نورجھان/12
جهانگير کي سلطنت جي بوجي هاڻ گهڻو ڪي سياڻو ڪري وڌو هو. هونئن جو سارو ڏينهن نشي چشي ۾ گنوائي ڇڏيندو هو، سو هينئر هر روز ڳچ وقت رعيت جي اهنجن ايذائن جي دفع ڪرڻ ۾ صرف ڪرڻ لڳو. انهيءَ هوندي به، مسڪينن جي دادرسي مشڪل ٿيندي هئي، ڇو ته رشوتخور ڪامورن جي چالبازيءَ ڪري، انهن کي محلات واري زنجير کي ڇهڻ جو موقع ئي هٿ نٿي آيو. هڪ ڏينهن جئن جهانگير پنهنجي ڪچهريءَ جي ڪاروبار ۾ مشغول هو، تئن اوچتو ئي گهنڊڻيءَ جو آواز ڪن تي پيس. دربان کي هڪدم حڪم ڏنائين ته ”سگهو وڃي ڏس ته ڪير ٿو گهنڊڻي وڄائي ۽ کيس آڻي هت حاضر ڪر.“
فرمان موجب، دربان جلد ئي هڪ پير مرد کي سندس ٻڍڙي زال سميت آڻي حاضر ڪيو. کين ڇنل ڦاٽل ڪپڙا ڍڪيل هوا. ڪچهريءَ ۾ گهڙڻ شرط، نئڙي شاهي آداب بجا آڻي، اکين مان آب وهائي، پڪارڻ لڳا ته ”اِنصاف! شاهن جا شاه! اِنصاف!“
جهانگير فرمايو ته ”دلجاءِ ڪريو. مونکي پنهنجي دک درد جو دل کولي سربستو احوال سڻايو. آءٌ اوهانجو پاڻيهي اجهو ٿو داد ڪريان.“
ڪنبندي ڪنبندي پير مرد ڪڇيو ته ”حضور جو شال اقبال زياده هجي!“
ائين چئي هٻڪي بيهي رهيو، تنهنتي وزيراعظم دلداري ڏيئي چيس ته ”خوف خطرو نه ڪر، ۽ بنان ڪنهن حجاب ۽ شرم جي چٽيءَ طرح حضور اعليٰ جي اڳيان احوال عرض رک.“
پر پير مرد کان وڌيڪ اکر به نه اُڪليو. آخرڪار زالس همت جهلي، ڏڪي ڏڪي چيو ته ”جئندا قبلا! اسين مصيبت جا ماريل نٿا سور سهي سگهون، ۽ نٿا پاڻون وڏن جي شڪايت ڪري سگهون.“
هي لفظ ٻڌي، جهانگير کي ڏاڍو رحم آيو، ۽ فرمايائين ته ”خاطر جمع ڪريو. توڻي کڻي منهن جي پٽ اوهانکي ستايو هوندو، ته به آءٌ اوهان کي انصاف پلءِ وجهندس. هاڻي بنان ڊپ ڊاءَ جي پنهنجي ماجرا بيان ڪريو.“
ٻڍڙيءَ جي اکين مان ته ڳوڙها بس ئي نه ڪن. نيٺ عرض ڪيائين ته ”اي اسان جا سردار! مان ۽ منهنجو مڙس بردوان جي ڏوراهين ڏيهه کان مهنن جا مهنا ڪهندي ڪهندي مس مس هت پهتا آهيون. واٽ تي پني پيٽ قوت پئي ڪيو اٿئون. حضور جي در اها اميد پائي آيا آهيون ته اسانجو پورو پورو داد ٿيندو. آهيون سي ضعيف ۽ مسڪين، ته به هيل تاءِ ڪنهن اڳيان هٿ نه ٽنگيو اٿئون. رب جي رضا تي راضي رهي، ڏکيو سکيو وقت پئي ڪاٽيو اٿئون. خدا جي فضل سان هڪ ننڍڙي رهڻ جي جاءِ ۽ ٻنيءَ جو ٽڪر به هئوسين. سڪي سڪي، پيريءَ ۾ پٽڙو ڄائوسين، جنهن کي لاڏ ڪوڏ سان نپائي، پئي نيڻ ٺارياسين. قضا سان اسان جي دادلي رستي تي راند پئي ڪئي. اوڏي مهل اَمير سيف الله به ڪو هاٿيءَ تي چڙهيو، اچي اُتان لانگهائو ٿيو. سندس بيپرواهيءَ کان، اسان جو اَبهم هاٿيءَ لتاڙي اُڦٽ ماري وڌو. هن ماجرا جي جڏهن اسان کي خبر رسي، تڏهن اسين هاٿيءَ پٺيان ڪاهي پياسين ۽ انصاف گهريوسين. پر انصاف ته انصاف جي ماڳ، مرڳوئي سرڪاري ڪامورن جي ڦٺ لعنت سٺيسون. انهيءَ تي آءٌ پاڻ جهلي نه سگهيس، سر وٺي کين ويڻ ورايم، ۽ حاڪم کي پڻ ٻن چار حرف پٽي ڪڍيم. بس، پوءِ جي اسان سان ويل وهايائون، تنجو ڪهڙو بيان ڪريون. اسانجو سارو مال ملڪيت ۽ ٽپڙ ٽاڙي حاڪم جي حڪم سان ضبط ڪيا ويا؛ ۽ پڻ اسانکي شهر نيڪالي ڏني ويئي.“
ائين چئي، ويچاري درد جي ماريل ٻڍڙي ساڻي ٿي ڪري پيئي ۽ ڏندڻ پئجي ويس.
هي روئداد ڏسي، جهانگير کي ڏاڍو ارمان پهتو؛ رڙ ڪري چيائين ته ”آهي اهو ڪير جو اسان جي ملڪ ۾ اهڙا انڌير ٿو وهائي؟ آءٌ خدا کي حاضر ناظر ڄاڻي ٿو چوان ته هنن ستايلن کي پوري داد ملڻ کان اڳ آءٌ سک ٿي نه سمهندس.“ ائين پڪاري، منشيءَ کي اِشارو ڪيائين ته سگهو هنن مسڪينن کي اول شاهي خزاني مان ڏه اَشرفيون آڻي ڏي ۽ پوءِ ڪاغذ قلم کڻي اچ ته انهيءَ اَڍنگي حاڪم کي سبق سيکاريون.“
منشي ’جي حضور!‘ چئي اُٿي کڙو ٿيو ۽ فرمان موجب ڏه اشرفيون آڻي پير مرد جي اڳيان رکيائين. پر پير مرد ته اشرفين کي هٿ به نه لائي، چي اسانکي داد گهرجي نه پئسا. آخر وڏي زور بعد مس مس اشرفيون پٽ تان کڻي، مٿي تي رکي، کڻي ڳنڍ ۾ ٻڌايائين. پوءِ ته منشي قلم هٿ ۾ کڻي، شاهي فرمان لکڻ لاءِ بادشاه کي ويجهو ٿيو.
جهانگير فرمايس ته هاڻ لک ته ”بنگالي جي حاڪم سيف الله کي سڏ ٿي ڏجي ته سندس ڪڌن ڪرتوتن جي اسانکي پوري پروڙ پئجي رهي آهي. هن تازو هڪ مسڪين ٻڍڙي ۽ ٻڍڙيءَ جو ڪوڏن جهڙو سڪيلڌو پٽ ناحق هاٿيءَ هٿان لتاڙائي ماري وڌو آهي. انصاف روءِ ته اهڙيءَ ڪنياءَ جو بدلو کيس هڪدم ملڻ گهرجي، پر هن دفع اسين سندس خطا تي چشم پوشي ٿا ڪريون. باقي کيس حڪم ٿا ڪريون ته پيلوان کي سخت سزا ڏئي، ۽ هنن اَڌينن کي سندن جاءِ ۽ ٻني موٽائي ڏئي؛ ۽ ٻين نقصانن عيوض کين هڪ وڏي رقم ڀري ڏئي. جي هيءُ اسانجو فرمان هڪدم بجاءِ نه آندو ويو، ته پوءِ سندس حياتيءَ جو خير نه آهي.“
انهيءَ رقعي تي جهانگير مهر ڪري، ٻڍڙيءَ کي هٿ ۾ ڏنو ۽ چيائينس ته ”هيءُ وڃي پنهن جي حاڪم اڳيان پيش ڪريو، اُميد ته اوهان جا درد جلد دور ٿيندا.“
زال مڙس انهيءَ تي البت سرها ٿيا، ۽ وري منزلون ماريندا، اچي بردوان ۾ پهتا، ۽ شاهي فرمان سيف الله جي خذمت ۾ آڻي حاضر ڪيائون.
سيف الله هي فرمان پڙهي، تپي لوه ٿي ويو، ۽ اُن کي پرزا پرزا ڪري کڻي پٽ تي اُڇلايائين. ويتر حڪم ڪڍيائين ته ”هنن باغين کي پڪڙي، نظربند رکو، ۽ جيسين پنهنجي خطا نه مڃين ۽ منهنجو فيصلو قبول نه ڪن، تيسين ڀل ته قيد ۾ پيا ڪنا ٿين.“
بس، ويچارن لاءِ ته ويل وهي ويا. هڪ اونداهيءَ ڪوٺيءَ ۾ وڃي هنيائون. روز صبح جو هڪ داروغو پڇڻ ويندو هون ته ”ڇا، اڃان به حاڪم جو حڪم اوهانکي قبول نه آهي؟“ ڪيترن ڏينهن تائين ته ويچارن آڻ مڃڻ کان انڪار پئي ڪيو، پر نيٺ فاقا ڪڍي ڪڍي ۽ عذاب سهي سهي، لاچار کڻي هائو ڪيائون. تڏهين مس مس ٿي جندڙي آزاد ٿين. بنديخاني مان ڇٽي، رڙهي رڙهي وڃي هڪ وستيءَ ڀيڙا ٿيا، جتي ڳوٺاڻن مٿن ديا آڻي، ٽڪر ڀور اچي کاراين. جڏهن البت بت ۾ وريا ۽ هلڻ چلڻ جهڙا ٿيا، ته اُها وسي ڇڏي وري آگري ڏي روانا ٿيا. ٿوري گهڻي ڏينهين چارين وڃي سيف الله کي خبر رسائي؛ پر هو هاڻي پڪڙجڻ کان پري هوا. سيف الله کي سجهي آيو ته اجهو وري ٿو ممڻ مچي، سو آگري ۾ ڪن دوستن کي لکي موڪليائين ته ”خبر رکجو، متان هي خبيث وري نه ڪو خلم ڪن.“
زال مڙس به پنڌ کي ڀيڙيندا، اچي آگري کان نڪتا، پر ڇا ڏسن ته گهنڊڻين واري زنجير سپاهي پيا پهرو ڏين. ويچارن جون ٻه به وييون، ڇهه به وييون. هر روز صبوح کان وٺي شام تاءِ محلات جي چوڌاري پيا لامارا ڏيندا هوا، پر مجال نه ٿئين جو زنجير جي اوڏو وڃي سگهن. جي بادشاه شڪار تي نڪرندو هو، ته هي به سندس پويان لڳندا هوا، ۽ جي وري شهر مان گذر ڪندو هو، ته هي به پٺ نه ڇڏيندا هئس. بس ويچارن کي ائين ڪندي مهنن جا مهنا لنگهي ويا، پر مراد حاصل ئي نه ٿئين. نيٺ هڪ ڏينهن جئن بادشاه ٻيڙيءَ ۾ چڙهي، جمنا نديءَ تي شيل شڪار پئي ڪيا، تئن پير مرد پاڻيءَ ۾ ٽپو ڏيئي، ٻيڙيءَ جو ڳريو جهلي، وڏي دانهن ڪئي ته ”شاهن جا شاه! انصاف! اي شاهن جا شاه! اِنصاف!“ هيءُ فرياد ٻڌي، جهانگير تپرس ۾ پئجي ويو. جان نهاري ته هڪ پير مرد ٻيڙيءَ جي پاسي ۾ پيو تڙڳي ۽ ٿڙڦي. هڪدم حڪم ڏنائين ته پوڙهي کي پاڻيءَ مان ڪڍي، ٻيڙيءَ ۾ چاڙهيو ائين ڪيو ويو. پوءِ ته پوڙهي کي چڱيءَ طرح سڃاتاءِ، ۽ کانئس حال جي حقيقت پڇيائين. احوال ٻڌي، ڏاڍو غم ٿيس. ۽ سيف الله تي ڏاڍا ڇوه ڇنڊيائين. پير مرد ۽ سندس زال کي ٿانئيڪو ڪري، سيف الله ڏي قاصد روانو ڪيائين ته ”درٻار ۾ هڪدم اچي حاضر ٿيءُ.“
سيف الله کي ته خواب ۾ به ڪونه ٿي سجهيو ته سندس لاءِ ڪا مصيبت ٺهي آئي آهي. سو شاهي فرمان جي تهه طلب پيروي ڪيائين، ۽ لشڪر ساڻ ڪري، اچي جمنا نديءَ جي ٻئي ڪپ تي خيما کوڙيائين. سندس وارد ٿيڻ جي خبر وڃي بادشاه جي ڪن پهتي. انهيءَ ئي ڏينهن جهانگير حڪم ڪيو ته ”منهنجو هڪ مست هاٿي صبوح جو سوير تيار رهي.“
ٻڍڙي ۽ ٻڍڙيءَ کي پڻ امر ڪياءِ ته ”سڀاڻي اچي درٻار ۾ حاضر ٿجو.“ فجر جو زال مڙس کي هاٿيءَ تي سوار ڪري، ساڻن گڏجي جمنا ندي لنگهي پيار ٿيو. سيف الله اڃان ننڊ جي خمار ۾ ئي هئو. جهانگير حڪم ڪيو ته ”کيس چؤکنيو ٻڌي، هاٿيءَ جي اڳيان آڻي ڦٽو ڪريو. اک ڇنڀ ۾ ائين ئي ڪيو ويو. پوءِ ته هاٿيءَ هڻي سيف الله کي چپي چيڀاٽي، چيهون چيهون ڪري ڇڏيو. پنهنجي جهوني دوست جو اهڙو درد ڀريو موت ڏسي، جهانگير جي دل ڀرجي آئي، ۽ حڪم ڪيائين ته ”کيس وڏي مان ۽ طومان سان نيئي دفن ڪريو، ۽ ساري ڪچهري برابر ٻه مهنا ماتم ۾ رهي.“
انهيءَ ڏينهن هئن به درٻار ۾ ظاهر ڪياءِ ته ”توڻي سيف الله مونکي ڏاڍو پيارو هو، پر ته به انصاف هن کان وڌيڪ پيارو لڳم. ڇا به ٿي پوي، ته به بادشاه کي ضرور پوري عدالت ڪرڻ گهرجي، ۽ سندس سلطنت ۾ هر ڪنهن انسان کي خواه غريب هجي خواه غني، پنهنجا پورا پورا حق پلءِ پوڻ گهرجن.“