आनी रौद अशे दोन वांटे जातात.तातुंतलो नाच दोलायमान आसता. देखुनूच ताका 'यक्ष आंदोलन' अशेंय नांव आसा. ह्या नृत्यनाटयांत लास्यांगूय येता. पूण ताचो उद्देश शृंगार प्रदर्शीत करप होच आसता अशें न्हय. केन्नाय लेखनांतलें उणेपण रंगमाचयेर अभिनयचातुर्यान भरून काडटात. ह्या नृत्यनाटयांत विनोदाक व्हडलेंशें म्हत्व ना. तरीय हातुंतलो विदुशक हेर नाचप्यांवांगडा रंगमाचयेर प्रवेश करता. फकत विनोद करून पळोवप्यांची मनरिझवण करता आसतना हेर नाचप्यांची नक्कल करूनय तांचेपरस चड बरो नाच करपाचो यत्न करता. तशेंच परत परत तांचेर भाश्य करता. चडशा सगळ्या यक्षगान प्रयोगांचो अखेर झुजांत वा लग्नांत जाता.
यक्षगानाची खाशेली अशी राग-संगीतपददत आसा. हालींच्या काळांत ताचेर शास्त्रीय कर्नाटक गायनपद्दतीचो बरोच प्रभाव दिसता. पात्राच्या मनाचे स्थितीप्रमाण राग वेंचपाचे खाशेले पद्दतीक लागून भावनांक एक खोलाय फावो जाता. न्हेसपा येवजणेच्या वा रंगभुंयेच्या संदर्भांत सादारणपणान पात्रांचे तीन वांटे करतात. देखीक-ब्राह्मण, ऋषी हांचें न्हेसप आनी रंगभुशा सादीच आसता. कृष्णाचें तरनेपण दाखोवपाखातीर त्या पात्राक मिश्यो लायनात. कर्ण, अर्जून सारकिल्ल्या विरांची रंगभुशा गुलाबी आसता. पूण राकेसांचे रंगपद्दतीखातीर मात तांबडो, पाचवो आनी काळो हे रंग चड करून वापरतात. शृंगारीक पात्रां आनी राकेस पाचवें वा काळें जाकीट घालतात आनी तांबडें वा नारिंगी रंगाचें चौकडींचें धोतर न्हेसतात. ताचेर जायते अलंकार घालतात. चड करून राजघराण्यांतले लोक फेटो बांदतात. ताच्या आकाराचेर पात्राचो मान थरोवं येता.
फाटल्या कांय वर्सांमदीं मूळ रुपांत यक्षगान करपी पंगड उणें जायत आसात. राज्यशासन दसऱ्याच्या उत्सवांत तांकां आपोवणें दिवन उर्बा दिता. आज-काल यक्षगानांतल्या अभिनयाचो कस जरी खालावला तरीय यक्षगानांतल्या नाचाचें तंत्र, अभिनयाचो धर्ती सारकिल्यो गजाली अभ्यास करपासारक्यो आसात. डॉ.शिवराम कारंथ हाणें ह्या विशयाचेर बरेंच संशोधन केलां.
पयलीं यक्षगान बावल्यांच्या खेळांतल्यानूय सादर करताले. यक्षगानाचें आयज आधुनिकीकरण जाल्ल्यान तातूंत थोडिशी कृत्रीमताय आयिल्ली आसली तरीय तातुंतलें संगिताचें व्हडपण आनी सभावीक, निरागस अशी सोबीतकाय हांकां लागून ह्या नाटय-नृत्य प्रकारान आयज लोकमनाचेर प्रभाव घाल्लो दिसता.
कर्नाटकांतल्या कांय तरणाट्यांनी यक्षगान कोंकणींतूय हाडलां आनी कोंकणी कलाकार पंगडावतीन ताचे प्रयोग करतात.
यज्ञसंस्थाः पुर्विल्ल्या कालापसून भारतांत अस्तित्वांत आशिल्ली एक धर्मीक आनी समाजीक संस्था. सर्ग, पुत्र, पशू, भलायकी, संपत्ती, पापनाश सारकिल्या बऱ्या फळांचे प्राप्तीखातीर अग्नी, इंद्र ह्या देवतांक उद्देशून अग्नींत समंत्रक आहुती ओंपपाचें धर्मीक कर्मकांड अशें स्थूल मानान यज्ञाचें स्वरूप आसा.
यज्ञ हें उतर यज् (यज्ञ करप) ह्या संस्कृत धातूपसून जाल्लें आसून त्याच धातूपसून जाल्ल्या यजन्, याग आनी इष्टी हीं उतरांय यज्ञ ह्या अर्थान वापरतात. तशेंच क्रतू, वितान,मेध, विदथ, मख, सव, सवन, होम, आहव, अध्वर हींय उतरां चड उण्या फरकान त्याच अर्थान वापरतात.
यज्ञ कसो निर्माण जालो आनी ताचो कसो प्रसार जालो, हे संबंदीं जायत्यो गजाली वैदिक साहित्यांत सांगिल्ल्यो आसात. प्रजापतीन देव आनी राकेसांक उत्पन्न केले उपरांत यज्ञ आनी छंद उत्पन्न केले. यज्ञ पयलीं राकेसांकडेन गेलो आनी छंदूय ताचे फाटोफाट थंय गेले अशें तैत्तिरीय संहितेंत म्हळां. ताचेवयल्यान यज्ञ पयलीं राकेसांकडेन आशिल्लो म्हणपाचें कळटा. देव आनी राकेसांमदीं जावपी झुजांत सदांच देव जिखताले. देखून यज्ञ राकेसांक सोडून देवांकडेन गेले. मागीर देवांनी त्या यज्ञाचें विधिविधान खूब वाडयलें. फुडें यज्ञाविशीं राकेस देवांचें अनुकरण करपाक लागले. देवांकडेन आशिल्लो हो यज्ञ ऋषींनी मेळयलो आनी अशेतरेन देवांकडच्यान यज्ञविज्ञा मनशांमेरेन पावली.
ब्राह्मण ग्रंथांतूय अशो जायत्यो आख्यायिका आसात. वैदिक काळांतूच यज्ञ नश्ट जालो. तो देवांनी यत्न करून परत मेळयलो. एके कडेन अशें म्हळां, यज्ञ देवांपसून पयस गेलो, तेन्ना देव ताका सोदपाक शकले नात. तांणी हें काम अदितीक सांगलें. तिणें देवांपसून वर मेळयलो. तो म्हणजे 'यज्ञाचे सुरवेक आनी अखेरेक म्हाका आहुती मेळपाक जाय'. देवांनी तो वर दिलो. मागीर अदितीन यज्ञाक परत सोदून हाडलो.
यज्ञाविशीं अशो वैदिक आख्यायिका प्रचलीत आसल्यो तरी तेविशीं वेव्हारीक आनी संभाव्य अशीं कांय अनुमानां पंडितांनी काडिल्लीं आसात.
पुर्विल्ल्या काळांत मनशाक जेन्ना अग्नीचो सोद लागलो तेन्ना ताचे जिणेंत व्हड क्रांती जाली. थंड प्रदेशांतल्या लोकांक,अग्नीक सदांच घरांत जागत दवरपाची गरज लागली आनी ताका लागून हीम प्रदेशांतूच यज्ञ ही संस्था उदभवली आसुंये.
यज्ञ म्हणजेच यातुविधी अशें जायत्या विद्वानांनी मानलां. कांय जाण यज्ञ ही फकत यातुक्रिया न्हय, जाल्यार यातू आनी धर्मीक आराधना हांचें संमिश्र थरता अशें मानतात.
स्पश्ट पुरावे नासले तरीय यज्ञाची मूळ कल्पना इंडो-युरोपियन काळाइतली पोरनी आसुंये. इंडो-इराणी काळांत यज्ञसंस्था
