मणिपूर 2,236 1,510 67,53 1,06 मध्य प्रदेश 44,284 15,541 35,09 0,30 महाराष्ट्र 30,776 6,417 20,85 0,10 मेघालय 2,249 948 42,15 0,71 राजस्थान 34,221 3,109 9,09 0,99 सिक्कीम 730 265 36,30 0,84 हरयाणा 4,422 172 3,89 0,01 हिमाचल प्रदेश 5,567 2,132 38,30 0,50 दिल्ली 149 2,68 गोवा दमण, दिव 381 99 25,98 0,09 अंदमान-निकोबर बेटां 829 714 86,13 3,78 अरुणाचंल प्रदेश 8,35 5,174 61,19 8,19 दादा आनी नगरहवेली 49 20 40,82 0,19 मिझोराम 2,109 1,692 80,51 3,44 वट्ट भारत 3,28,779 74,898 20,78 0,11
रानविधा : रानांचें शास्त्रीय पदध्दतीन वेवस्थापन करपाचें शास्त्र. नवीं रानां तयार करप तेचपरी, रानांची राखण, संगोपन आनी विकास घडोवन हाडप तेखातीर गरजेचे अशें घटक म्हणजे माती, उदक, हवामान आनी पर्यावरण हांचें नियंत्रण करप, रानांपसून अर्थकारण होय विशय ह्या शास्त्रांत येता. हातूंत ज्या मुखेल गजालींचो आस्पाव जाता त्यो अशो : (1) रान संवर्धन आनी रानराखण (2) रानचित्रण आनी रानमापन (3) लांकूड आनी हेर रानउत्पन्नाचें निश्कर्शण, ताचें प्रतवारीकरण, ताचेवयली प्रकिया आनी तांचे विक्रिचें व्यवस्थापन (4) रान अभियांत्रिका (5) रानटी मोनजात, सुकणीं सांबाळ (6) समाजिक विधा.
रानां आनी रानविधेचो इतिहास : दिर्घकाळीन सरासरी हवामान आनी हेर सैमिक घटकांच्या खर प्रभावाक लागून त्या वेळच्या रुखाच्या मुळच्या खुटिल्या रुपांत बदल जावन सधाच्या वनस्पत झाडांकडे सारकेपण आशिल्लीं रानां तयार जालीं. फुडें थळ आनी काळ ह्या प्रमाण ह्या रानांतूय बदल जावन सधाच्या रुपांतलीं रानां अस्तित्वांत आयलीं. मनशाचो सगळ्यांत पयलीं रानांकडेन संबंद आयलो तो मोनजातीच्या कासाक लागून. ते भायर लांकडापसून उब, झाडांचे सालीचीं वल्कलां, कंदमुळां, कासाखातीर ओबडधोबड शास्त्रां हे खातीरय रानांकडे मनशाचो संबंद आयलो. उपरांतच्या शेतीप्रधान जिणे पददतींत रानमळां निवळ करून धान्याची लागवड करप आनी शेंतांच्या अवजारांखातीर लांकडाचो उपेग करुंक लागलो. फुडें फुडें रानापसून जायते उपेग जावंक लागले. फळां, वासाळ आनी वखदी वनस्पत जमोवप, घरां, गोरवांचे गोठे, व्हडीं, अवजारां, इंधन आदींखातीर तशेंच शेतीच्या विस्ताराखातीर वेगवेगळ्या झाडांची लांकडं मारप अशें तरेचे जायते उपेग मनीस रानांपसून करुन घेतालो.
उपनिषदां, रामायण, महाभारत हातूंत रानांचो वा झाडांचो आदरान उल्लेख केल्लो मेळटा. इ. स. आदीं चवथ्या शतमानांतल्या कौटिल्याच्या लिखाणांत रानांची राखण वेवस्था, उत्पादन विनियोग हे विशीं म्हायती मेळटा. चंद्रगुप्त मौर्य हाचे राजवटींत रानांखातीर खास अधिकाऱ्याची नेमणूक जाताली. तशेंच रानक्षेत्राचें वर्गीकरण करुन ताचे ताखणेची वेवस्थाय अस्तित्वांत आशिल्ली. सम्राट अशोक, ते उपरांत मोगल, मराठे आनी गोंड राजे हांचे मुस्तींत रस्त्याच्या कडांनी आना सैन्यतळाभोंवतणी झाडांची लागवड केल्ली दिश्टी पडटा. शिवाजी राज्याच्या झाडा संवर्धनाविशींची जागरुकता आनी तळमळ ताणें काडिल्ल्या एका खास आज्ञापत्रांत स्पश्ट जाणवता.
रानां म्हळ्यार आपसुकच निर्माण जावपी आनी केन्नाच सोंपनाशिल्ली सैमिक उपज असो समज कांय आडवाद सोडल्यार पुराय संवसांरात रुढ आशिल्लो. ताकालागून रानांचो नाश जायत रावलो. तशेंच गरजेप्रमाण रानांतल्यान उत्पन्न घेवचें, हे वृत्तीचो अतिरेक जावन थंयच्या वनसंहाराक लागून भुंयप्रदेशाचें रेंवटांत रुपांतर जालें. हाचो परिणाम थंयचे अर्थवेवस्थेचेर आनी समाजवेवस्थेचेर जालो. सतराव्या शतमानांत झुजकाळांत युरोपांत व्हड प्रमाणात लांकडाचो उणाव भांसूंका लागलो. तेन्ना रान म्हळ्यार म्हत्वाची साधनसंपत्ती आनी तिची खास जतनाय घेवंक जाय हाची जाणीव थंयच्या समाजकरणी आनी राजकारणी मनशांमदीं जालीं. तेन्नाच्यानच शास्त्रीय नदरेंतल्यान रानांचे वेवस्थापन करपाक मुळावण पडलें. सगळ्यांत पयली ही सुरवात जर्मनींत जाली. ते उपरांत युरोपांतल्या हेर देशांत आनी मागीर भारतांत तिचो प्रसार जालो.
भारतांत ब्रिटिशांची सत्ता येमेरेन रानांच्या शास्त्रोक्त वेवस्थापन आनी पुनरुत्पादनाची जाणविकाय नाशिल्ली. ब्रिटीश राजवट येतकच सुरवातीच्या काळांत रानांतल्यान वेपारी म्हत्वाच्या झाडांची तोड जाताली. तशेंच इमारतीचीं बरींबरीं लांकडां, वखदी आनी वासाचीं द्रव्यां परदेशांत निर्यात जातालीं. पूण 1806 उपरांत युरोपांतल्या रानाच्या वेवस्थापनाविशींचो प्रभाव भारतांतल्या ब्रिटीश राजकत्यांचेर पडलो. अशें तरेन रानाचें प्रशासन पदद्तशीरपणान जावपाक सूरवात जाली. 1842 त भारतांतले पयलें सागवानाचें रोपवन मलबारांत कोनोली आनी चाथू मेनन हांणी निर्माण केले. 1847 वर्सा भारतांत सगळ्यांत आदीं मुंबय वाठारांत गीब्सन हाची रानसरंक्षक म्हूण नेमणूक जाली. 1853 वर्सा मद्रास आनी उपरांत हेर प्रांतांत स्वतंत्र अधिकारी नेमलें. 1855 वर्सा तेन्नाचो गव्हर्नर जनरल लॉड डलहौसी हाणें देशांतले रानवेवस्थापनेविशीं एक सविस्तर निवेदन जारी केलें. तेन्नाच भारताच्या
