.

Dorüm segg ick, Bedenken is bi jeder Sak gaud, un wir't ok man 'ne Roddog'. – Ick kamm ditmal mit en por Blasen up de Knei, mit 'ne verbrennte olle Hos', mit en halw afsengten Brot un mit niderträchtige Koppweihdag' von wegen dat heite Fischwater dorvon af, un't kamm blot von de Äwerleggung her.

Na, äwer den Brandschaden wiren nu äwersten min Fisch vergeten un kakten ümmer still vör sick hen, un as nu de Franzos' den Leutnant rinne nödigt hadd, säd ick tau mi: »Na, wenn s' nu nich mör sind, denn warden s' ok nich.« – Ick nem also den Pott von't Füer un ward de Stücken rute fischen un krig tauirst en Kopp – schön mör! wahrhaftig schön mör. – Ick will doch ok mal probieren, wo de Sak utfollen is, ick pöll mi also en Spirken von den Kopp af – schön mör! äwer gallenbitter! – »Ne!« segg ick, »up den Minschen, den Franzosen, is doch gor kein Verlat, nu hett hei mi de schönen Köpp gällt, na, täuw! Dorför sallst du s' ok beid alleiner upeten!« – Ick grawwel nu mit minen Lepel wider in den Pott – luter Kräumels! De ganze Geschicht was tau Grütt kakt! – »Ja, dat kümmt dorvon her!« segg ick, »ick segg em, hei sall sei lütt sniden, un nu snitt hei s' in luter lütte Finzel!« Tauletzt un tauletzt fisch ick noch en por Swäns' rut, de wiren noch heil, wil uns' Herrgott de Roddog' in'n Swanz mit sihr faste Graden erschaffen hett. – »De sälen för den Leutnant«, segg ick, »dor kann de Gall nich ankamen sin.«

As dat Gericht nu up den Disch stunn, rök't recht apptitlich, un't sach ok so ut, un dorbi kemen mi de velen Lurbeerbläder schön tau Paß, denn de hadd ick baben upleggt, dat de Grütt nich tau seihn was. – Dormit dat hei mi nu nich achter dat Geheimnis kamen süll, läd ick sülwen vör un ded so, as wenn ick sihr besorgt wir, dat hei ok dat richtige Stück kreg. – »An'n fetten Karpen«, segg ick«, »is de Swanz dat beste Stück; un dat sälen Sei hewwen!« segg ick un legg em richtig de beiden Swäns' up. – Hei kickt mi an, as wenn em dat ganz wat Niges wir, un mi was't sülwst ganz wat Nig's; äwer ick slog den Dummen an den Hals. – De Franzos' kreg tau Straf den Kopp.

Ihre ick nu sülwst anfung tau eten, wohrschugte ick sei denn all beid', wo sei sick woll hadden. – De Franzos' et up sinen Kopp düchtig los, äwer de Leutnant sned snurrige Gesichter un kau'te verdeuwelt hoch up den Swanz. – Ja, denk ick, kau du man! Dat sünd de Graden, un för de kann ick nich, ick heww de Roddogen ok nich makt. – Nu fang ick denn ok an tau eten – Gotts ein Dunner! – gallenbitter! – nich blot de Fisch – ne! de Sauß! – Still, man nicks seggen! – Ick et also drist drup los un, üm mi nich tau verraden, fang ick an tau nödigen: »Herr Leutnant villicht en por Zipollen oder en por Lurbeerbläder?« un legg em denn ok en Hümpel Zipollen un Lurbeerbläder up den Teller, dat hei mit de letzt Ort sinen ganzen Kriegsruhm bekränzen kunn. – »Ich danke! ich danke!« stamert hei, »ich bin gar kein Freund von Lorbeerblättern, sie schmecken gar zu – bitter – pikant, wollte ich sagen.« – Un nu schot mi dat Bladd, nu gung mi en Licht up; von de ßackermentschen Lurbeerbläder kamm de ganze Strengigkeit in den Gesmack, un dor was keiner wider an schuld as de dämliche Erzbischoff mit sinen nämlichen Rat un de Gaudmäudigkeit von den Kopmann, de mi so vele Lurbeerbläder taugewen hadd. – Ick was dor nich an schuld un de Franzos' ok nich; ick hadd em nit dat Gällen unrecht dahn, ick füll em also noch en por Lepel von min Grütt up un segg: »Franzos', nahsten möt ick di Afbidd dauhn.« – Hei et ok ümmer förfötsch dorin furt; äwer de Hauptperßohn, de Leutnant, auste mit Fingern un Tung' un Tähnen in den Mund nah Graden rümme, dat ick denk: de wir gaud bi't Nahharken in so'n korten Gasten tau bruken.

Äwer dunn mit einen Mal kamm mi Rat: de Düwel möt mit den Düwel verdrewen warden. Wenn du nu so mit din Bairisches Bitterbir vörrücken dedst, mäglich, dat denn in Verglik mit dat Bitterbir din Fisch säut as en Nätkarn smecken künnen. – »Na«, segg ick, »nu will'n wi äwer doch ok tau uns' Karpen en schön Glas Bairsches drinken!«, gah hen und schenk jeden en Seidel in. – »Merkwürdig!« seggt de Leutnant, »mein Bier sieht viel heller aus als das Ihrige.« »Ja«, segg ick, »wahrhaftig! – Dat is doch merkwürdig, 't is all von einen Kopmann.« – De Leutnant set't sin Seidel an, set't äwer glik wedder dal: »Da ist auch der Hopfen dran gespart«, seggt hei. – Sall denn hüt allens verkihrt gahn? denk ick. Din Bir smeckt doch hellschen bitter, un ick nem den Leutnant sin Glas: »Erlauben Sie mal!« – Leiwer Gott! Nu was dat Lüttjedünn. Nu was dat dat Fischbir, un de Franzos' hadd 'ne Buddel Bairisch Bir an de Fisch gaten. – Na, nu was't jo all klor! – De Roddogen, de Zipollen, de Lurbeerbläder, nicks was doran schuld, blot de Franzos' un dat Bairsche Bir! – De Franzos' hadd taum Glücken ut sin Glas noch nicht drunken, ick schow dat den Leutnant hen un set'te den Franzosen dat Lüttjedünn vör. – Da drink' du man! – Ick nödigte nu noch ümmer tau min Fisch; äwer keiner wull, un as endlich tau mine Freud de Kasematt upslaten würd, gung de Leutnant un bedankte sick höflich för dat schöne Middageten.