ह्यूम, ॲलन ऑल्टावियन:
(जल्म: ६ जून १८२९, माँटेरॉस; मरण: ३१ जुलया १९१२, लंडन).
भारतांतलो ब्रिटीश प्रशासक आनी भारतीय राष्ट्रीय सभेचो संस्थापक. ताचो बापूय जोसफ ह्यूम एक उग्र राजकारणी आशिल्लो. ॲलन १९४९ त बंगाल प्रांताचे शासकीय सेवेंत भितर सरलो. १८५७ तल्या उठावा वेळार ह्यूम इटावा जिल्ह्याचो मॅजिस्ट्रेट म्हूण कारभार पळयतालो. उपरांत वायव्य प्रांतांत तो सरकारी महसूल खात्याचो अधिकारी जालो. १८७० – ७९ मेरेन तो केंद्र सरकारांत कारभारी म्हूण वावूरतालो. पूण नेमाळ्यांतल्यान तो भारतीय लोकांच्या गाराण्यांक वाचा फोडटा आनी भारतीय लोकांकडेन आशिल्ली ताची कळकळ पळोवन, ब्रिटीश सरकारान ताची परतून प्रांताचो कारभारी म्हूण नेमणूक केली.
ल्हानपणासावनच ह्यूमाक लोककल्याणाची तळमळ आशिल्ली. देखून भारतीय शासकीय सेवेंत ताणें शिक्षण, पोलीस खात्यांतली सुदारणा, सोर्याचो वेपार, भारतीय भाशेंतलीं नेमाळीं, बालगुन्यागार सुदारणा केंद्रां अशा साबार विशयांनी खोलायेन लक्ष घालून तातूंत सुदारणा घडोवन हाडपाखातीर तो वावूरलो. तो प्रशासक म्हूण काम करता आसतना ताणें सुचयल्ल्यो सुदारणा कांय प्रमाणांत सरकारान मान्य करून घेतिल्ल्यो.
शासकीय सेवेंतल्यान १८८२ त तो निवृत्त जाल्याउपरांत आपलो कल्पनेप्रमाण भारतीयांच्या कल्याणाखातीर स्वतंत्रपणान वावूरपाक लागलो. १८८५ त भारतीय राष्ट्रीय सभा (काँग्रेस) अस्तित्वांत आयली. उपरांत बावीस वर्सां ताणे काँग्रेसचो सचीव म्हूण वावर केलो. सुरवेच्या काळांत काँग्रेसचो सचीव म्हूण वावर केलो. सुरवेच्या काळांत काँग्रेसीन उदारमतवादी पद्दत आपणायल्ली. पूण उग्र कल्पना वाडत गेली तेन्ना ह्युमाचो काँग्रेसीवयलो ताबो गेलो. १९९४ त तो भारत सोडून लंडनाक गेलो. थंय ‘डलवीच लिबरल संस्थेचो’ अध्यक्ष म्हूण ताणें मरसार वावर केलो.
ॲलन ह्यूम हो बरो प्रशासक, समाजसेवक आशिल्लो. तशेंच शेवण्यांसंबंदी म्हायती एकठांय करपाचीय ताका आवड आशिल्ली. ‘द गॅम बर्डस् ऑफ इंडिया’, ‘बर्मा अँड सिलोन’ ह्या शेवण्यांविशीं म्हायती दिवपी पुस्तकाचो तो सह-लेखक आसा. तारेकवार सवण्यांचीं एकठांय केल्लीं पाखां. काती आनी तांतयां उपरांत ताणें ब्रिटीश म्युझियमाक दिलीं. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचो संस्थापक म्हूण ताका भारतीय इतिहासांत म्हत्वाची सुवात आसा.
- कों. वि. सं. मं.
ह्यूमन सोसायटी:
समाजशास्त्राचेर आदारिल्लो एज ग्रंथ. हो ग्रंथ किंग्जले डेव्हिस हाणें इ.स. १९५० च्या सुमाराक बरयलो. ह्या ग्रंथावरवीं ताणें मानव समाजाचें स्वरूप, मनीस आनी समाज, मुखेल समुह, मुखेल संस्था, लोकसंख्या आनी समाज, समाजीक परिवर्तन ह्या मुखेल मुद्याचेर आपले विचार मांडिल्ले आसात.
मानवी समाजाचें स्वरूप सांगतना डेव्हिसान मनीस प्राण्याचे संस्कृतीवरवीं मनशाचें वेगळेंपण स्पश्ट केलां. कारण संस्कृतीचें स्वरूप हें मनशाची विचार पद्दत आनी वागणूक हांचेर प्रभाव घालपी आसा. फुडें समाजशास्त्रीय दृश्टीकोन स्पश्ट करतना डेव्हिसान आयच्या समाजामुखावयले व्यापक प्रस्न म्हळ्यार समाजीक रचणूक, समाजीक कार्यां, संघटना आनी कार्य हांचो आशिल्लो संबंद, समाजीक आंतरक्रिया, समाजीक परिवर्तन कशें जाता, ह्या समाजाच्या मूलभूत प्रस्नांचीं उतरां तात्विक वा धर्मींक आंगान दिनासतना समाजीक आंगान दिवपाचो यत्न केला. तशेंच समाजीक धोरणां थारावपाखातीर समाजाचें गिन्यान मेळोवप गरजेचें आसता आनी हें गिन्यान समाज शास्त्राच्या अभ्यासावरवीं मेळटा. तेचपरी मनशाक स्वताविशींचें आनी समाजाविशींचें सूक्ष्म संवेदन जाणून घेवंक मेळटा.
समाजांतलीं नियंत्रणात्मक नियमनां, दर्जो, कार्यान्वित भुमिका हांचें विवेचन करून तेवरवीं डेव्हिसान समाजीकरण हे प्रक्रियेचें म्हत्व कशें आयलां तें दाखोवन दिलां. समाजीकरणांत स्वत्वाचो विकास हो भाग म्हत्वाचो आसता. समाजापसून पयस राविल्ल्या भुरग्यांचीं उदाहरणां दिवन संस्कारण जाल्ल्यान हीं भुरगीं शारिरीक आनी बौध्दिक नदरेन कमी वाडीचीं कशीं उरलीं हें ताणें स्पश्ट केलां.
समाजाचो अभ्यास करतना समाजांत आशिल्ल्या पंगडाचो अभ्यास करप गरजेचें आसा. ते नदरेन डेव्हिसान प्राथमिक गट, दुय्यम गट, गांवगिरे आनी नागरी गट, जमाव, जनसंपर्क जाती, स्तरव्यवस्था, लग्न आनी कुंटूंब आदिंचेर आपले विचार उक्तायल्यात.
फुडें ह्या ग्रंथांत ताणें विज्ञान आनी तंत्रविज्ञान, अर्थीक, राजकीय आनी धर्मसंस्था हांचे विवेचन केल्लें आसा. तंत्रविज्ञान आनी समाज हांचो विचार करतना ताणें तंत्रविज्ञानाचेर प्रभाव आशिल्ल्या अर्थीक आनी राजकीय संस्थांक म्हत्व दिलां. राज्य संस्थेक आशिल्ली सार्वभौम सत्ता, संरक्षणाविशींच्या कार्याची मक्तेदारी हाकालागून गटांची राखण आनी समाजीक नियमनांची अंमलबजावणी हीं म्हत्वाचीं कामां राज्यसंस्था करता. लोकशाही राजकीय संघटना अशेतरेन बांदिल्ली आसता, लोक आपले पसंतीचे शाशनकर्ते वेंचून शकतात. डेव्हिसान विश्वराज्याची संक्ल्पनाय प्रतिपासन केल्ली आसा.
धर्मसंस्थेविशींच्या समाजशास्त्रीय दृश्टीकोणांत डेव्हिस हाणें अशें स्पश्ट केलां धर्म हो कांय वैयक्तीक आनी समाजीक म्हत्वाचीं कार्यां करता. धर्म गटांच्या मुल्यांक बळ मेळोवन दिता आनी समाजांतल्या फुटीरपणाचे प्रवृत्तींचेर बंदी घालता.
डेव्हिसाच्या विवेचनांतलो सगळ्यांत म्हत्वाचो मुद्दो म्हळ्यार समाजीक परिवर्तन. ताच्या मतान समाजीक मूल्यां, वेगवेगळ्या प्रकारच्यो क्रिया, नियमनां, आंतर – क्रिया – प्रक्रिया. हांकांलागून समाजीक
