कुत्बुद्दीन ऐबक, अल्तमश, अल्लाउद्दीन खिल्जी हांणी चित्तोडचेर जैत मेळयलें. राणी पद्मिनीन 1303 सालांत जोहार केलो. चवदाव्या शतमानांत माळवा आनी गुजरात हांचेर मुसलमानांचो शेक चलतालो.
मेवापच्या राणा कुंभान तांचे वांगडा झुजां केलीं. सिसोदियाचें म्हत्व वाडलें. राणा संगान सुलतानाचेर जैत मेळयलें आनी राजस्थानचो बरोच वाठार ताच्या शेकतळा हाडलो. ताणें दिल्लीच्या इब्राहीम लोदीकय हारयलो.
1526 सालांत बाबरान इब्राहीम लोदीआड पानिपतच्या झुजांत जैत मेळयलें आनी दिल्ली ताच्या शेकातळा हाडली. फत्तेपूर सिक्रिलागींच्या झुजांत राणा संगाचेरय जैत मेलयलें. गुजरातच्या बहादुरशहान चितोडचेर घुरी घाली. राणी कर्मवतीन हुमायुनाचो आदार मागलो. पुन ताणें कांयच आदार दिलो ना. राजस्थानचेर मोगलांचो शेक खरो सरू केलो अकबरान. तानेम पयलीं अजमेर, कालिंजर, चित्तोड, रण थंभोर हांगाचे मुखेल किल्ले मेळयले. बुंदी वांगडा कबलात केली. अंबर (जयपूर), जोधपूर, बिकानेर, जैसलमीर ह्या राजघराण्यांकडे सोयरीको केल्यो. राजपुतांचो शूरपणाचो उपेग करून घेतलो. पूण मेवाडच्या रानाप्रताप हाणें, मात झुज चालूच दवरलें. 1567 सालांत हळदीघाटच्या झुजांत ताका ताणें हारयलो. जहांगीर आनी शाहजहान हांच्यो आवयो राजपूत आशिल्ल्यान राजपूतांकडे संबंद उरले. राजस्थानाक राजकीय घटाय मेळ्ळी. औरंगजेबगान झुजावेळार मिर्झा राजा जयसिंह, महाराणा जसवंत सिंह हांचो उपेग करून घेतलो. जसवंतसिंहाच्या मरणा उपरांत ताणें मारेवाडाचेर घुरी घाली. दुर्गादास राठोडच्या मुखेलपणा खाला मारवाड राज्यान सतत 25 वर्सां झुज केलें. ह्या झुजांत औरंगजेबाचो पूत शाहजादा अकबर कांय काळ राजपुतांक मेळ्ळो. निमणें मारवाड स्वतंत्रच उरलें.
अठराव्या शतमानांत राजपूत राज्यांभितर झगडीं जावंक लागलीं. घरचीं झगडीं, सत्ते खातीर सर्त, स्वताच्या सुवार्था खातीर झुजां हाका लागून राजपूत सत्ता निर्बळ जाली. तातूंत आनी 1724 सावन मराठ्यांच्यो मेवाड मारवाड हांचेर घुरयो सुरू जाल्यो. राजपूत राज्यांनी एकचारान मराठ्यांआड झुज करपाचो यत्न केलो. पूण कांय उपेग जालो ना. शिंदे होळकर हांणी राजस्थानचेर जैत मेळयलें.
मेवाडची राजकन्या कृष्णकुमारी खातीर राजपूत राज्यांभितर झगडीं जावंक लागलीं आनी ताचो फायदो अमीरखान पेंढाऱ्यान घेतलो. हाका लागून एकुणिसाव्या शतमानाचे सुरवेक ब्रिटीश इस्ट इंडिया कंपनीक राजपूत राज्यांभितर सरपाक वाव मेळ्ळो. इंग्लिशानी संस्थानांकडट तह करून खंडणी घेतली आणी ताच्या बदला तांच्या सुरक्षतायेची हमी घेतली. गादयेचे तंटे मिटवप, सुवेवस्था राखप असल्या निमतान कंपनीच्या फौजांनी भरतपुरांत 1826, 1830त बुंदी संस्थानांत, 1833त करोली संस्थानांत तर 1839त जोधपूर आनी 1841त उदयपूर ह्या संस्थानांत वांटो घेतलो. 1857 च्या उठावांत नासिराबाद, जोधपूर, मेवाड, कोटा संस्थानांतल्या शिपायांची झगडीं संस्थानिकाच्या पालवान इंग्लिशांनी जाग्यार घालीं. राणीच्या जाहीरनाम्याप्रमाण 1862त ब्रिटीशांनी सगळ्या संस्थानाक नव्यो सनदी केल्यो आनी दत्तकाचो अधिकार मान्य केलो.
पयल्या म्हाझुजांत ह्या संस्थानांतल्यान इंग्लिशांक अर्थीक आनी सैन्याचो पालव मेळ्ळो. पूण व्हायसरोयचो एजंट जनरल ताच्या हाताखालचे रेसिडेंट एजंट ब्रिटीश अधिकारी हांणी संस्थानांवयलो शेक घट केलो. 1921 वर्सा उदयपूरच्या महाराजाक सत्तेवयलो काडून वडयलो. 1935 च्या कायद्याप्रमाण आशिल्ल्या त्या स्वायत्त संघराज्यांत राजपूत संस्थानां नाशिल्लीं.
भारत स्वतंत्र जातकच 1947 त येणावळ कायम दवरून आनी तनखा दिवपाचें मान्य करून भारतीय संघराज्यांत संस्थानां विलीन जालीं.
राजस्थान राज्य हें सगळीं राजपूत संस्थानां एकठांय करून तयार जालां. सुरवेक 18 मार्च 1948 दिसा अलवर, भरतपूर, धोलपूर आनी करौली ह्या चार संस्थानांचो मत्स्यसंघ तयार केलो. मागीर बांसवाडा, बुंदी, डूंगरपूर, झालवाड, किशनगढ, कोटा, परताबगढ, शाहपुरा आनी टोंका ह्या णव संस्थानांचो आनी लोवा – कुशालगढाच्यो जहागिरी मेळून राजस्थान संघ 25 मार्च 1948 सालांत अस्तित्वांत आयलो.
मागीर उदयपूर ह्या संघांत सामील जालें. बिकानेर, जयपूर, जैसलमेर आनी जोधपूर हीं व्हडल्या आकारांचीं आनी उत्पन्न दिवपी संस्थानां ह्या संयुक्त संस्थानांत 1949 वर्सा सामील जालीं. 25 एप्रिल 1949 त संयुक्त संस्थानां आनी मत्स्यसंघ मेळून बृहदराजस्थानची निर्मिती जाली. 1950 त तातूंत सिरोही संस्थानाचो आस्पाव जालो. 1956त राज्यपुनर्रचना अधीनेमा प्रमाण अजमेर, अबू तहसील (मुंबई शाखा) आनी सुनेल तप्पा (मध्य भारतांतलें एक संस्थान) हीं बृहदराजस्थानांत सामील केलीं.सिरोंज हो वाठार मध्यप्रदेशांत घालो आनी बाकीच्या सगळ्या वाठाराक राजस्थान हें नांव दिलें.
राजवेवस्थाः भारतांतल्या बाकीच्या राज्यांप्रमाण हांगाय विधीमंडळ आसा. तातूंत लोकांनी वेंचून काडिल्ले 200 सभासद आसतात. राज्यांत 27 जिल्हे आसतात. तांचें शासन बरें जावपा खातीर 84 भाग केल्यात. परत तांचे 203 उपविभाग केल्यात.
सवतंत्राये उपरांत जमिनदारी ना जावची तशेंच वेठ बिगार पद्दत ना जावची म्हणून कांय खाशेले कायदे केले. पंचायत राज ही येवजण चालीक लावपी राजस्थान हें भारतांतलें पयलें राज्य आसा. पंचवर्सुकी येवजणांक लागून राज्यांत उद्देगीक शिक्षण, भलायकी, समाजकल्याण ह्या मळार उदरगत जावंक पावली.
अर्थीक स्थिती – शेतकी पिकावळः राज्यांतली वट्ट पीक
