قصہ سیف الملوک/62
62. در شکائتِ زلمِ زمانہ ب-تریکِ عاشقانہ
(عاشقانہ طریقے نال زمانے دے ظلم دی شکایت)
باشک ناگ اسمان اساں پر غضبوں کنڈل مارے
آدمیاں نوں ڈنگن کارن چھجلی نت کھلارے
کنڈل گھتّ کیتا اس قیدی کس راہوں نسّ جائیے
ہردم فکر اساڈے لگا کردا کھائیے کھائیے
ڈنگ اس دے تھیں کوئی نہ خالی ہر اک نوں بسّ دہائی
سینکڑیاں وچ اکس کسے پر، رحم نہیں اس بھائی
ظلم اس دے تھیں کوئی نہ چھٹا ہر اک نوں پھٹّ کیتوسُ
زخم گھنے تے مرہم نہ کوئی نہ بنا پٹی سیتوسُ
ویری دغا کماون کارن کھیڈاں کر کر دسدا
سوگ دسے بن دیہیں راتیں نیلا کھڑ کھڑ ہسدا
راتیں بنے بریڈا چمبا شیر دہاں اک رنگا
شیر بریڈے دے منہ آئؤں اے سنسار کرنگا
دم دم فکر غماں وچ مریئے کر خفگی دل تنگوں
کیکر ہوگ بچا اساڈا ظالم شیر پلنگوں
جس پاسے اسنائی کریئے پکا لائے یارانہ
اوڑک پوے وچھوڑا اس تھیں کر کے کوئی بہانہ
اپنا آپ نہ نال نباہو کی سنگ کرگ بیگانہ
سبھ جگ فانی ہوگ محمد کتِ ولّ گیا زمانہ
ماتم سوگ غمی جگّ سارے ویکھو کون سکھالا
جے کوئی سدا سکھالا دسدا سو بھی ہے دکھ والا
اک گھڑی دے سکھ دے بدلے کتنے روز کشالا
رتّ بسنت محمد بخشا ویکھ چمن دا چالا
کیوں کلیاں مونہوں لاہے پردے سبزہ خاک ملیندا
کیوں گلاباں کپڑے پاڑے رنگ پیلا ولّ تھیندا
سرو آزاد کھلوتا قیدی ارگوان رتّ پیندا
سنبل کیوں حیران پریشاں لالے داغ سنیندا
نرگس نال رنجوری روندا بھر آنسو شبنم دے
کیوں بنفشا کالا ہویا سوگ پیوسُ کوئی غم دے
چکڑی دا دل سو سو پرزے مارے دھپّ گرم دے
نونہیں چھلن منہ محمد چمبے نال علم دے
جھولن رکھ ہوائیں کنوں کھیڈن حالَ غماں دے
بولن خوش آواز جناور پھولن درد غماں دے
کمری کوئل کوُ کوُ کردے کیسی کوک سناندے
کتھے سکھ محمد بخشا بھرے جہان دکھاں دے
سوگی بھور وجاون تاراں گاون سوز ہزاراں
خوش سوئی جس چتّ نہ لایا وچ ایہناں گلزاراں
گھگی طوطے دے گل گانی طوق جویں بریاراں
دسے کون خلاص محمد پھاہی پئی سنساراں
ایسا دکھیا حالَ چمن دا وقت بسنت پھلاں دی
کرو قیاس ہوویگی کیسی سرد خزاں گلاں دی
ٹھنڈی واء مریندی آہیں داہیں چتّ ڈلاندی
سرد اساس محمد بخشا جھل فراقَ جھلاں دی
کیتا فکر فراقَ سجن دے پتاں دا مکھ پیلا
ننگا تریبڑ ہو کھلوتا ہجر کنوں رنگ نیلا
برف غماں دی ساڑ سکایا سبزہ رنگ رنگیلا
ککر ہوئے محمد پانی جھاگ ہجر دا بیلا
رونق رنگ گئی خشبوئی باغ اندر جو آہی
ماتم سوگ پشاکی لائی کاواں رنگ سیاہی
ننگی شاخ بےحال بیچاری لٹی جویں سپاہی
کھڑ کھڑ کردے پتّ محمد چلے وطن چھڈّ راہی
کاں کاں کردے کاگ ککارے الاں پان پہارے
مودھے لٹک رہے چمگدڑ الو جلھی مارے
سر منہ پرنے ڈھہندے وتدے پتر وائِ اڈارے
ہو رہے بے تاب بیچارے سکے منہ فہارے
وقت بہاراں اوہ غمناکی وقت خزاں ایہہ رولا
کدوں ہووےگا دنیاں اتے سکھ میرے مکبولا
جگت زمانہ دکھیں بھریا روون دھوون آہیں
جے سکھ ہوگ کتے ولّ تاں بھی آدمیاں نوں ناہیں
ہر دم کوچ نکارا سرتے گھردا پیا سنیندا
ساتھی ٹردے جاندے دسدے کیوں کر سکھ منیندا
کالے اک اک وچھڑ چلے گورے خط لیائے
بنھوں بھار تیار سفر دا کوچ سنیہے آئے
اڑ کے ٹرن لگے جس ویلے موت سلام پچائے
لے سلام سنا محمد کون امن پھر پائے
اڑیا اجے نہیں اڑ ٹریوں کی ہویا اڑ ٹریا
بدلے نوں جھٹّ کٹن دہ خاں زوریں جھلّ نہ پریا
مشرک دے جد مغرب سٹی کس کم تیرا جھریا
کہے محمد نہ ہو غافل سمجھ منہ توں بریا
منزل مارن والے گھوڑے لنگ لنگیں ہن چلدے
رینگھن-وانگھن نباہو جس نوں جھولے نے ات ول دے
ول کھڑسن ولّ ہوسیں تاہیں ول کڈھسن ول ول دے
کاغزیاں تھیں کد محمد مٹدے لیکھ اول دے
قوت باہ گئی کر بھکھا کٹکا سٹّ نہ جھلدا
جاں چو ہارے نال چھوہارے کچرک رہسیں چلدا
ڈھلا ہویا وضو دا قبضہ وائیؤں پھڑ پھڑ ہلدا
بادی تے بواسیر محمد کرن بہانہ گل دا
مئدا سرد غذا نہ ساڑے دست اپھارے پیڑاں
ککھاں دی اگّ کچرک دیسیں سونف جوین ہریڑاں
کھنگ لگی کف آئی جانوں چڑھدی لہر اضل دی
تم ساہوں تم ساہ ہوئے نے سنگسار کرے جند چلدی
اک پل غم بغیر نہ لنگھدا بلغم زورا پایا
آپ ہتھیں منہ لٹھّ لیوئی آسا موت ٹکایا
ہتھاں نوں تھرکمبا لگا جھولا تدھ بنایا
ایہہ جھولا اوئِ جھلیا کہندا چھڈّ دے مال پرایا
بھار اجل دے لکّ دکھایا تاں تدھ چکّ بنائی
چکّ لئی اوہ قوت اس نے آہی جس ٹکائی
موتی جڑے برابر چٹے دند ہوئے رنگ پیلے
قصراں وتھاں چھیک پئے نی دین لگوں وچ تیلے
تدھ جاتا کوئی کیڑا لگا دند نزولوں ہلدا
کہو کیڑا کس پاسوں آیا گھن نزول ات ولّ دا
نکوں پانی پئی مدھانی رڑکیں سنجھ سویرے
پانی رڑک وہانی ایویں کہو کی حاصل تیرے
ٹھنڈ زکام بناویں مونہوں کم ہویا ہن پورا
اس شوروں پت رہندی ناہیں کی لوڑیں پت-شورا
ٹھنڈا ہویا بازار عمر دا ایہو دھند رنجورا
اجے محمد حرص ہوائیؤں ٹھنڈ نہ پئی آ بھورا
چشماں چشمہ جل دا ہویا اٹھے پہر اماہو
ٹھنڈھیاں باراں تھیں چھپ نٹھے بار چندے آہو
جس جس پاسوں آن رلے سن ہوئے اتے ولّ راہو
وچھڑ چلے سبھ ساتھ محمد کوئی نہ نال نباہو
دھند غبار سنسار دسیوے ہار ڈھٹھی جد ہرنی
سرمچوآں دے تیر چلاؤ سرمے ولّ نہ کرنی
ڈلھی شیشی صاف نظر دی گھتّ بھرنی کی بھرنی
این گئی پھر کی محمد عینک نکّ پر دھرنی
ہک ہک کر کے لیندا جاندا جس دتیاں ایہہ چیزاں
رل بیٹھن دی گھڑی غنیمت پوگ فراقَ عزیزاں
جتنے سارے دنیاں اندر پتّ درختاں اتے
اتنے صورتَ سوہنی والے خاک اندر رل ستے
جتنے پھلّ جگت پر سارے سوہے چٹے پیلے
ہر ہر رنگوں دین نشانی ہو ہو گئے رنگیلے
سبزے نالوں وافر گزرے سبز پوشاکاں والے
لالے تے گلناروں وافر رنگ جنہاں گل لالے
چٹے پھلّ جگت پر جتنے دسدے وانگ ہشناکاں
ودھ اس تھیں ہو گزرے کتنے جنہاں سفید پوشاکاں
ہوئے ودھیک گلاباں کولوں سوہنے مکھ گلابی
زرد پھلاں تھیں بہت محمد عاشق جگر کبابی
پنکھی خوش آواز ہزاراں جو باغاں وچ بولن
شاعر گھنے اوہناں تھیں ہوئے سخن جواہر تولن
آپو اپنے بول آوازے کوئی نہ کسے جیسا
ہکنا دا ملّ مہراں موتی ہکنا دھیلا پیسہ
جیسا جیسا دان کسے نوں دتا بخشنہارے
سوئیؤ ورتن ہندا بھائی دیندا کون ادھارے
جو جو چیز ہٹی وچ ہوسی سو کڈھنی بنجارے
ہک بنجارے موتی ویچن ہک منکے کچکارے
سر ورتے جس حالَ سنائے لئل جواہر اوہا
جس سمگری سنی سنائی مل اوہناں دا لوہا
حالاں والے گئے اگیرے کر کر سحر ہلالاں
جیہے جیہے ربّ دتے گھوڑے دسّ گئے سبھ چالاں
سخن کسے دے ہیرے موتی کوئی جواہر لعلاں
ہک دیوے ہک شمع محمد ہک مانند مشالاں
روشن شمع مشالاں جتھے ہور چراغ اچیرے
کی چواتی تیری اوتھے کہسن رکھ پریرے
آپ ولوں تدھ مہراں ٹکیاں فقروں رکھ سیاری
پر جے ترن صرافاں اگے تاں آون متّ کاری
جہنا صرافاں اگے رلدے لئل جواہر پنے
کچے منکے ویکھ اساڈے کد اوہناں دل منے
دین تونگر رزکاں والے کھانے خاصاں عاماں
کلیئے اتے پلاؤ پاکیزے حلوے نال باداماں
سوہنا متھا ویکھ کسے دا مندا نہ بھنّ مرنا
کہہ کی ریساں تدھ کنگالا جو جڑیا سو دھرنا
اگے سخی بتیرے ہوئے شاعر چنگ چنگیرے
نکے وڈے محمد بخشا میں تھیں سبھ اچیرے
وڈے نظم کتاباں والے کون اوہناں نوں رلدا
مدح اوہناں دی آکھن جوگا ناہیں قدر عقل دا
شاعر بہت پنجاب زمیں دے ہوئے دانش والے
کافی باراں مانہہ جنہاں دے دوہڑے بینت اجالے
ہکنا جوڑ کتاباں لکھیاں قصے ہور رسالے
کدھر گئے اوہ سنگ محمد کر کے ویکھ سمھالے
اول شیخ فرید شکر گنج عارف اہلِ ولائت
ہک ہک سخن زبان اوہدی دا رہبر راہ ہدایت
پھر سلطان باہو ہک ہویا خاصہ مرد-ہکانی
دوہڑے پاک زبان اوہدی دے روشن دوہیں جہانیں
بلھے شاہ دی کافی سن کے ترٹدا کفر اندر دا
وحدت دے دریاوے اندر اوہ بھی وتیا تردا
فرد فقیر ہویا کوئی خاصہ مرد صفائی والا
فکے اندر بھی چست سخن ہے عشقَ اندر خوش چالا
بابو باب فقر دے اندر وڑیا نال سمبھالے
بینت ترازو تول بنائیوسُ مصلے دسیوسُ نالے
سل سلِ لئل پروتی تسبیح مرد ظریف مداہی
بحل بحل سخن دی چڑھیا پی کے مست صراحی
ہک کوئی جان محمد ہویا رسلے سخن سناندا
دوہڑا اس دا مویاں دلاں نوں جان محمد پاندا
کوئی کوئی دوہڑا آکھ سنایا ہور کسے مستانے
اس دا بی ہر تیر محمد لگدا وچ نشانے
شاہ چراغ ہوئے اک سید دیوا دین دنی دا
دھنی ملک مکان اوہناں دا شہر چوہان سنیندا
ہر ہر سخن اوہناں دا سوہنا موتی بحر سفائیؤں
جیوں دلبر دا چہرہ روشن جوبن دات خدائیؤں
سیوک خاص اوہناں دا ہویا دنی چند رزادا
بازی جتِ سخن دی اس بھی کہے کبتّ زیادہ
چھڑی چھڑی گلّ آکھی لیکن جو آکھی سو ہچھی
پیلو ستھرا پہلے ہوئے بہت زمیں جد کچھی
خالی خللوں کہے خلیلی خوب سخن خود تھوڑے
دردمنداں نوں فیض پہنچاون فیض بخش دے دوہڑے
سخن شریف شرف دے رزے کتھے شاہ شرف دے
پندھ پیاں نوں راہ دکھاؤن راہ بر اس طرف دے
ہک ترنوٹ گراویں اندر شخص ہویا عبداللہ
دوہڑے بینت کہے اسِ چنگے نہیں کتابیں کھلھا
میاں ہک امام بخش سی رہندا وچ بناہے
شئر اوہدا بھی وانن سبونے میل دلاں توں لاہے
وارث شاہ سخن دا وارث ننندے کون اوہناں نوں
حرف اوہدے تے انگل دھرنی ناہیں قدر اساں نوں
جہڑی اوسِ چوپڑ پئی آکھی جے سمجھے کوئی ساری
ہک ہک سخن اندر خشبوئی وانن پھلاں دی کھاری
شاہ مراد جنے دے کتھے سخن مراداں والے
محبوباں دے چھند بناون واہ مستاں دے چالے
مقبل دی گلّ سدھی سادی ہے مقبول پیاری
لفظ مہیم تے معنے بہتے یاد رکھن دے کاری
مدہ مبارک اندر پہلاں بیعت کیہا اس جیسا
ہکو بات لکھاں تھیں ہچھی دھنّ مصنف ایسا
میر علی کوئی نال صدق دے مدہ مبارک کہندا
ہک ہک نقطے دا ملّ بھائی لکھ لکھ لئل نہ لہندا
اشرف شخص نوشاہی ہویا اشرفیاں شئر اسدے
واسل دے سنِ بینت محبتی بکرے وانگر کسدے
حیدر دے سنِ بینت مریندا خیبر نفس شیطانی
بینت سدھے دیدار بخشدے سخت کمانوں کانی
واہ دوہڑے محمود سجن دے خون غماں دیوں رتے
میرن دے کوئی بینت اجائب درد ہواڑھوں تتے
کوئی کوئی بینت پرانا کدھرے سنیاں شاہ فضل دا
پر اوہ بھی کوئی دکھیں بھریا بولے جلدا بلدا
ہور غلام ہویا اس آکھے غم دے بینت سسی دے
واہوا ہیر حسین سنائی خوب جواب دسی دے
مصطفیٰ ہویا سلکوٹی جاں چایا اسِ دردے
جھنگ امام علی الحق دا خوب کیہا اس مردے
حامد جس امام صاحبَ دا وڈا جنگ بنایا
ہک ہک سخن اوہدے دا ہرگز ملّ نہ جاندا پایا
ہور ہویا کوئی پیر محمد اس بھی جنگ بنائے
موتی صاف زمرد سچے لڑیاں بنھ ٹکائے
دوجا پیر محمد وٹھا موضع نونا والی
چٹھے دی اس وار بنائی مہریں بھریوسُ تھالی
میاں مئزم دین ہوراں نوں عظمت ملی حضوروں
گوہر سخن پروتے اس نے حضرت جیؤ دے نوروں
جس 'انوائ شریف' بنائی ہور ہویا کوئی ابدی
کیتوسُ خوب بیان پھکا دا سبھنا رحمت ربّ دی
رانجھا برخوردار سنیندا بلبل باغ سخن دی
شعر؎ اوہدا جیوں وائِ فجر دی آنے باس چمن دی
حافظ برخوردار مصنف گور جہنا دی چٹی
ہر ہر بینت اوہدا بھی مٹھا جیوں مصری دی کھٹی
عبد حکیم زلیخا جس نے ہندی وچ بنائی
اوہ بھی دردوں خالی ناہیں فارسیؤں الٹائی
ہکّ صدیق کہاوے لالی مرد بھلا کوئی ہویا
مہتر یوسف دا اسِ سہرا چن چن پھلّ پروئیا
آئت اتے حدیث پروتی وچ وچ وانگ گلاباں
سبھنا نوں اوہ صاحب بخشے نالے اساں خراباں
ہاشم شاہ دی حشمت برکت گنتر وچ نہ آوے
درِ یتیم جواہر لڑیاں ظاہر کڈھ لٹاوے
اوہ بھی ملک سخن دے اندر راجا سی سرکردہ
جس قصے دی چڑھے مہمے سوئیؤ سی سر کردا
مختصر کلام اوہناں دی دردوں بھجی بوٹی
درد ہویا تاں سبھ کجھ ہویا کیا لمی کیا چھوٹی
ہکّ شیریں فرہادے والی گلّ وٹائ سنائیوسُ
عامَ خلق تھیں سنی سنائی چا تصنیف بنائیؤسُ
حضرت خسرو شیخ نظامی دسدے ہور کتابیں
ہاشم نے کجھ ہور سنائے ناہیں روا ہسابیں
یا اوہ ہور ہویا کوئی ہاشم ہاشم شاہ نہ ہویا
یا اس شیریں خسرو والا مالم راز نہ ہویا
ڈھونڈ روایت سچی کوڑی کرنا سی ایہہ کارا
خیر اس درد بیان کرن دا آہا مطلب سارا
متک دمینا دے فرمائے بھنگ نہ پوے پیارے
سنی سنائی اس بھی آکھی کی سرِ دوش بیچارے
بیعت ترازو تول بنائیوسُ سادے لذت والے
کلیاں چن چن ہار پروتیسُ نرگس تے گل لالے
پھیر ولایت شعر؎ سخن دی احمد یار سمبھالی
دھونسا مار تخت پر بیٹھا ملِ پنجاب حوالی
تیغ زبان چلائیؤسُ ترکھی وچ پنجاب زمینے
سکہ ملک سخن دے اتے جڑئیؤسُ نال آئینے
ایسی غالب بن کے چلی ضرب اوہدی وچ دھرتی
بہت صرافاں نے چھنکائی وٹا لا نہ پرتی
بھر بھر بکّ سٹے اس موتی ملکاں اندر ونڈے
سوہنے صاف گھنیرے قطرے بدل وانگوں چھنڈے
باز طبیعت اس دی والا گگنوں ہو ہو لتھا
جس اوہ باز وگایا مڑ مڑ دھنّ توہیں اوہ ہتھا
ہر قصے دی بہٹی اس نے زیور لائِ شنگاری
سنئت تے تسنیفوں گہنے زینت کر کر ساری
قادر بخش قلم دا گھوڑا اس میدان ہلایا
چھوٹے جملے چھال نہ دسے چال صفائے چلایا
صاد مرادے بینت ولیکن یمن برکت والے
مٹھا حلوہ کیتوسُ اس وچ پاندا کون مصالے
جاں 'معراج مبارک' کہیوسُ ندی سخن دی تریا
پاک ہویا ہر عیب ختائیؤں نوروں منہ ہتھ بھریا
گجر اندر چھوہراں والی مرد ہویا کوئی اگے
اس بھی نام محمد آہا لگا اس اسرگے
تھوڑے جیسے بینت بنائیوسُ ستے درد جگاندے
سانگ غضب دی وانن محمد سلّ کلیجہ جاندے
میرے اس دے بینت نہ رلدے جیکر سمجھو بھائی
ایہناں اندر سنئت ڈونگھی اوہناں وچ صفائی
نالے ہور نشانی میری مالم ہندی ظاہر
وزن حساب نظم دے وچوں نام نہ ہوسی باہر
مصرعے اندر جڑیا ہوسی جیوں تھیوا وچ چھاپے
جے کوئی ڈونگھی نظروں ویکھے بینتوں بینت سنجاپے
کسے کباب کسے مٹھیائیاں کسے پلا پکائے
کسے اچار مربعے امدے کلیئے کسے ٹکائے
مسا لونا جو کجھ جڑیا ٹکڑا اساں گدائی
ہالوں حجت کوئی نہ کیتی کھائِ برائ خدائی
شاعر نام دھراون لایق قدر نہیں کجھ میرا
اوہ کھیتاں دے سائیں میرا کھال بنے پر پھیرا
گزری وتھیا پھوکیں چھنڈی پنِ منِ ٹوپا دھاڑی
یار بھراواں دی کر خاطر میں بھی کھچڑی چاڑھی
جو دتا سو دتا مینوں ہکسے دیون والے
بھاویں رکھا بھاویں تھندا بھاویں چرب نوالے
جگ جگ جیوے دیون والا جس ایہہ کرم کمائے
اندر میرے باغ سخن دے دھنّ مالی جس لائے
کلر شور زمین نکاری آہی وانگ خراباں
اک بہیکڑ پال نہ سکدی لایق کد گلاباں
ملیا مالی بنیا والی رحمت پانی لائیؤسُ
کلر وچ محمد بخشا باغ بہار بنائیوسُ
بوٹا بچہ باغ اوہناں دا رہے ہمیشہ ہریا
سکا ڈھینگر میرا جس نے پھلیں پتیں بھریا