बरीच विकसीत आशिल्ली इतलें खरें. वैदिकांचो अग्निष्टोम आनी पारशांचो होम हातूंत बरेंच सारकेपण आसा. अथर्वन्, आहुती, यज्ञ, सोम हीं उतरां मातशीं बदलून घेतिल्लीं दिसतात. ऋग्वेदाच्या काळांत यज्ञसंस्था पुराय विकसीत जावंक नासली तरी तीन अग्नी, तीन सवनां आनी चड करून १६ ऋत्विज ऋग्वेदाच्या ऋषींक खबर आशिल्ले अशें दिसता. कांय जाणाच्या मतान यज्ञसंस्थेची पुराय वाड जालेउपरांत वेदसंहितांची निमाणी आवृत्ती तयार जाली. ब्राह्मण ग्रंथांच्या काळांत हे संस्थेचो प्रभाव सगळ्यांत ऊंच आशिल्लो आनी उपनिषदाच्या काळापसून तो उणो जायत गेलो. इतिहासीक काळांत जायत्या राजांनी वेगवेगळे यज्ञ केल्ल्याचे कोरीव लेख सांपडटात तरी सर्वसामान्य समाजाचेर यज्ञांचो प्रभाव खुबूच उणो जाल्लो. आधुनिक काळांत खूब उण्या प्रमाणांत यज्ञ जातात.
विशिश्ट फळाचे इत्सेन देवतेखातीर अग्नींत समंत्रक आहुती अर्पण करपासारक्यो कांय गजाली यज्ञांत सारक्यो आसल्यो तरी खंयच्या फळाची इत्सा आसा, खंयच्या द्रव्याची आहुती दितात, येजमान खंयचे शाखेचो ह्या कारणांवयल्यान यज्ञांच्या अनुश्ठानांत फरक पडटा. ताकालागून यज्ञांचे जायते प्रकार केल्यात.
श्रुतींनी (वेदांनी) सांगिल्ले श्रौत आनी स्मृतींनी सांगिल्ले ते स्मार्त अशें यज्ञांचे दोन प्रकार मानतात.
श्रौत यज्ञांचे इष्टी, पशुयाग आनी सोमयाग अशे तीन प्रकार आसात. इष्टींत पुरोडाश, आज्य सारकिलीं हविर्द्रव्यां आसतात. पशुयागांत इष्टींतलीं द्रव्यां अदीक पशू आनी सोमयागांत इष्टी आनी पशुयागांतलीं द्रव्यां अदीक सोमरस अशीं हविर्द्रव्यां आसतात.
प्रकृती आनी विकृती अशे यज्ञांचे आनीक दोन प्रकार आसात.खंयचोय यज्ञ कसो करचो हें समजुपाखातीर शास्त्रान जेन्ना ताच्या सगळ्या आंगांचें वर्णन केल्लें आसता, तेन्ना त्या यज्ञाक प्रकृतियाग म्हणटात. जेन्ना खंयच्याय यज्ञाविशीं म्हायती दितना प्रकृतियागाच्या वर्णनांत येवंक नाशिल्ली अशी नवी आनी खास म्हायती सांगिल्ली आसता आनी हेर म्हायती प्रकृतियागांतल्यान अतिदेशान मेळटा तेन्ना त्या यज्ञाक 'विकृतियाग' म्हणटात. यज्ञांचे नित्य, नैमित्तिक आनी काम्य अशेय तीन प्रकार आसात. आनीक एके पद्दतीप्रमाण पाकयज्ञसंस्था, हविर्यसंस्था आनी सोमयज्ञसंस्था अशे यज्ञांचे तीन प्रकार आसून त्या यज्ञस्थानांमदीं दर एक अशे सात प्रकार आसात. ह्या तीन यज्ञसंस्थांमदीं पाकयज्ञसंस्था ही स्मार्त आनी हेर दोन संस्था श्रौत आसात.
आतांमेरेनच्या वर्गीकरणांत बसनात अशेय कांय यज्ञ आसात; तांकां 'विकृती' अशें म्हणटात. हांचे भायर 'सव' म्हणुनूय यज्ञ आसतात. देखीक- गोसव, पृथ्वीसव. विश्र्वजीत यज्ञासारके आनिकूय कांय म्हत्वपूर्ण यज्ञ आसात. घरांत नित्याक करपाचेय पंचमहायज्ञ आसात.
यज्ञांत वेगवेगळ्या तरांचीं उपकरणां वापरतात. तातुंतलीं चडशीं उपकरणां लांकडापसून करतात. स्त्रुव, अग्निहोत्रहवणी, जुहू, उपभृत धरुवा हीं पात्रां लांकडाचीं आसतात. रशना, शुल्ब, निदान ह्या नांवाच्यो दोरयो, पुरोडाश भाजपाखातीर 'कपाल' म्हणून मातयेचीं
