عەقیدەی مەرزیە/مبحث الايمان بالله

by مەولەوی تاوەگۆزی

دەمێ دووبارە لە ئیمان بدەین	موتەعەللقی ئیمان بەیان کەین
ئەرچی پێی ئیجمال ئەر بێرینە بەین	موستەفاد دەوێ لە شەهادەتەین
لاکین موافیق حەدیسی ڕەسوول	مونحەسیر بووگە لەسەر شەش ئوسوول
الاصل الاول من الاصول السته
ئەسڵی ئەووەڵمان بزان بە یەقین	باوەڕە بە حەق «رب العالمين»
چلۆن باوەڕێ؟ ئینکار مەلوول کا	وە ڕووی کوفردا چاک گەردەلوول کا
نەسیمی ئونسی لێت دا لەسەردا	خاشاکی نەفسی لاوا لەبەردا
شەفەوی لە دەم دڵت بسێنێ	یادی لێوار و کەنار نەمێنێ
لە گەردی نوختەی سیاە و سفید	پاکت کا هەر وەک کەلیمەی تەوحید
ئەر هاتییەوە باز وە بەقاوە	وە بۆی موحەممەد ڕەسولوڵڵاوە
ئەر سەد کەنارە و دەوێ شەفەوی	قابیلی نوختەی تەعەللوق نەوی
دانیشە لەسەر سەججادەی ئیرشاد	بۆ تەزکییەی نەفس تەکمیلی عیباد
«لي مع الله...» وەک مەلەکووتی	جێ بێڵ، بێر ئەسەر وەسفی ناسووتی
بێ ئەمری مەناس، حوزوور کە مەناس	خاس بگرە ئە دڵ تەفسیری ئیخلاس
ئیجمالی دەوێ بۆ قەلبی سەلیم	لە «بسم الله الرحمن الرحیم»
لاکین «قُل» بڵێ بێ وە تەفسیلدا	خاک بکە وەسەر جەبریی زەلیلدا
کە هەڵیدا «قُل» قوڵ وە کەناردا	کەفی جەبری ڕێت بەم دیو لێواردا
ئەمرت کە زانی هەر لە موختارە	دیتر حاڵی جەبر بێحاڵ دیارە
تۆ، ئەرچی «هو» مەشهوورە و ڕاسە	یانێ: بزانە شان و حاڵ واسە،
بڵێ ئەوەتە «الله» ئەو زات	ئولووهییەتی بۆ هەیە ئیسبات
ئولووهییەتیچ لای«بعض الفحول»	«وجوب الوجود» بۆ ئەوە مەدلوول
خالقییەتیچ وەک مەعبوودییەت	خاسەی لازیمەن بۆ ئولووهییەت
ئەو ئەوییەتە کەوا ڕاجیعە	«هُوَ» ئەباڵ ئەو بۆ دڵ ساتیعە
بەڵام چی بکەین لەو بێ چاوییە	ناوینێ تەعتیل دەوێژێ نییە
ئەحەد کە ناکاو مەوجێکی داوە	پووشی شیرک و نەقس دەداتە لاوە
بۆچ؟ مەعنای: یانێ تەنیاس لە زاتدا،	لە گشت ئەفعالدا، لە گشت سیفاتدا،
لە هەموو ئەنواع تەرکیبە بەری،	لە گشت کەسرەت و تەعەددود عەری
پاکەو مونەززە لە هەموو چشتێ،	کەوا بۆی کەریە ئیمکانی لێ تێ،
وەکوو تەحەییوز، وەکوو جیسمییە	وەک موشارەکەی «حيث الماهية»
پێ بنێ وە چاو ئەهرەمەنیدا	وە موجەسسیمە و وە وەسەنیدا
سەنەوی شەق دە هەتا دیارە،	موعتەزیلە هیچ، زوو بەر کەنارە!
ئەر شیرکی جەلی ئەگەر پەنهان وێ	ئەر نەقسی پەنهان وەر نومایان وێ
بێ درۆ بیدروو لەسەر ڕێتەدا	نەک بچۆی دڕک وە ژێر پێتەدا
الله الصمد: محتاجّ اليه	كُلُّ ما سواه، فعوِّل عليه
حەق بە زاتی خۆی غەنیی موتڵەقە	مەخلووق بە گشت وەجه موحتاجی حەقە
تیکراری «الله» دەفەرمووت بێ لۆچ؟	ئەگەر وا نەوێ ئولووهییەت بۆچ؟
«تیکراری «الله» دەفەرمووت بێ لۆچ؟	ئەگەر وا نەوێ ئولووهییەت بۆچ؟»
«لم يلد»، یا وەڵەد بۆچییە؟!	بۆچ؟ بۆ هیچ شەیئێ موجانیس نییە
هیچ موحتاج نییە، عەدەمی ناوێ،	موعین و خەڵەف بۆچ بێن ئەم ناوێ؟
نایگرێ بە خۆی نە کەژ نە سارا	ماخۆلیای قەول گرۆی نەسارا
ئەگەر بۆ عیللەت ئەمە مەدلوول وێ	کە موناسەبەی دەگەڵ مەعلوول وێ
کەوا حەکیم پێی تەلەففوز دەکات	مەفهوومە لە لەفز «موجَب»ی «بالذات»
پێی مەڵێ عیللەت زاتی موعەللا،	ئەم نیسبەتە و ئەو؟ «حاشا و كلّا»
دەلیلی و «ولم يولد» بەیان کەم:	لەو زاتە سەبقی نەبووگە عەدەم
چ بۆیێکی خۆش لەم عیللەتە تێ	حەق مەعلوول نییە بۆ هیچ عیللەتێ
لە «عَلّي عيني» وەک «يدالله»ی	بێ فەڕ حاڵی بوو، وەک ساهی و لاهی،
موشەببیه حەقی نەدی لە ناودا،	دەسی تەشبیهی دا وەناو چاودا
گوێ مەکە لە کەس هەر بەم مەعنایە	باوەڕت بوێ: خودئایە
یانێ وجوودی «لذاته»یە،	بووگەو هەس، دەوا و مووجیدی نییە
هەر ئەوە «بالذات واجب الوجود»	«ذوالالوهّيه» و خالیق و مەعبوود
مەقسوود و مەوجوود بە حەق هەر ئەوە	بێ موعین، تەنیای موتڵەق هەر ئەوە
بێ شەریک و میسل، بێ شبیهە و نەزیر	بۆ موتیع بەشیر، بۆ بۆ عاسی نەزیر
حەقیقەتێکە بێ چەند و چوونە	لە دائیرەی عەقڵ مەخلووق بیروونە
هەرچی بشنۆیە یا بوێنییە	یا بزانییە ئەوە ئەو نییە
بۆ ماسیوای ئەو زاتە تەعریفە	بۆ ئەو وا نییە بیزان لەتیفە
«و لا يشبهُ و لا يَشتَبِه	لا هو بشيء و لا شي ء به»
«ظاهرّ لكن باطد الاسرار	باطنّ» ئەمما «ظاهر الاّثار»
ئەزەلی و ئەووەڵ بە بێ بیدایەت	ئەبەدی و ئاخیر وە بێ نیهایەت
ئەزەل پەیمانی دەگەڵ ئەبەد کرد	ئەزەل هەڵبگرد، ئەبەد دابگرد،
ئەو سەر بەراو ژوور تا قووەتی بوو	ئەم سەر بەراو ژێر تا تاقەتی چوو
ئەو دەڵێ: فریاد، «أين ابتداه؟»	ئەم دەڵێ: هەی داد،«أين انتهاه؟»
«من جهه الذات» لە ئەشیا تەریک،	من «حیث الصفات» بە گشتی نزیک
ئیشارە ڕێگەی ئەلای ناکەوێ	بە «هُنا» لەگرە، بە«ثمّه» لەوێ
«لم يَكَد اصلاً يتحد بشيء»	عالەم بەو قایم ئەو قایم بە خۆی
نە جوزء نە جوزئی، نە کول نە کوللی	بەعیدە لە عەیب حال و مەحەللی
بۆ حەوادیسات هیچ مەحەل نییە	لە کوفوو، لە ضید، لە نید بەرییە
نە شەکل و سوورەت نە هەیوولایە	نە مورەککەبیچ لە هەردوو لایە
لە جیهەت کەنار، لە حەییز ئەودەر	«ليس بعرض و لا بجوهر»
«ليس بجسم و لا جسماني	و لا بروح و لا روحاني»
نە لە زەمینداس، نە لە ئاسمان	«ليس في الزمان و لا في المكان»
دوورە لە مەتا و کەم و کەیف ئەین	حەرەکە و سکوون وەسل و فەسل و بەین
ئەوە «مؤثر في الوجود» و بەس	جَلَّ، تعالي، عَزَّ، تقدّس
بێ وێنەیە و ماددە، بێ موددە و ئالەت	وە بێ ماندەگی و عیجز و مەلالەت
ئاوردییە وجوود گشت ئەجزای عالەم	لە عەدەم، دیسان دەیواتەو عەدەم
لە ئەزەل ئەو بوو، نە هیچ بوو، نە کەس	بە بێ چوون دەگەڵ هەموو چشتێ هەس
ئاخریچ هەر ئەو دەمێنێت و بەس	یەعنی غەیری حەق دڵ بە هیچ مەبەس
«كما في الأزل في ما لا يزال»	پاکە و مەقەددەس لە نەقس و زەوال
مەوسووف بە ئەسما و سیفاتی کەمال	چ وەسفی جەلال، چە وەسفی جەمال
چە سیفات زات بێ تەشبیهە و میسال	چە سیفات پاک حەمیدەی ئەفعال
زاتی گشت قەدیم لە حودووس سافی	وجوودی و فیعلی، حادیس ئیزافی
وەکوو خەلق و ڕزق، وەکوو ئینتیقام	ئیحیا و ئیماتە و ئیکرام
«تعّلقاتُ وصفِ قدرتهِ	بكونِ المقدور كلَّ في وقتِهِ»
لە دڵی پڕ زەوق بێ ئیعتیسافدا	هیچ مەحزوور نییە لەم ئیتتیسافدا
ككون الحقِ تعالي وحده،	قبل العالم، معه، بعده