سنڌ جي ادبي تاريخ/ڀاڱو پهريون/24
هي ميان غلام شاهه ڪلهوڙي جو فرزند هو ۽ ان کان پوءِ سنه 1772ع ۾ سنڌ جو حاڪم ٿيو هو ۽ ٽي ورهيه حڪومت هلائي هئائين.
ميان محمد سرفراز ٽالپرن جي پرئي مڙس مير بهرام خان کي پنهنجي وزير راڄي ليکي جي چور تي لڳي وچ درٻار ۾ شهيد ڪرايو. تنهنڪري ٽالپرن ۽ بلوچن ۾ ڏاڍو شور پيدا ٿيو. آخر سنه 1775ع ۾ ميان محمد سرفراز کي تخت تان لاهي، حيدرآباد جي قلعي ۾ قيد رکيائون، جتي ان کي ۽ سندس ڀاءُ محمود خان ۽ پٽس مير محمد خان کي ۽ چاچس عطر خان کي ميان عبدالنبي بيگناهه قتل ڪرائي ڇڏيو. انهن چئن ئي شهيدن جون تربتون هڪڙئي قبي ۾ آهن.
مخدوم عبدالرؤف ڀٽي، بزرگ جنهن هجري سنه 1165ع برابر عيسوي نہ 1751ع ۾ رضا ڪئي، تنهن اول اول سنڌي زبان ۾ موزون ڪلام (مولود) ٺاهيا هئا، مگر ان کا پوءِ سنڌي زبان ۾ موزون ڪلام چوڻ وارا ٻہ شاعر ٿيا. هڪڙو سيد ثابت علي شاهه مرثيه گو ۽ ٻيو محمد سرفراز خان ڪلهوڙو.
سيد ثابت لي شاه ۽ ميان محمد سرفراز خان کي موزون ڪلام جي تعليم ڏيڻ وارو استاد ساڳيو هو، جو ٺٽهي جو مشهور شاعر ۽ عالم ميان محمد محسن جو فرزند ميان غلام علي هو، جنهن جو تخلص هو مداح (ساراهه ڪندڙ) سيد ثابت علي شاهه عمر ۾ وڏو هو ۽ ميان محمد سرفراز خان اڃا ننڍو هو. مگر ٻنهي جي وچ ۾ تمام گهري دوستي هوندي هئي. ميان محمد سرفراز خان حافظ شيريزي عليہ رحمت جي غزلن جي تتبع تي پارسي غزل ٺاهيندو هو ۽ سيد ثابت علي شاه ۽ ٻيا هم صحبت وري ميان محمد سرفراز جي غزل جي تتبع تي پارسي غزل چوندا هئا.
سيد ثابت علي شاه ته پوءِ سنڌي مرثيا جام ٺاهيا، جن جو زڪر مٿي ڏنو ويو آهي، مگر محمد سرفراز خان جو سنڌي ۾ موزون ڪلام فقط هڪڙي مدح آهي، جو سنڌي ۾ مشهور آهي.
هي بيان مشهور آهي ته ميان محمد سرفراز خان جڏهن حيدرآباد جي قلعي ۾ قيد هو، تڏهن ان نهايت سچي سوز سان اها مدح ٺاهي هئي.
اها ساري مدح بحر هزج مثمن مڪفوف محذوف تي ٺهيل آهي، جنهن جا ارڪان آهن. مفاعيل، مفاعيل، مفاعلي، فعولن،
اها مدح يڪ بيتو ترجيح بند آهي، جنهن ۾ هر هڪ بيت (ٻن مصرعن) کان پوءِ ساڳيو بند:
”ڀلا ڄام هن غلام سندو سوال سڻج تون“ وريو وريو اچي ٿو.
ميان محمد سرفراز خان پارسي ڪلام ۾ بہ اهڙو قابل هو، جو سيد ثابت علي شاه جي لکڻ موجب سندس هم صحبت شاعر سندس ڪلام جي تتبع تي ئي پارسي ڪلام چوندا هئا، مگر سنڌي زبان ۾ سندس پهريون پهريون موزون ڪلام شايد اها مدح آهي. اها مدح ڳائڻ ۾ بلڪل سپڪ ۽ بي اٽڪ آهي.
آهيان ڏڏ – غمن گڏ- سڻج تون
پسي پاڻ – ڪرم ساڻ _ ڏکين ڏاڻ_ سڻج تون
هدايت_ حمايت_عنايت_ ڪرين تون
(ڀلا ڄام...)
امانت_سلامت_اچي لڪ_ لنگهايائون،
يڪسبون_ڪم زوبن_ ڪيم خون_ خضائون
مٽي ڏوه_ پنان نوه_ ڪريين بخش __ خطائون
(ڀلا ڄام..)
چارئي طرف تنهنجي شرف_ ڪيون روشن راهون
منجهان نور_ ٿيو معمور مڪو ملڪ_ مدينون
(ڀلا ڄام..)
سرفراز کي اداس_ آهي آس_ اوهان ڏون
ره رامڻ_ بند خلاص_ خوشي خاص_ ڏئين مون.
(ڀلا ڄام..)
ميان محمد سرفراز جي مٿين مدح جنهن نقطه نظر جي ڪري خاص طرح تعريف جي لائق آهي، سو هيءَ آهي، ته مدح جا ڪي بند صنعت ترصيع سان سينگاريل آهن، ۽ ساري مدح جي ڪا بہ مصرعن صنعت تشطير کان خالي نہ آهي.
هن وقت تائين سنڌي زبان ۾ جيڪي موزون ڪلام موجود آهن، تن مان ڪنهن بہ ڪلام ۾ ايتري قدر صنعت ترصيع ۽ صنعت تشطير ڪم آيل نہ آهي، جيتري قدر ميان محمد سرفراز خان جي مدح ۾ .