- 283
usa ka malisod nga panagang, sama sa usa ka eskrimador nga dili pa hanas.
— Nga kamo magtuman sa inyong katungdanan, mitubag siya.
Si Pari Fernandez nahitiurok. Kadtong tubaga midahunog sama sa usa ka buto sa kanyon.
— Nga tumanon namo ang among katungdanan! misumpay si Pari Fernandez nga mibarog pag-ayo. Apan, wala kami magtuman sa among katungdanan? Unsang mga katungdanan? Unsang mga katungdanana ang inyong ipatuman kanamo?
— Ang mga katungdanan nga giangkon ninyo sa pagsulod ninyo sa inyong kaponongan, ug nga, sa diha na kamo, inyong gipangako! Apan, sa akong pagka tinon-an nga pilipinhon, wala akoy katungod sa pagsusi sa inyong kinabuhi bahin sa inyong mga tulomanon sa inyong kaponongan, sa inyong pagka katoliko, sa inyong mga katungdanan alang sa Kagamhanan, sa lungsod nga pilipinhon ug alang sa tibook katawhan; mga butang kini nga kamo day angayan mosulod alang sa inyong mga magtutukod, sa Papa, sa Kagamhanan, sa mga lungsuranon ug kang Bathala; sa akong pagka tinonan nga pilipinhon, mao lamay hisgutan ko ang inyong mga katungdanan alang kanamo, ang kapraylihan, tungod kay sila nangahimo nga magbalantay sa mga paagi sa pagtoon sa mga lalawigan, ug ang mga dominiko, labi na gayud, tungod sa ilang paghakohako kay sila nangahimo. nga magbalantay sa mga paagi sa pagtoon sa mga lalawigan, ug ang mga domini ko, labi na gayud, tungod sa ilang paghakohako sa pagtudlo sa mga batan-on pilipinhon, nakaangkon sa katungdanan, sa atubangan sa walo ka milyon ka mga lungsuranon, sa atubangan sa Espanya ug sa tibook katawhan, diin kami nahisakop, sa pag-ayo sa ngadtongadto sa bag-ong binhi, aron pag-agak ngadto sa ilang kabulahanan, aron sa pagtukod usa ka lung sod nga dungganan, mauswagon, maalam, bililhon ug dili mabudhion. Ug karon, sa akong bahin, mangotana ako: nakatuman ang mga prayli sa ilang katungdanan?
— Ginatuman namo ...
— Ay, Pari Fernandez, misagbat si Isagani; ikaw. Kon itapion mo ang imong kamut sa imong kasingkasing, ma-
