दुसऱ्या महाझुजाउपरांत आफ्रिका आशिया खंडातंल्या ब्रिटीश वसाहतींक स्वातंत्र्य मेळ्ळें. हाचें बरेंच श्रेय राश्ट्रकुल हे संघटनेचे विचारसरणेक आनी धोरणाक वता. चड करुन ब्रिटीश नियंत्रणाखाल आशिल्लो ऱ्होड्शिया (झिंबाब्वे) 1879 त मेळिल्लें स्वातंत्र्य, दक्षिण अफ्रिकेंतली वर्णभेदाचेर आदारीत राज्यवेवस्था आनी दक्षिण आफ्रिकेच्या हुकमतीखाला आशिल्ल्या नामीबियाचें स्वातंत्र्य मेळपाक राश्ट्रकुलाचें धेरण बऱ्याच अंशी कारणीभूत जालां. राश्ट्रकुलांत आशिल्ल्या राश्ट्राच्या अंतर्गत वेव्हाराचेर राश्ट्रकुलाचो कायदेशीर असो अधिकृत शेख चलना आसलो, तरी हे संघटनेचो धोरणात्मक दबाव लोकमत तशें आंतरराश्ट्रीय-राश्ट्रीय संबंद हांचेर पडटा. हे संघटनेचें कायमस्वरुपी मुखेल कार्यालय लंडनाक आसलें तरी ताच्यो परिशद सभासद राश्ट्रांनी जाता. अशी एक परिशद 1983 त दिल्ली जाल्ली.
काँग्रसच्या जयपूर हांगाच्या अधिवेशनांत (1948) पंडित नेहरुच्या फुडाकारान स्वतंत्र भारतान समतेच्या आनी सार्वभौमत्वाच्या तत्वार राश्ट्रकुलांत रावपाचो निर्णय घेलतो. त्यावेळार भारताक लागपी लश्करी सामुग्रीचो ब्रिटनाकडल्यान जावपी पुरवण, स्टर्लींग क्षेत्रांत आस्पाव आशिल्ल्या भारताक मेळपी परकीय हुंडणावळीच्यो सुविधा, भारतीय निर्यात मालाक ब्रिटीश बाजारपेठेंत मेळपा जकात सूट आनी पाकिस्तानाच्या नाकाआशिल्ल्या प्रचाराक आळाबंदा हाडपा खातीर उपेगी आशिल्लें राश्ट्रकुलाचें व्यासपीठा ह्या सगळया कारणांनी राश्ट्रकुलांत रावपाचो भारताचो निर्णय योग्य थारलो.
फुडल्या काळांत शीतझुजाच्या संदर्भांत राश्ट्रकुलाचें राजकीय म्हत्व खूब उणें जालें. राश्ट्रकुलाभायल्याय राश्ट्रांकडेन भारताचे शस्त्राविशींचे अर्थीक आनी राजकीय हितसंबंद जोडिल्ल्यान राश्ट्रकुलाक भारताचे नदरेन दुसरी आसा. 1965 पयलीं राश्ट्रकुलाच्या कारभारचेर ब्रिटीश सरकाराचें बरेंच नियंत्रण उरतालें. 1965 त राश्ट्रकुलाचें कायमस्वरुपी कार्यालय लंडनांत स्थापन करुन ताका स्वायत अशें प्रशासन मेळ्ळें. आधुनिक काळांत राश्ट्रकुलाचें म्हत्व आंतरराश्ट्रीय मळार पयली सारकें उरुंक ना. तरी समान राश्ट्रीय धोरणाचेर राश्ट्रकुलाचे परिशेदेंत भासाभास जावन कांय निश्चीत अशीं तत्वा सभासद राश्ट्रां आपखोशयेन आपणाक लागू करतात.
1930 च्या अदमासाक राश्ट्रकुलाचे वतीन सभासद राश्ट्रांखातीर दर चार वर्सांनी राश्ट्रकुल खेळासर्ती सुरु केल्ल्यो त्यो चालू आसून तांकां खेळाच्या मळार ऑलपिक खेळासर्ती फाटोफाट म्हत्व मेळ्ळां. -कों. वि. सं. मं.
राश्ट्रकूट राजवंश : महाराष्ट्रांत राज्य करपी एक प्राचीन वंश. पयलींच्या काळांत राष्ट्रकूट ह्या नांवाचीं खूबशीं घराणीं भारतांत आशिल्लीं. पयलीं राष्ट्रकूट हें एक अधिकारपद आशिल्लें. राज्याच्या व्हड विभागाक राश्ट्र म्हणटालो. पुर्विल्या तांब्यापट्यांनी राष्ट्रकूटांचो उल्लेख येता. राश्ट्राचो प्रशासक तो राष्ट्रकूट. तांकां राजदानाची म्हायती दिल्ली आसता. कांय काळा उपरांत राष्ट्रकूट प्रबळ जावन तांणी स्वतंत्र राज्यांची स्थापणूक केली. तेखातीर तांचीं कुळां राष्ट्रकूट ह्या नांवान नामनेक पावलीं. अशीं घराणीं लातूर, वेरुळ, सोलापूर, अचलपूर हांगा स्थायिक जाल्लीं.
मानपूरचे राष्ट्रकूट – सगळ्यांत पोरनें घराणें. इ. स. च्या 4 थ्या आनी 5 व्या शेंकड्यांत कृष्णा न्हंयेच्या देगणांत राज्य करतालें. ताचो मूळ पुरुस मानांक हाणें आपल्या नांवान मानपूर नांवाचें नगर स्थापून थंय आपली राजधानी केली. ह्या राष्ट्रकूट राजाक कुंतलेश्र्वर अशेंय म्हणटाले. विदर्भाचे वाकाटक आनी कुंतलाचे राष्ट्रकूट हांचीं राज्यां एकामेकांक तेकून आशिल्ल्यान तांचेभितर सतत वाद चलताले. मानांकान विदर्भाक खूब सतायलें, अशें राष्ट्रकूटांच्या पांडरंगपल्ली तांब्यापटांत म्हळां, तशेंच वत्सगुल्म (वाशीम) च्या विध्यसेन वाकाटकान कुंतलेशाचो पराजय केल्याचो उल्लेख अंजिंठ्याच्या लेखांत आयला. मानाकांचो पूत देवराज हाच्या काळांत गुप्त सम्राट दुसरो चंद्रगुप्त (विक्रमादित्य) हाणें आपलो राजकवी कालिदास हाका ह्या कुंतलेश राष्ट्रकूटांच्या दरबारांत वकील म्हणून धाडिल्लो. मानपूर हांगा हें घराणें दुसऱ्या पुलकेशीच्या काळामेरेन तिगलें. पुलकेशीन तांकां हारोवन तांचो प्रदेश खालसा केलो.
सव्या शेंकड्यांत, विदर्भांत दुसरें राष्ट्रकूट घराणें कलचुरींचे मांडलिक म्हणून उदयाक आयलें. कलचुरींच्या उच्छेदाउपरांत तांणी बादमीच्या चालुक्यांचे स्वामित्व आपणायलें आनी फुडें ते राष्ट्रकूटांचे मांडलिक जाले. तांची राजधानी पयली नंदिवर्धन, उपरांत भंडारा जिल्ह्यांतल्या पद्मपूर (पद्मनगर) आनी निमाणें अमरावती जिल्ह्यांतल्या अचलपूर हांगा आशिल्ली. हें घाराणें धाव्या शेंकड्याच्या मध्यामरेन उरलें. ह्या दोनूय घराण्यांपरस चड नामनेचें अशें तिसरें राष्ट्रकूट घराणें औरंगाबाद जिल्ह्यामत उद्याक आयलें. ह्या घराण्याचो पयलो नामनेचो राजा दंतिदुर्ग. हो पयलो बदामीच्या चालुक्यांचो मांडलिक आशिल्लो. पूण फुडें तें सोडून ताणें सुमार 45 वर्सा राज्य केलें. लाट (दक्षिण गुजरात), महाराष्ट्र, विदर्भ हे प्रदेश जिखून ताणें आपल्या राज्याक जोडले. उपरांत ताणें मालव, कोसल (छत्तीसगड), कलिंग (ओरिसा), श्राशैलम ह्या प्रदेशांचेर घुरयो घाल्यो. 753 च्या अदमासाक ताणें चालुक्य कीर्तिवर्म्याक हारयलो.
दंतिदुर्गा उपरांत ताचो बापलयो पयलो कृष्णा हाणें चालुक्य सम्राट दुसरो कीर्तिवर्मा हाका परतून हारोवन चालुक्य राजवट सोंपयली. उपरांत ताणें गंगवाडीच्या गंगाचो आनी बेंगीच्याय पयलीच्या चालुक्यांचो पराभव केलो. अशे तरेन ताणें राष्ट्रकूट साम्राज्याची बसका घाली. ताच्या काळांत वेरुळ हांगाचें कैलास लेणें खोदलें.
