हे लोक चड करून शिवराक, पूण कांय जाण मात नुस्तें खातात. बदलत्या काळानुसार हे जातींतय आधुनीक बदल जायत आसा.
कों. वि. सं. मं.
राजपूतः उत्तर भारतांतली एक व्हड जात. सद्या ह्या लोकांची वसणूक चड करून पंजाब, उत्तर प्रदेश, बंगाल, राजस्थान, मध्य प्रदेश आनी गुजरात ह्या राज्यांनी आसा. राजपूत्र ह्या उतरापासून राजपूत हें उतर तयार जाल्लें आसून हे लोक आर्यवंशी क्षत्रीय आसात अशें सादारणपणान मानप जाता.
आदीं राजपुत्रांचीं 36 कुळां आशिल्लीं. तांचीं नांवां चंदवरदायीन पृथ्वीराजरासो ह्या ग्रंथांत दिल्लीं आसात. हीं नांवां अशीः ककुत्स्थ, परमार, सदावर, चाहुवान, चालुक्क, छंद, सिलार, अभीयर, दोयमत, मकवान, गरूअ, गोहिल, गुहिलोत, चापोत्कट, परिहार, राठोड, रोसजुत, देवरा, टांक, सैधव, अनिग, यौतिक, प्रतिहार, दधिष्टट, कारट्टपाल, कोटपाल, हुल, हरितट, गौर, कमाष (कलाष), मट, धान्य-पालक, निकुंभवर, राजपाल, कवीनीस आनी कालच्छुरक (कलचुरी हैहय).
पंजाब, उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, राजस्थान आनी गुजरात ह्या वाठारांत ह्या जायत्या राजपूत कुळांनी राज्यां स्थापना केलीं, तांचीं नांवां अशीं- गुहिलोत, राठोड, कच्छवाह, चौहान, परमार, चौलुक्य (सोळंकी), जाडेजा, चूडासम, झाला, चावडा, जम्मुवाल, चंदेल, गढवाल, तोमर, प्रतिहार, बुंदेले.
इतिहासः इ.स.च्या आठव्या शतमानांत अरबांनी सिंधाचेर जैत मेळयलें आनी थंयसावन राजस्थानाचेर घुरी घालूंक लागले. पूण मेवाडांतल्या गुहिलोत घराण्यांतल्या बाप्पा रावळ नांवाच्या पराक्रमी मनशान तांकां सडेतोड जाप दिली. इ.स.च्या णव्या शतमानांत बगदादचो खलिफा अलमानून हाणें व्हडलें सैन्य घेवन भारताचेर घुरी घाली. पूण मेवाडचो राजा खुम्माण हाणें ताका हारयलो. ताका लागून ते उपरांत अरबांनी राजस्थानाचेर परत घुरी घालिना. इ.स.च्या 11 व्या शतमानांत गझनीच्या महमुदान भारताचेर जायत्यो घुरयो घाल्यो. पूण तो राजस्थानांत आयलोना. इ.स.च्या तेराव्या शतमानांत दिल्लीचेर सुलतानशाय प्रस्थापित जातकच भारतांतलीं चडशीं राज्यां सुलतानान घेतली. राजस्थानाचेरूय ताणें जायत्यो घुरयो घाल्यो पूण तातूंत ताका यश मेळ्ळें ना. त्या शतमानांत मेवाडचो राजा जैत्रसिंह हो खूब पराक्रमी आशिल्लो. ताणें मुसलमानी सैन्याक हारोवन मेवाडची राखण केली. हीच परंपरा 13 व्या शतमानाचे अखेर मेरेन तिगोवन मेवाडच्या राजांनी आपलें स्वातंत्र्य राखून दवरलें. इ.स. 1303 त अलाउद्दीन खिलजीन चित्तोडाचेर घुरी घाली. त्या वेळार रत्नसिंह आनी लक्ष्मणसिंह हांणी ताका खर प्रतिकार केलो. पूण झुजांत तांकां मरण आयलें. त्या वेळार राणी पद्मिनीन हजारांनी राजपूत बायलां वांगडा जोहार (आत्मसमर्पण) केलो. तेन्ना चित्तोडचें राज्य नश्ट जालें. उपरांत लक्ष्मणसिंहाचो नातू हम्मीर हाणें तें परत स्वतंत्र केलें. उपरांत क्षेत्रसिंह, मोकल, महाराणा कुंभा आनी संग्रामसिंह हे भीमपराक्रमी मनीस चित्तोडचे गादयेर आयले आनी ताणें स्वधर्माची आनी स्वातत्त्र्याची राखण केली. फुडें बाबराच्या संघटीत सैन्यबळग्या मुखार राणासांगाचो तग लागलो ना आनी मेवाडाचें स्वातंत्र्य नश्ट जालें.
राजपुतांक राजस्थानाचेर एकछत्री राज्य स्थापप केन्नाच शक्य जालें ना. जयपूर, जोधपूर, उदयपूर, अजमीर, बिकानेर आदी राजस्थानांतलीं राज्यां स्वतंत्र आशिल्लीं. वेळ पडल्यार तीं मेवाडच्या फुडारपणाखाला एक जातालीं तरी तांचेमदीं एकामेकांभितर झुजां जातालीं. राजपुतांमदीं वेगळ्यो वेगळ्यो जमाती आनी कुळां आसून दर एके जमातीक आनी कुळांक आपआपल्या व्हडपणाचो अभिमान आसतालो. ताका लागून वेगवेगळे जमातींत सतत यादवी झुजां जातालीं आनी तांचेमदीं एकचार जावंक पावनासलो.
राठोड, भाटी, चौहान, कछवाहा, चडासमा, जेठवा, जाडेजा, गोहिल, नातरायत, बुंदेल, परमार आनी वाघेला ह्यो राजपुतांच्यो मुखेल जाती. ह्यो पंजाब, उत्तर प्रदेश, राजस्थान, मध्य प्रदेश, गुजरात, आदी ह्या राज्यांत मेळटात. सगळ्या जातींचे पोटभेदूय खूब आसात.
आदीं सगळें राजपूत लोक क्षात्रवृत्तीचे आशिल्ले. राजा सेनापती, सरदार सैन्यांतले वेगवेगळे अधिकारी आनी सामान्य सैनीक अशे तांचे वेगवेगळे वर्ग आशिल्ले. हाचेभायर हेर वेवसाय ते करिनाशिल्ले. ताका लागून ही जात हुशार आनी झुजारी अशें मानतात. तशेंच, सरदारांक जहागिरी मेळिल्ल्यान भूस्वामित्तवाची परंपराय तांचेमदीं निर्माण जाली. सध्याच्या काळांत क्षात्रवृत्तीचो लोप जाल्ल्यान जमीनदारी आनी शेती हांचेर ताची प्रतिश्ठा आदारून आसा. सद्या शेती होच तांचो मुखेल वेवसाय जालो.
राजपूत लोक ऊंच घटमूट आनी देखणे आसतात. तांच्यो बायलो सोबीतकाय, नाजूकसाण, गोरो वर्ण, हांचे खातीर प्रसिद्द आसात. राजपुतांचो सरदारी थाटाचो भेस म्हळ्यार अंगरखो, अचकन, चोळगो, तकलेक साफा, आनी गळ्याभोंवतणी लेंस असो आसता. सादारण राजपूत लोक धोतर वा लुंगी, सदरो, जाकीट खांद्यार रुमाल, वा उपरणें आनी तकलेक फेटो असो भेस करतात. बायलो लांब घागरो, पोलक्यावरी कोंपरामेरेनची चोळी आनू तकलेर ओडणी असो भेस करतात. तांच्या आंगार खूब वस्ती आसतात.
सरदार आनी श्रीमंत राजपुतांमदीं पड्ड्याची चाल आसा. राजपूतसमाजांत बायलांक बरोच मान आसा. आदीं तांकां स्वयंवर करूंक मेळटालें. घरांतलें घरांत तीं शिक्षणूय घेतालीं. राजपूत
