Wódny muž
Khodźeše přeco z kłobukom w horšći. Njech bóle słónco abo zyma paleše, wón dźeržeše lědma swój nizki, ale brjuchaty cylindr ze šěrokej třěchu nad hłowu kaž parasol. To bě najwjacy. Šedźiwe włosy běchu hładcy k hłowje přičesnjene a zjednoćachu so zady do wopuše, tak kruće stołkaneje a zwjazaneje, zo so ani njekiwkaše - bě to jedna z poslědnich mužacych wopuši w Prazy, hižo tehdom běštej tu jenož dwě abo tři. Jeho zeleny fračk ze złotymi kneflemi měješe jenož krótki žiwoćik, za to pak běštej poručmje dołhej a biještej suchu, mału postawičku knjeza Rybaka do wuskhnjeneju bristwow. Běły lac kryješe nakhilene wutrobno, čorne kholowy dźěchu jenož do kolen, hdźež so slěbornej podwjazkaj swěćeštej, dale deleka běštej sněhběłej nohajcy hač k druhimaj slěbornymaj spinkomaj, a pod tymaj suwaštej so wulkej črijej. Hač stej tej črijej hdy wobnowjanej byłoj njewěni, zdaštej so z najmieńša přeco tajkej, kaž by rjekł, zo je so k nimaj rozpukana koža brała z třěchi najstaršeho fiakra.
Suche, kosćate wobličo knjeza Rybakowe swěćeše so w stajnym směwkanju. Žadny napohlad skićeše knjez Rybak, hdyž po wulicy dźěše. Kóždych dwaceći kročeli wosta stojo a wobroćeše so na prawy, na lěwy bok. Zdaše so, zo jeho myslički njejsu w nim, zo česćownje snadź kročałku za nim dźeja a jeho stajnje z někajkimi wjesołymi připadami zabawjeju, tak zo so knjez Rybak dyrbi posměwkować a zo so druhdy po šibakach wohladuje. Hdyž někoho strowješe, wuzběhny pokazowaŕ praweje ruki a z lohka hwizdny. Tajke zlohka hwizdnjenje zapiskny tež tehdom přeco, hdyž knjez Rybak rěčeć poča, a najbóle počinaše wón z "ajo", štož měješe tak wjele rěkać kaž haj, haj.
Knjez Rybak bydleše we Hłubokim puću, hnydom deleka na lěwu ruku z wuhladom na Petřin. Ale byrnjež tež hižo w durjach swojeho domu był, tak khětre hač někajkich cuzbnikow wuhlada, kotřiž so na prawu ruku na Hradčany winychu, přeco dźěše za nimi. Hdyž cuzbnicy na šěrokim wuhladownišću pozastachu a krasnosć našeje Prahi wobdźiwachu, stupi k nim, pozběhny porst a zahwizdny: "Ajo, morjo! - Čehodla při morju njebydlimy!" Potom dźěše za nimi do hrodu, a hdyž cuzbnicy w swjatowjacławskej kapali zaso sćěny wobdźiwachu, z čěskimi drohimi kamjenjemi wukładźene, zahwizdny druhi króć: "Haj, to chcu wěrić! Pola na ćisnje kruwaŕ kamjeń do stadła, a kamjeń je často wjac hódn dyžli cyłe stadło." Wjacy jim ženje njepraješe.
Dla jeho mjena, a jeho zeleneho fračka a dla toho "morja" rěkach jemu wódny muž. Ala zańč smy jeho měli stari a młodźi. Knjez Rybak be za justiciara na wuměńku, něhdźe wot Turnova. Tu w Prazy přebywaše pola swojeje blizkeje młodeje přiwuzneje, kotra, měješe njewysokeho zastojnika a z nim hižo dwě abo tři dźeći. Powědaše so, zo je knjez Rybak runjewon surowje bohaty. A to nic tak na pjenjezach, kaž na drohich kamjenjach. We swojej jstwičcy měješe, powědachu, wysoku čornu křinju stojo, w tej křini běchuj same nizke štyriróžkate čorne kašćiki, khětro wulke a kóždy kašćik bě z nutřka ze sněhběłej sylnej papjeru na same kwadratki rozdźěleny a w kóždym kwadratku ležeše na bawłmje zybolacy so drohi kamjeń. Běchu ludźo, kotřiž běchu to widźeli. Wšitko to je namakał a pjeca sam na Kozakovej horje nazběrał. My dźěći sebi powědachmy, zo hdyž pola Šajvlec - tak rěkachu ći knjeza Rybakowi přiwuzni - jstwu myja, zo ju město z pěskom ze samymj tołčenym cokorom posypuja. Sobotu, hdyž so myje, smy Šajvlec dźěćom přeco surowje zawidźeli. Jónu sedźach nad hrjebju za bruskimi wrotami błizko knjeza Rybaka. Tam so mjenujcy knjez Rybak kóždy rjany dźeń na hodźinku rjenje do trawy posydny a kurješe z krótkeje dymki. Tehdom dźěštaj připadnje dwaj wjetše studentaj nimo. Jedyn z njeju porskny a praji: "Tón kuri maminu watowu suknju!" Wot loho časa mějach kurjenje mamineje watoweje suknje za něšto, štož móža sebi jenož jara zamožići ludźo dowolić.
Hewak překhodźowaše so "wódny muž" - ale ně, njerěkajmy jemu tak, wšak 'žno njejsmy wjacy dźěći - přeco jenož po bruskich nasypach. Zetyka-li někajkeho kanonika, kotrychž puće tež sem dźěchu, pozasta a popowěda z nim něšto přećelnych słowow. Něhdy - posłuchach rad, što dorosćeni ludźo rěča - słyšach jeho kak z dwěmaj kniezomaj rěci, na ławcy sedźacymaj. Wón stoješe. Rěčachu wo "Frankreichu" a wo někajkej "swobodźe" same dźiwne reče. Na dobo zběhny knjez Rybak porst a zahwizdny: "Ajo, ja so Rosenaua dźeržu! Rosenau praji: "Swoboda je kaž te juškate jědźe a sylne wina, z kotrymiž so sylne natury, kotrež' su jim zwukłe, žiwja a posylnjeja, słabe pak přemocuja, wopojeju a niča." A potom kiwny z kłobukom a dźěše.
Wjetši a tołsty knjez potom praji: "Što dha ma to přecy z tym Rosenauom?"
Mjeńši ale tohorunja tołsty wotwolwi: "Spisowaćel, najskerje spisowaćel."
Ja pak spomjatkowach sebi tule sadu jako wobsah wšeje wyššeje mudrosće. Wo Rosenauje a wo knjezu Rybaku mějach jenak wysoku předstawu. Hdyž potom dorosćech a sam wšelakore knihi do rukow dostach, namakach, zo je knjez Rybak tehdom woprawdźe docyła prawje citował. Khiba z tym rozdźělom, zo tamnu sadu njebě Rosenau napisał, ale někajki Rousseau. Najskerje bě njekničomna připadnosć knjeza Rybaka z někajkim lohkomyslnym ćišćeŕskim zmylkom woženiła.
Ale tohodla hišće zawěsće mój respekt njeje zhubił. Dobry, njesměrnje dobry čłowjek! -
Běše to słónčny awgustski dźeń, takle wokoło třoch hodźin popołdnju. Štóžkuli runje po Wotrohowej wulicy dźěše, wosta stoja štóž runje tak po domjacym wašnju wonka stoješe, zawoła skoku něšto do domu nutř; z klamow běhachu ludźo. Wšitcy hladachu za knjezom Rybakom, dele kročacym.
"Tón so dźe něhdźe ze swojim bohatstwom hordźić," praješe knjez Herzl, korčmaŕ "w dwěmaj słóncomaj".
"Ow jej!" zawoła knjez Muškot, překupc na róžku, tomu dyrbi zlě być, njese na předań!" Je mi žel, dyrbju-li wuznać, zo knjez Muškot přewulkeho respekta pola susodow njewužiwaše. Powědaše so wo nim, zo je raz hižo bankrotej blizko pobył, a do dźensnišeho dnja hlada dobry małostronski susod na "bankrotarja" docyła hinak hač zbytny swět.
Ale knjez Rybak kročeše spěšnje dale, trochu spěšnišo dyžli hewak. Pod lěwej pažu njeseše jedyn z tych štyriróžkatych čornych kašćikow, wo kotrychž bu hižo telko powědane. "Ćišćeše jón kruće k ćěłu, tak zo so kłobuk w rucy deleka kaž k nozy přiklijeny zdaše. W prawicy měješe španski kij z plačitym kneflikom ze słonoweje kosće, znamjo to, zo knjez Rybak něhdźe na wopyt dźe, hewak ženje kija njenošeše. Postrowjany zběhaše kij a hwizdaše wjele wótřišo hač hewak.
Zeńdźe po Wotrohowej wulicy, přeńdźe swjatomikławšske torhošćo a zańdźe do Žamberjeckeho domu. Tam bydleše po dwěmaj skhodomaj profesor gymnasija, knjez Mühlwenzel, mathemathik a přirodospytnik. Potajkim muž za tehdyši čas trochu njewšědnje zdźěłany. Wopyt njetraješe dołho.
Knjez profesor bě w dobrej mysli. Jeho mócne, zasadźite ćěło bě runje w pripołdnišim drěnmjenju wotpočło. Dołhe šěre włosy, kotrež hołu hłowu wěncowachu, šmjatachu so sem a tam w bjezstarostnym njeporjedźe. Módrej, duchapołnej a přecy přećelnej wóčcy so swěćeštej. Woblico, bjez toho přeco čeŕwjene, so horješe. Tele šěroke, dobroćiwe wobličo bě trochu sylnje w jětrach pobyło a dawaše knjezej professorej přičinu k stajnemu žortej. "Tak to na sweće je," by prajił, "hdyž so holcka směje a ma mjezwoči dólčk, potom je to pječa rjane; hdyž ja so směju, mam dólčkow sta, a sym tola pječa přeco jenož hrozny."
Pokiwny knjezej Rybakej k sofje a wopraša so: "Što sebi po tajkim přejeće?"
Knjez Rybak połoži kašćik na blido a wuzběhny wěčko. Pisane kamuški so swěćachu.
"Ja bych rad - nó wěsće, ja bych rad zhonił - što je tónle tu, što je tole jowle tak snadź hódne -" třepotajo praješe.
Posydhy so potom a podeprě sebi brodu wo hłowčku kija.
Knjez profesor zahlada so do kamuškow. Potom wućeže jedyn ćěmny kamušk, wažeše jón w rucy a hladaše na njón napřećiwo swětłu. "To je moldawit", praješe.
"Što?"
"Moldawit."
"Ajo, moldawit," zahwizda knjez Rybak. Na jeho wobliču běše tak troehu widźeć, zo tele słowo prěni króć w žiwjenju słyši.
"Tón by so do našeje gymnasialneje zběrki hodźał, te 'žno surědke. Tón byšće nam předać mohł.
"To by so hodźało. - Što dha takle -"
"Tři šěsnaki w dwacytnikach byšće za njón dóstał. Nó?"
"Tři šěsnaki!" zahwizdny ćeńko knjez Rybak. Broda so zběhny a zwjeze so zaso na hłowcku. "A te druhe?" šeptny po khwili, kaž by rjekł, zo jeho w šiji něšto spina.
"Chalcedony, jaspisy, ametystki - to ničo njeje." -
Za mało wokomikow bě knjez Rybak hižo zaso na róžku Wotrohoweje wulicy. Stupaše pomalku po wulicy horje. Prěni króć jeho susodźa wuhladachu, zo ma kłobuk na hłowje. Šěroka trěcha be do čoła sćehnjena. Španski kiješk ćehnješe so z kóncom po zetni a šćerceše po dłóžbje. Njehladaše na nikoho, njezahwizda ani jónu. Toho runja so na puću ani jónu njewohladny. Wěsće dźens žadna z jeho mysličkow wonka njeharowaše, wšitke jeho myslički běchu w nim.
Dźensa hižo z domu njewuńdźe, nic na nasypy a nic na Brusku. A běše tola tak krasny dźeń!
Běše hižo k połnocy. Njebjo so módrješe kaž na ranje, měsačk so zyboleše z najpyšnišim, najkuzłarnišim błyšćom, hwězdy so trepjetachu kaž běłe škrě. Petřin bě pokryty z překrasnej slěbornej młhu, slěborne morjo ležeše nad cyłej Prahu.
Wjesołe swětło liješe so do jstwički knjeza Rybaka z woběmaj woknomaj, šěroko wotewrěnymaj. W jenym woknje stoješe knjez Rybak. Stoješe tu jako stołp, sprostnjeny. Z nazdala howrjachu wołtawske wory z ćahatym mócnym zwukom. Hač je stary dźěd słyšeše?
Nahle so zatorhny. "Morjo! - Čehodla tu njeje morjo!" zašepta a hubje jemu zatřepjetaštej.
Snadź so w nim žołmješe stysk jako žołmjace morjo.
"Ej," zatorhny so potom a wotwobroći so. Na zemi ležachu wotewrěne kašćiki a jeho woči so do nich zaprěštej. Wža najbližši z nich, wućeže z njeho kamuški a sypny je do horšće. "Fi - črjopy!" a šmórny je z woknom won.
Delka zapukota a zašćerča wokno. Knjez Rybak so ani dopomnił njebě, zo je deleka w zahrodźe škleńčnik.
"Wujo, štoha tola činiće?" zawoła přećelny mužski hłós wonka, kaž so zdaše, ze susodneho wokna.
Knjez Rybak stupi nimowolnje kročel nazad.
Durje zapiskachu a zastupi knjez Šajvl. Snadź běše jeho krasna nóc we woknje zdźeržała. Snadź běše tež na starym wuju njewšědny njeměr wobkedźbował a z jeho jstwički dołho trajace šukotanje słyšał. Snadź běchu so tež někotre starcowe zdychnjenja wótře z woknom won zalehnyłe.
"Wujko, wy drje tola njechaće wšitke te krasne kamuški z woknom zmjetać?"
Stary muž so zatorhny. Potom zašepta, hladajo škleńčanje k Petřinej: "Nima to žadneje hódnoty - črjopy to su -"
"Ja wěm, zo nimaju wulkeje hódnoty, wšak ja to sam znaju. Ale swoju hódnotu maju tola, za nas a za was. Wy sće sebi je sprócniwje zběrał - wujko, wostajće je, prošu was, wšě mojim dźěćom. Budźa na nich wuknyć, wy budźeće jim wukładować -"
"Wy snadź sće sebi myslili," šeptaše zaso starc ze słabym hłosom a napinanjom, "zo sym bohaty, a ja nětko woprawdźe -"
"Wujo," praji knjez Šajvl z krutym, ale při tym mjehkim hłosom a hrabny starca za ruku, "njejsmy dha my bohaći dosć, hdyž mamy was? Moje dźěći njebychu dźěda měłe, moja žona by była bjez nana, hdy bychmy was njeměli. Wšak tola widźiće, kak smy wokoło was wšitcy zbožowni, wy sće žohnowanje za naš dom -"
Na dobo přistupi starc hač k samemu woknu. Huba jemu dyrkotaše, we wóčku jeho něšto njewuprajnje paleše. Pohlada won. Njewidźeše ničo cyłeho, wšo so zyboleše kaž rozpušćeny dejmant - hač k samemu woknu - hač do jeho wóčka - morjo - morjo!
Dale wjacy powědać njebudu, dale wjacy njemóžu.
- Author: Jan Neruda (public domain)
- Translator: Křesćan Bohuwěr Pful 1896 (public domain)
- Source: http://citanka.cz/pata/sc1-81.html
- Note: Stary prawopis