विश्वनाथ हे एकूच रस मानतात जाल्यार साहित्यशास्त्रज्ञ रुद्रट भाव तितले रस ह्या मताचे आसात. भरतान आठ रस मानल्यात जाल्यार उदभटान ‘शांत’ ह्या णव्या रसाची तातूंत भर घाल्या. मधुसूदन सरस्वतीन दावो रस म्हणून भक्ती कडेन बोट दाखयलां. क्रांती, प्रक्षोम, देशभक्ती हेय रसूच अशें कांय नवे साहित्यशास्त्रकार हालींकडेन मानूंक लागल्यात. धनीक, धंनजय, मम्मट, रामचंद्र गुणचंद्र, कर्णपूर तशेंच भट्टनायकान विशयानंद, ब्रद्मानंद आनी रसांनद हे आनंदाचे तीन प्रकार सांगल्यात. रस होच काव्याचो आत्मो, म्हळ्यार मुखेल प्रानवत तत्व, अशें प्रतिपादन करपी जें मत, ताकाच ‘रससिध्दांत’ म्हण्टात. रस म्हळ्यार एके खाशेले तरेची चित्तवृती. हिचें स्वरूप सुवाद घेवपाचें, वर्वण करपाचें म्हळ्यार आल्हाद अणभवपाचें आसा. कलाकृतीचें आधुनिक मानसशास्त्रीय विश्लेशण आनी रससिध्दांत हांचो खूब लागींचो संबंद आसा.
कों. वि. सं. मं.
रसगुल्लाः हें एक बंगाली गोडशें (पक्वान्न). साकरेच्या पाकांत घोळयल्ले धवेधवे गुळे अशें ताचें रूप. रस + गुळो = रसगुल्ला. दूद फोडून चायोबोयो जातकच ताचेगुळे करतात आनी उपरांत ते साकरेंत शिजयतात. ते खावपाक अरळ आनी सामके रुचीक आसतात. रसगुल्ला म्हळ्यार बंगाल अशें समीकरण जालां. हाचेवयल्यान रसगुल्ला हें बंगालचें एक खास पक्वान्न हाची कल्पना येता.
बंगालचे लोक गोड जिनस चड खातात. दुदाचेंय प्रमाण थंय चड आसा, हाका लागून थंय रसगुल्ला गोडशें सगळ्या बंगाली मनशांच्या घरांत करतात. लग्नासुवाळ्या वेळार वा कसल्याय धर्मीक सुवाळ्याच्या जेवणांत रसगुल्लाबगर बंगाली लोकांच्या जेवणाक सोबाय येना.
रसगुल्ला तयार करपाची पद्दतः साहित्यः 1 लिटर दूद, 2 कुलेरां मैदो वा आरारूट पिठो, 1 वाटी साकर, चिमटीभर खावपाचो सोडा.
1 वाटीभर दूद घेवन तें खतखतावन, तातूंत लिंबू पिळटात. लिंबू पिळटकच तेंदूद विटकळटा. दूद विटकळटकच जें उदक सुट्टा, तयें एके बाटलेंत भरून गच्च धांकणें लावन दवरतात. सात आठ दीस तें बरें उरता.
उपरांत उरिल्लें दूद तापोवन तातूंत, पयलीं तयार करून दवरिल्लें उदक घालतात. तशें केल्ल्यान दूद विटकळटा. तें विटकळिल्लें दूद भाणशिरें, वालो वा कसल्याय धव्या पातळ लुगटान बांदून ताचेर चेपण दवरतात. मागीर तातुंतलें सगळें उदक निस्तून वता आनी त्या दुदाची गुठली कशी जाता. ताका पनीर म्हण्टात. हें तयार जाल्लें पनीर बरें मस्तीतांत. ह्या मस्तिल्ल्या पनिरांत पैदो आनी सोडा घालून परतून मस्तीतात. 1 वाटी साकरेंत, स वाटयो उदक घालून ताचो एकतारी असो कच्चो पांक तयार करतात. उपरांत त्या पनिराच्यो ल्हान सुपारेयेद्यो गुळ्यो करून, पांक खतखतना तातूंत घालतात. मदीं मदीं उदक मारतात. म्हणटकच पांक घट जायना. वाटयेंत इल्लेंशें उदक घेवन तातूंत रसगुल्ला उडोवन पळयतात. तो एकदम वाटयेंच्या तळाक गेल्यार खावपाक तयार जालो अशें समजतात. वाटयेंत वयर उफेल्यार पाकांत आनीक थोडो वेळ शिजूंक दवरतात.
हें पक्वान्न बंगाल्यांचें बंगालीपण दाखयता आसलें तरी ताचे रुचीक लागून हालीं हो पदार्थ भारतभर करप जाता. हालींसरा हवाबंद डब्यांनी रसगुल्ला मेळपाची सोय जाल्या.
सुधा सुरेश आमोणकार
रसायनशास्त्रः भौतीकशास्त्राचो एक फांटो. पदार्थांचे गुणधर्म, संघटन आनी संरचना आनी तातूंत जावपी बदल आनी आनुषंगिक ऊर्जाबदल हो ह्या शास्त्राचो विशय.
अकार्बनी रसायनशास्त्र, कार्बनी रसायनशास्त्र , भौतिकीय रसायनशास्त्र , वैश्लेषिक रसायनशास्त्र आनी जीवरसायनशास्त्र हे रसायनशास्त्राचे मुखेल विभाग मानतात. तशेंच वखदी रसायनशास्त्र, अणुकेंद्रीय रसायनशास्त्र आनी विद्युत् रसायनशास्त्र हांचो उपविभाग म्हणून तातूंत आस्पाव जाता.
सोळाव्या शेंकड्या सावन जरी ह्या फांट्याचो स्वतंत्र शास्त्र म्हणून विचार जावंक लागलो, तरी पुर्विल्ल्या काळा पसून म्हणजे सुमार 1,000 वर्सां पयलीं पसून मनीस जायत्या रसायनीक करतींचो वेव्हारीक पदार्थ तयार करपा खातीर उपेग करतालो. विरजण लावन दुदाचें धंय करप, सोरो तयार करप, उज्याचो सोद लागल्या उपरांत उश्णतेचो उपेग करून धातुकांपसून शुध्द धातू वेगळो काडप, मिश्र धातू तयार करप हांच्या सारक्यो कृती मनीस घडोवन हाडपाक लागलो. ह्या कृतीं खातीर ज्यो प्रक्रिया वापरताले त्या प्रक्रियांची प्रत्यक्ष अणभवान मेळिल्ले म्हायतीचेर आनी परंपरागत चलत आयिल्ल्या पद्दतींचेर आदारिल्ल्यो त्यो प्रक्रिया आसताल्यो.
इ.स.प. 600 वर्सांच्या अदमासाक ग्रीकांनी सैमाचे कांय नेम आसात आनी तांचे प्रमाण सैमीक गजाली घडटात म्हणपाचें दाखोवन दिलें. सैमांतले पदार्थ जरी जायते आसले तरीय सगळ्यांक मुलभूत असो एकूच पदार्थ आसुंये अशी त्या काळच्या कांय तज्ञांनी पयलीं समजूत आशिल्ली. पूण त्या उपरांतच्या तज्ञांनी अशीं चार मूतत्वां आसात म्हणपाचें प्रतिपादन केलें. तीं म्हळ्यर धर्तरी, आप, तेज आनी वायू. ह्या दर एका तत्वाचे कांय गुणधर्म आसात आनी वेगवेगळ्या प्रमाणांत तांचें मिश्रण जाल्ल्यान पदार्थांत वेगळेंपण येता. हीं मिश्रणांचीं प्रमाणां जर बदललीं जाल्यार एका पदार्थाचें दुसऱ्यांत रुपांतर करप शक्य जातलें असो तर्कताचेवयल्यान काडलो. तातुंतल्यानूच रसायनविद्येचो विकास जायत रावलो.
