Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe/Sheduḽu ya 3

[Sheduḽu ya 3 yo khwiniswaho nga khethekanyo ya 2 ya Mulayo wa Khwiniso ya Vhuṋa ya Ndayotewa wa 2001, nga khethekanyo ya 19 ya Mulayo wa Khwiniso ya Vhurathi ya Ndayotewa wa 2001, na nga khethekanyo ya 3 ya Mulayo wa Khwiniso ya Vhuṱahe ya Ndayotewa wa 2008.]

Tshipiḓa tsha A: Matshimbidzele a khetho dza Vhafaraofisi vha zwa Ndayotewa

1. Kushumele
1. Matshimbidzele o ambiwaho kha Sheduḽu a shuma tshifhinga tshoṱhe musi—
a. Buthano ḽa Lushaka ḽi tshi fara muṱangano wa u khetha Phresidennde kana Mulangadzulo waḽo kana Muthusa-Mulangadzulo wa Buthano;
b. Khoro ya Mavundu ya Lushaka i tshi ṱangana u khetha Mudzulatshidulo kana Muthusa-Mudzulatshidulo; kana
c. Vhusimamilayo ha vundu (phalamennde ya vundu) vhu i tshi ṱangana u khetha Mulangavundu kana Mulangadzulo kana Muthusa-Mulangadzulo.

2. U tiwa
Muthu a no khou ranga phanḓa muṱangano une khawo ino Sheduḽu ya shuma u tea uri hu tiwe vhonkhetheni kha wonoyo muṱangano.

3. Ṱhoḓea dza tshiofisi
1. Dzina ḽa muthu a no khou tiwa ḽi tea u vha ḽi kha fomo yo randelwaho nga milayo yo bulwaho kha tshiteṅwa tsha 9.
2. Fomo ine dzina ḽa ṋewa ḽi khayo i tea u vha yo sainiwa—
a. nga miraḓo mivhili ya Buthano ḽa Lushaka, arali hu tshi khou tea u khethiwa Phresidennde kana Mulangadzulo kana Muthusa-Mulangadzulo wa Buthano;
b. ho imelwa miraḓo mivhili ya vhurumiwa ha vundu, arali Mudzulatshidulo kana Muthusa-Mudzulatshidulo wa Khoro ya Mavundu ya Lushaka a tshi tea u khethiwa; kana
c. nga miraḓo mivhili ya vhusimamilayo ha vundu ho teaho, arali hu tshi khou tea u khethiwa Mulangavundu wa vundu kana Mulangadzulo kana Muthusa-Mulangadzulo wa vhusimamilayo hayo.
3. Muthu o nangiwaho u tea u saina fomo ya u nangiwa u itela u sumbedza u tendelana na u nangiwa hawe kana a ṋea tshivhumbeo tshifhio na tshifhio tsha u khwaṱhisa u tendela u nangiwa hawe nga u tou ṅwala.

4. U ḓivhadzwa ha madzina a vhonkhetheni
Muthu a no khou ranga phanḓa muṱangano u tea u ḓivhadza madzina a vhathu vho nangiwaho sa vhonkhetheni kha muṱangano, fhedzi a ho ngo tendelwa uri hu vhe na u hanedzana.

5. Nkhetheni muthihi
Arali hu na nkhetheni muthihi fhedzi o tiwaho, murangaphanḓa wa muṱangano u tea u ḓivhadza uyo muthu sa ene o khethiwaho.

6. Matshimbidzele a khetho
1. Arali hu na vhonkhetheni vha no fhira muthihi vho tiwaho—
a. hu tea u vouthiwa kha wonoyo muṱangano nga maitele a u voutha a tshidzumbe;
b. muthu muṅwe na muṅwe a re hone kana arali hu muṱangano wa Khoro ya Mavundu ya Lushaka, vunḓu ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽo imelelwaho muṱanganoni ḽi nga voutha luthihi fhedzi; na uri
murangaphanḓa wa muṱangano u tea u ḓivhadza uri muthu o wanaho vouthu nnzhi ndi ene muthu o khethiwaho.

7. Maitele a u bvisa
1. Arali hu si na nkhetheni o wanaho vouthu nnzhi , dzina ḽa nkhetheni o wanaho vouthu ṱhukhusa ḽi tea u bvisiwa ha dovha ha vouthiwa kha vhonkhetheni vho salaho u ya nga ha tshiteṅwa tsha 6. Haya maitele a tea u dovhololwa u swikela muṅwe nkhetheni a tshi wana vouthu nnzhi u fhira dza vhaṅwe.
2. Arali hu tshi khou shumiswa tshiteṅwa tshiṱuku tsha (1), zwi sa konadzei u bvisa dzina ḽa nkhetheni nga nṱhani ha uri vouthu ṱhukhusa dzo itwaho dzo vha dzi kha vhonkhetheni vha no fhira muthihi, hu tea u vouthiwa kha havha vhonkhetheni, nahone zwi tea u dovhololwa u swikela hu tshi vhonwa uri ndi dzina ḽa nkhetheni ufhio ḽine ḽa tea u bvisiwa.

8. Miṅwe miṱangano
1. Arali ho nangiwa vhonkhetheni vhavhili fhedzi kana musi hu tshi nga sala vhonkhetheni vhavhili fhedzi musi ho no bvisiwa vhaṅwe, nahone havha vhonkhetheni vha tshi nga vha vho wana vouthu dzi eḓanaho, hu tea u fariwa muṅwe muṱangano hu saathu u fhela maḓuvha a sumbe kha tshifhinga tsho tiwaho nga murangaphanḓa wa muṱangano.
2. Arali muṅwe muṱangano wa fariwa hu tshi tevhedzwa tshiteṅwa tshiṱuku tsha (1) maitele o randelwaho kha ino Sheduḽu a tea u shumiswa kha muṱangano wonoyo sa muṱangano wa u thoma kha idzo khetho.

9. Milayo
1. Phresidennde wa Khothe u tea u ita ndayo dzi no bula—
a. kutshimbidzele kwa miṱangano kune ino Sheduḽu ya shuma;
b. mishumo ya murangaphanḓa muṅwe na muṅwe wa muṱangano na muthu muṅwe na muṅwe a no khou thusa murangaphanḓa wa muṱangano;
c. fomo ine madzina a vho tiwaho a vha khayo; na
d. nḓila ine u voutha ha tea u tshimbidzwa ngayo.
2. Milayo iyi i tea u ḓivhadzwa nga nḓila ye Phresidennde wa Khothe a i ta ngayo.

[Tshiteṅwa tsha 9 tsho imelwa nga khethekanyo ya 19 ya Mulayo wa vhu 34 wa 2001.]

Tshipiḓa tsha B: Nḓila ya u ta kudzhenelele kwa ḽihoro kha Vhurumiwa ha vundu kha khoro ya mavundu ya Lushaka
1. Tshivhalo tsha vharumiwa kha vhurumiwa ha vundu tshine tsha ya kha Khoro ya Mavundu ya Lushaka tshine ḽihoro ḽa tendelwa, tshi tea u tiwa nga u andisa tshivhalo tsha madzulo tshine ḽihoro ḽa vha natsho kha vhusimamilayo ha vundu nga fumi na u kovha mvelelo nga tshivhalo tsha madzulo tshi re hone kha vhusimamilayo ha ṱanganyiwa na nthihi.
2. Arali u rekanya u ya nga tshiteṅwa tsha 1 hu tshi sia masalela a songo milwaho nga vharumiwa vho ṋetshedzwaho kha ḽihoro u ya nga tshiteṅwa tshenetsho, masalela a fanela u ṱaṱisana na maṅwe masalela ane a fana nao ane a khou engedzea kha ḽihoro ḽiṅwe na ḽiṅwe kana mahoro, nahone vharumiwa vha songo phaḓaladzwaho vha fanela u ṋetshedzwa kha ḽihoro kana mahoro u ya nga vhunzhi ha masalela a ḽihoro.
3. Arali masalela o ambiwaho kha tshiteṅwa tsha 2 a tshi lingana, vharumiwa vha songo phaḓaladzwaho kha vhurumiwa vha fanela u ṋetshedzwa ḽihoro kana mahoro a re na masalela a linganaho u ya nga mutevhe wa nomboro khulwanesa u ya kha nomboro ṱhukhusa ya dzivouthu dzo rekhodiwaho dza mahoro eneo nga tshifhinga tsha khetho dza u fhedza dza vhusimamilayo vhu kwameaho.

[Tshiteṅwa 3 tsho ḓadziswaho nga khethekanyo ya. 2 ya Mulayo wa Khwiniso ya Vhuṋa ya Ndayotewa wa 1999 na u imelwa nga khethekanyo ya. 3 ya Mulayo wa Khwiniso ya Vhuṱahe ya Ndayotewa wa 2002 na nga khethekanyo ya. 5(a) ya Mulayo wa Khwiniso ya Vhufumiiṋa ya Ndayotewa wa 2008.]

4. Arali mahoro a no fhira ḽithihi ane a vha na masalela a no lingana o rekhoda tshivhalo i fanaho tsha dzivouthu nga tshifhinga tsha khetho dza u fhedza dza vhusimamilayo ha vundu honoho, vhusimamilayo honoho vhu tea u ṋetshedza vharumiwa vha songo phaḓaladzwaho kha vhurumiwa kha ḽihoro ḽine ḽa vha na masalela a fanaho nga nḓila ine ya tshimbilelana na demokirasi.

[Tshiteṅwa tsha 4 tsho ḓadzisaho nga khethekanyo ya 5(b) ya Mulayo wa Khwiniso ya Vhufumiiṋa ya Ndayotewa wa 2008.]