जीवनमुल्यां हांचें मोजमाप मनीस सदांच करता आनी राजकीय वेव्हार चालू दवरतात. अशी मुलभूतभूमिका मांडून उक्त्या वेपाऱ्याचें आनी शिक्षीत मतदारवर्गान निर्माण केल्लें आसन ह्यो दोन गजाली समाज धारणेक गरजेच्यो आसतात, हें ताणें सिध्द केलें. जॉन स्टूअर्ट मिल (1806- 1873) हाच्या मतान संस्कृति समृध्द जाता ती सर्जनशील अल्पसंख्य प्रज्ञाचंतावरवींच आनी ताचे मुक्त विचारसरणेक लागून लोकशायेंत आसोच पक्षावंत वर्ग आसचो पडटा. ताणें पयलेखेपे बायलमुक्तीचो जल्म जालो. हातूंत जोसेफ मॅझिनी ह्या इटालियन देशभक्तान सगळींराश्ट्रां स्वतंत्र जावंक जाय, ह्या सिध्दांताक तेंको दिलो. सगळ्या नागरिकांक मतदानाचो हक्क जिच्यांच दिला अशे तरेचे राज्यसत्तेचो ताणें पुरस्कार केलो.
आदर्श राजकतावाद आनी समाजसत्तावाद ह्या दोन ध्येयवादांच्या संयुक्त नदरेंतल्यान सतराव्या शतमानापासून ते तिसाव्या शतमानामेरेन युरोपियन आनी संवसारीक राजकीय विचारसरणीचेर मुळावे परिणाम जाल्ले दिसतात. हाचोच प्रभाव विल्यम गोडविन हाच्या पोलिटिकल जस्टिस (1793) आनी रॉबर्ट ओएन हाच्या न्यू व्यूव ऑफ सोसायटी (1813) ह्या ग्रंथांत दिसतात. गोडविनच्या मतान मनीस स्वभावांतूच विवेकशिल आसता, सत्तेअधीन जाल्ल्या राज्यकतर्यांनी झूजसंख्या निर्माण केली आनी जुलमी राजवेवस्था स्थापन केली. शिक्षण आनी स्वातंत्र्याचे हक्क हाचेर भर दिवन राज्यसंख्येंतल्यान सत्तेअधीन जाल्ल्या लोकांचो प्रभाव उणो करूंक जाय.
रोबर्ट ओएन (1771 – 1857) ह्या इंग्लीश तत्त्वगिन्यानान समाजवादी सहकारी अर्थशास्त्र आनी सहकारी समाजसंख्या हाचो पुरस्कार केलो. प्टोअर झोझेफ प्रुदाँ (1809 – 1865 हानें समाजीक वर्गभेद, भांडवलशाय अर्थवेवस्था, नोकरशायी शासन वेवस्था हांकांलागून एकामेकांकडेन संघर्श करपी सार्वभौम राजकीय सत्ता जल्माक येता. हे भेद वतकच एकामेकामदली सर्त पयस जातली आनी तिची सुवात सहकार्याची भावना घेतली. तेन्ना आपशींच शासन वेवस्थेचें म्हत्व उणें जातलें. एकोणिसाव्या शतमानांत जी. डब्ल्यू. एफ. हेगेल ह्यायुरोपियन त्त्ववरत्यान विश्र्वाविशींच्या गिन्यानाचें अघिश्ठान घेवन राज्याविशींचे आपले विचार मांडल्यात.
ह्याच शतमानामतलो समाजवादी क्रांतीकारक कार्ल माकर्स (1818 – 1883). नागोवपी वयलो वर्ग आनी नागोवन घेवपी सकयलो वर्ग ह्या दोन वर्गांचे अर्थीक तफावतीक लागून ह्या दोगांमदल्या संघर्शाची गरज म्हणून बळिश्ट वर्गान आपली सत्ता, सरदार वर्गाचेर नियंत्रण करपी साम्राज्य संस्था, कामगार वर्गाचेर नियंत्रण करपी भांडवलदाराची सत्ता अस्तित्वांत आयली. खाजगी संपत्त हें सगळ्या संघर्शाचेंमूळ आशिल्ल्यान ती कामगार दर्गाच्या हुकूमशायेन नश्ट जातकच राज्यसंस्था नश्ट जातली आनी आदर्श साम्यवादी समाजवेवस्था ताची सुवात घेतली, असो कार्ल माक्साचो भविश्यवाद आसलो. पूण हो साम्यवादी भविश्यवाद प्रत्यक्षांत खरो जालो ना, तरी कार्ल माकर्साक अपेक्षित आशिल्ली भांडवलशायेकडल्यान जावपी कामगारांची पिळवणूक प्रगत राश्ट्रांत ऋरली ना. भांडवलसाय राश्ट्रांत लेगीत लोकशायेच्या प्रभाचवाखाला कामगारवर्गाक एक खाशेली सुवात मेळून कामगार वर्गाचें ही साघलां. लोक कल्याणकारी लोकशायप्रणीत शासनवेवस्था सगळ्याच घटकांक फायदेशीर जावं येता हाची शाश्चती मेळूंक लागली.
चीनाच्या राज्यशास्त्राचो इतिहासः नामनेचो राजकीय विचारवंत लियांग चीयाओ (इ.स. 1873 – 1929) हाणें चीनाच्या प्राचीन राजकीय विचारांचे ‘ताओ, कन्फ्यूशियन, मोन्शे आनी नियमवादी अशे चार प्रवाह सांगल्यात. हातुंतल्या कन्फ्यूशियन आनी ताओ विचारांचो चीनचे संस्कृतीचेर सुमार अडेज वर्सां परसय चड काळ प्रभाव आशिल्लो. कन्फ्यूशियस (इ.स.आ. 551 – 479). त्या काळांत सगळ्या चीन भर यादवी झुजां चालू आशिल्ल्यान लोकाचें नितीघैर्य सोंपिल्लें. अशा वेलार कन्फ्यूशियसान इतिहास, काव्य, आनी संगीत हे विषय घेवन चीनी संस्कृतीक नवें वळण दिलें. इतिहासाक लागून मनशाच्या सभावाक आकार येता, काव्याक लागून मनाचो विकास जाता आनी संगीताक लागून व्यक्तिमत्वाकल पुर्णताय येता अशें ताचें मत आशिल्लें.
समाजीक जिणेंत शिस्त कशी लागतली हे विशीं ताका हुस्को आशिल्लो. मरण म्हळ्यार कितें आनी मरणा उपरांतची जीण कशी आसतली हे विशीं हुस्को करिनासतना, संवसारांतल्या लोकांच्यो गरजि कशो पुराय करूंक मेळटल्यो हे विशीं मनशाक चिंता आसूंक जाय ताक दिसतालें. समाजीक नीती कशी वाडटली हें विशीं सांगतना कन्फ्युशियस म्हण्टा, राज्यांतले सगळे लोक वर्तमान बरे जावचे ही इत्सा आशिल्लो राजा सुरवेक आपल्या राज्यांत सुस्थिती उरची म्हूण जतनाय घेता. राज्यांत सुस्थिती दवरूंक आपल्या लोकांचें वर्तन शुध्द जावचें हाचेर तो लक्ष दवरता. ते कातीर तो सुरवेक स्वता सदाचारी वर्तन आपणायता. सदाचारी वर्तनाखातीर विचारशुध्दीची गरज आशिल्ल्यान आनी ती गरज गिन्यानावरवी विचारशुध्दीची गरज आशिल्ल्यान आनी ती गरज गिन्यानावरवी मेळटा आशिल्ल्यान तो ते नदरेन यत्न करता. कन्फ्यूशियसच्या राजकीय तत्त्वगिन्यानाचो उद्देश संवसारीक सुवेवस्थेचो चड हुस्को दिसता, तेखातीर राज्याचे कायदे समाजांत सगळ्यांत सारके लावंक जाय अशे विचार तो मांडटा. सगळे मनीसजातीं मदीं एकामेकाविशीं एकचारीची भावना आसूंक जाय, अशी ताची समाजीक नितीविशींची म्हत्वाची शिकवण आशिल्ली. दर एका मनसाक हेरांविशीं भावपण वाडोवपाक जाय असो ताच्या राजकीय वाचारांचो आदर्श आशिल्लो आनी हाकाच तो ‘म्हान
