ई. मूर हाच्या सहकारान घाली आनी तर्कशास्त्र, ज्ञानमीमांसा आनी तत्तवमीमांसा ह्या तत्तवज्ञानाच्या फांट्यांतल्या समस्यांचेर म्हत्वाचे आनी मोलाचे विचार मांडले.
ताचें पुराय नांव बर्ट्रांड अर्थार विल्यम रसेल बर्ट्रांड. रसेल हो पयल्या ‘रिफॉर्म बिला’ चो शिल्पकार म्हणून नामना आशिल्ल्यान ब्रिटीश प्रधानमंत्री लॉर्ड जॉन रसेल हाचो नातू. तो चार वर्सांचो आसतना ताच्या आवय-बापायक मरण आयलें. तेन्ना ताचो सांबाळ ताचे आजयेन केलो. ती धर्मीक आनी विरक्त वृत्तीची आनी खंबीर मनाची बायल आशिल्ल्यान तिचे शिकवपाचे खोल प्रभाव ताचेर पडलो.
ताचें मुळावें शिक्षण खाजगी शिक्षकाकडल्यान आनी उपरांतचें शिक्षण विद्यापिठांतल्यान जालें. भुरगेपणासावन ताका गणिताची आवड आसली. गणितांतले सिध्दांत निश्चीतपणान खरे आसात अशें मानपी आदार सोदपा खातीर रसेल तत्वज्ञानाच्या अभ्यासावटेन गेलो.
1890 वर्सा ताणें विद्यापिठांत प्रवेश करून, गणित आनी तत्वज्ञा ह्या विशयांचो अभ्यास केलो. 1895त तो ट्रिनिटी कॉलेजीचो व्याख्यातो जालो. आल्फ्रेड नॉर्थ व्हायटहेड (1961-1947) हो कांय काळ ताचो गुरू आसलो. फकत तर्कशास्त्राच्या मूळतत्वांचेर गणिताची उबारणी करून दाखोवपी “प्रिन्सिपिया मॅथेमॅतिका” (3 खंड 1910 गणिताचीं तत्वां) हो ग्रंथ रसेल आनी व्हायट हेड ह्या दोगांनीय मेळून बरयलो. 1914 त सुरू जहाल्ल्या म्हाझुजान ताका मानसीक धक्को बसून, ताची सगळी जीण ह्या काळा सावन खऱ्या अर्थान सुरू जाली. ताणें ह्या झुजाक विरोध केलो. ताचो परिणाम म्हणून ताका ट्रिनिटीमदल्या व्याख्यात्याच्या पदावयल्यान काडलो.
1916 वर्सा प्रिन्सिपल्स ऑफ सोशल रिकन्सट्रक्शन आनी 1918 त रोड्स टू फ्रिडम ह्या समाजीक तत्वाज्ञानाचेर ताणें पुस्तकां बरयलीं. कादयेंत आसतना ताणें 1918 वर्सा “इंट्रडक्शन टू मॅथॅमॅटिकल फिलॉसॉफी” हो ग्रंथ बरयलो. दुसऱ्या म्हाझुजाच्या काळांत रसेलाचें लक्ष तत्वज्ञानाकडल्यान हेर गजालींवटेन गेटलें. ह्या काळांत ताणें समाजीक विशयांचेर भरपूर लिखाण केलें. 1929 वर्सा समाजीक विशयांचेर पुस्तकां बरयलीं. 1929 वर्सा ताणें ‘मॅरेज अॅण्ड मोरल्स’ आनी 1930 ‘काँव्कॅस्ट ऑफ हॅपिनॅस’ हीं समाजीक विशयांचेर पुस्तकां बरयलीं. 1921 वर्सा ‘दी अॅनालिसिस ऑफ मायंड’ आनी 1927 त दी ‘अॅनालिसिस फ मॅटर’ हीं तत्त्वज्ञानाचेर पुस्तकां उजवाडायली. 1940 वर्सा ताणें हार्वर्ड विद्यापिठांत व्याख्यानां दिल्लीं. तीं ताणें अॅन इंव्कायरी इण्टू मिनिंग अँड ट्रूथ ह्या नांवान उजवाडा हाडलीं. 1900 वर्सा ‘अक्रिटिकल एक्सपोझिशन ऑफ द फिलॉसॉफी ऑफ लायप्निट्स’ आनी 1945 वर्सा ‘अ हिस्टरी ऑफ वॅस्टर्न फिलॉसॉफी’ हीं पुस्तकां उजवाडा आयलीं.
1938 वर्सा शिकागो विद्यापिठाचो आनी फुडल्या वर्सा कॅलिफोर्निया विद्यापिठाचो प्रध्यापक आशिल्लो.1939 वर्सा न्यूयॉर्क शारांतले कॉलेजीत प्रध्यापक म्हणून ताची नेमणूक जाली. 1998 च्या सुमाराक कँब्रीजांतल्या सहकारी जी. ई. मूर हांचे वांगडा तात्वीक मतभेद जाले. सगळे संबंद आंतरीक आसतात. सिध्दांताचो ताणें त्याग करुन विश्व हो एकमेकांपरस स्वतंत्र आशिल्ल्या वस्तुंचो आनी वस्तुस्थितींचो समुदाय आसा ह्या अनेकतायवादी सिध्दांताचो ताणें स्विकार केलो.
रसेल गणिताकडल्यान तत्वज्ञानावटेन आनी तर्कशुध्द बसकेचेर गणिताची कशी उबारणी करप हो ताचो प्रश्न आशिल्लो. 1900 वर्सा पॅरिसांत भरिल्ल्या आंतरराश्ट्रीय तत्वज्ञान परिशदेंत ताचो जुझेप्पे पेओनो (1858-1932) हाच्या अंकगणितावयल्या संशोधनाकडेन परिचय आयलो. पेओनोच्या अंकगणिताचे रचनेपसून प्रेरणा घेवन ताणें हे रचनेक स्वता रचिल्ल्या संबंदांच्या तर्कशास्त्राची जोड दिवन तर्कशास्त्रांतल्या मूलभूत संकल्पनांची व्याख्या करूं येता आनी तर्कशास्त्रांच्या मूलभूत सिध्दांतापसून अंकगणिताचे मूलभूत सिध्दांत प्राप्त करूं येतात हें सिध्द करपाचो यत्न केलो.
व्यक्तीस्वातंत्र्य, समाजीक समता आनी आंतरराश्ट्रीय शांतताय, ह्या उद्दीश्टां खातीर चलयतल्या कितल्याश्याच आंदोलनांनी ताणें वांटो घेतलो. बायलांक मतदानाचो हक्क मेळोवन दिवपा खातीर त्या वेळार चालू आशिल्ले ‘सफरेज’ चळवळींत वांटो घेतलो. तो समजवादाचो प्रचार करपी फेबीयन सोसायटीचो वांगडी आसलो. 1927 वर्सा ताणें भुरग्यां खातीर शाळा सुरू केली. पिरायेच्या 89 वर्सांचेर ताणें अणवस्त्राचेर बंदी घालची आनी मानववंशाचें अणू झुजासावन संरक्षण जावंचें म्हणून चळवळ केली. ताचो परिणाम म्हणून ताका सात दिसांची बंदखणीची ख्यास्त फावो जाल्ली. 1918 वर्सा ब्रिटनचो इश्ट राश्ट्र आशिल्ल्या अमेरिकन सैन्याची चाडी केल्ल्याच्या आरोपावयल्यान ताका स म्हयन्यांची बंदखणीची ख्यास्त फावो जाली.
1949 वर्सा ऑर्डर ऑफ मॅरिट हो ब्रिटीश किताब ताका फावो जालो. 1950 वर्सा साहित्याचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो.
आधुनिक मनशा मुखार आशिल्ल्या म्हत्वाच्या नैतिक, समाजीक, राजकीय आनी अर्थीक प्रस्नांचेर रसॅलान मोलाचें आनी अभिनव विचार मांडपी भरपूर लिखाण करून एक क्रांतीकारी विचारवंत म्हणून संसारांत नामना जोडल्या.
कों. वि. सं. मं.
रस्किन, जॉनः (जल्मः फ्रेब्रुवारी 1918, लंडन; मरणः 20 जानेवारी 1900, कोनिश्टन)
इंग्लीश साहित्यिक, समिक्षक आनी कलावंत. ताचो बापूय एक वेपारी, पूण ताका चित्रकलेंत रस आशिल्लो. रस्किनाचें मुळावें शिकप आवय-बापायन घरचे घराच केलें. तांच्या रसिक,
