मिश्र वेवस्थेक संरक्षण दिवपाची कल्पना मुखार आयल्या. भारताच्या स्वतंत्र्यापयलीं कांय अर्थवेव्हार ब्रिटीशन सरकाराच्या प्रशासमाखाल आशिल्ले. तरी मुखेलपणान ब्रिटीश वेपाऱ्याक आयात निर्यात करप सोपें जावचें ह्या उद्देशान ती वेवस्था केल्ली. स्वातंत्र्या उपरांत लोकशाय राज्यतंत्राची समाजवादी वेवस्था ही मोख मुखार दवरुन अर्थीक नियोजनाच्या मार्गान अर्थीक विकासांतल्या समाजीक हीत साधप हें उद्दीश्ट दवरिल्ल्यान मिश्र अर्थ वेवस्था हो पर्याय भारत सरकारान स्विकारलो. हाचो परिणान म्हणून व्हड प्रमाणात भौशिक, अर्थीक मळार भारत सरकारान भांडवल घालें. लोकोपयोगी वस्तू आनी सेवा हांचें उत्पादन आनी समान वांटप हाचेर सरकारी उद्देगधंद्यांनी भर दवरलो. फुडाराक उपेगी वस्तूची टंचाय भरुन काडप आनी बंद पडिल्ल्या उद्देगंधंद्यांतल्या कामगारांक काम दिवप ह्या दोन मोखींची तातूंत भऱ पडली. उद्देगधंद्यांत कर्जरुपान दुडवांपुखण करपी वेपारी बँकांचें सरकारान 1969 आनी 1980 त राश्ट्रीयीकरण करुन सरकारी मळार चलपी उद्देगधंद्यांक चालन दिली आनी ह्याच वांगडा ह्या संस्थांचो जावपी अर्थीक दुरुपयोग उणो केलो. सद्याचे परिस्थितींत भारतीय अर्थ वेवस्थेंत खनीजां, कोळसो, तिखें, विज, सारें, येरादारी, दळणवळण, उदकापुखण, वित्तपुरवण, संरक्षण, उत्पादन आदी मळां व्यापक रुपान सरकारी वेवस्थाखालां हाडल्यांत. सरकारी क्षेत्रांतली गुंतवणूक (आंकडे कोटी रुपयांत )
येवजण क्रं. सरकारी क्षेत्र वट्ट गुंतवणूक वट्ट गुंतवणुकीचो शेंकडो/प्रमाण पयली येवजण 1,560 3360 46.4 दुसरी येवजण 3,731 6831 54.6 तिसरी येवजण 7,180 11,280 63.7 चवथी येवजण 13,655 22,635 60.3 पांचवी येवजण 36,703 63,751 57.6 सवी येवजण 84,000 158,710 52.9
सरकारी उद्देगंधंद्यामार्फत उत्पन्न जाल्ल्या म्हालाची निर्यात आनी आयात पर्यायीकरणांतल्या सरकाराचे तिजोरेंत व्हड प्रमाणांत परकी चलन जमा जाता. देशांतलें बेकारीचें प्रमाण कमी करपांतय सरकारी उद्देगधंद्यांचो बरोच हातभार लागता.
सरकारी क्षेत्रांतल्यो उद्देगधंद्यांनी 1968-69 त वट्ट 85 कोटी रुपया फायदो मेळयलो. 1983-84 त तो 3569 कोटी रुपया जालो. फकत नफ्याचो हिशोब केल्यार 1968-69 ते 1971-72 ह्या काळांत ह्या उद्देगधंद्यांक नुकसान जाल्ल्याचें दिसता. 1972-73 त तांकां कांय प्रमाणांत म्हळ्यार 8.18 कोटी रु. फायदो मेळ्ळो. 1973-77 तो कोटी रु. जालो. ते उपरांतचीं रिणां परत नुकसान दाखयतात. 1982-83 वर्सा फकत फायदो 613 कोटी रु. जालो. पूण 1983-84 त तो 246 कोटी मेरेन उणो जाल्ल्याचें दिसता. वट्ट फायद्याचें गुंतवणुकीचें प्रमाण 1968-69 त फकत 2.8% आशिल्लें, तें 1973-77 वर्सा 8.4 टक्क्यांमेरेन वाडलें. 1982-83 वर्सा तें 13% आशिल्लें. 1983-84 वर्सा हें प्रमाण 11.9% मेरेन देवलें. भारतांतल्या सरकारी उद्देगधंद्यांची परिस्थिती समाधानकारक ना अशें मानून लेगीत भारतीय समाजवादी अर्थवेवस्थेंत राश्ट्रीकरण अपरिहार्य आसा. आर्थीक नियंत्रणांतल्यान अर्थीक समता हें राश्ट्रीयीकरणांचें उद्दीश्टा आशिल्ल्यान फकत फायदो-नुकसान हे कसोटीचेर राश्ट्रीयीकरणाचें मुल्यमापन करप समा जावचें ना. भारतासारक्या प्रगतशील देशाखातीर अशे अर्थवेवस्थेची नितांत गरज आसा. अशे वेवस्थेच्या अणभवांतल्यान आवश्यक ती जतनाय घेवन भौशिक क्षेत्राची कार्यक्षमता वाडोवपाचो विचार जावप होच हाचेर उपाय दिसता. -कों. वि. सं. मं.
राष्ट्रकुल : एक आंतराश्ट्रीय संघटना. एक तेंपार ब्रिटीश साम्राज्या अंतर्गत अशा वसाहती राश्ट्रांची ही संघटना आसली. ह्यो वसाहती स्वतंत्र जातकच चडशा राश्ट्रांनी राश्ट्रकुलाचें सभासदत्व दवरलें. ब्रिटीश साम्राज्याचे राजकीय, अर्थीक आनी प्रशासकीय गरजेंतल्यान वसाहतींच्या परिशदेच्या रुपांत (कॉलोनियल कॉन्फरन्स) राश्ट्रकुल (ब्रिटीश कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्स) हे संस्थेचो जल्म जालो. 1947 त ब्रिटीश साम्राज्याखालच्यो बऱ्योच वसाहती बरखास्त जावन थंय स्वतंत्र राश्ट्रांची निर्मिती जातकच, ब्रिटीश हें उतर गाळून फकत कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्स हें नांव उरलें. साम्राज्यांतल्या वेगवेगळ्या वसाहतींचे गव्हर्नर आनी प्रशासक हांणी एकामेकांच्या अणभवांची देवघेव करची, राजकीय आनी प्रशासकी धोरणांत एकसुत्रा हाडपाचो यत्न करचो आनी वसाहत मंत्र्याकडल्यान फुडल्या धोरणाविशीं मार्गदर्शन मेळचें ह्या उद्देशान हे संघटनेचीं अधिवेशनां जातालीं.
हे संघटनेची सभासद राश्ट्रां आशी – ग्रेट ब्रिटन, आयर्लड प्रजासत्ताक, कॅनडा, न्यू फाउंडलंड, ऑस्ट्रोलिया, न्यूझीलंड, दक्षिण आफ्रिका, श्रीलंका, घाना, मलेशिया, नायजेरिया, सायप्रस, सिएरा लेओन, टांझानिया, जनेका, त्रिनिदाद, टोबॅगो, युगांडा, केनया, मालावी प्रजासत्ताक, झांबिया, मॉल्टा, गाँबिया, सिंगापर, गुयाना, बोट्स्वाना, लेसोथो, बार्बेदेश, स्वाझीलँड, अस्तंत सॅमोआ, टाँगा, फिजी, बांगला देश, बहामा, ग्रेनडा, भारत, पाकिस्तान, नाऊरु, अँटिग्वा-बार्बूडा, सेंट किट्सनेव्हिझ, डोमिनिकन प्रजासत्ताक, सेंट लुसीया, सेंट व्हिंसेंट, ब्रुनाई आनी ऱ्होडेशिया (झिंबाब्वे). हातूंतलो आयर्लंड प्रजासत्ताक, दक्षिण आफ्रिका आनी पाकिस्तान हांणी अनुक्रमान 1949,1961 वर्सा राश्ट्रकुलांतल्यात सभासदत्व काडून घेतलें. तशेंच 1995 त नायझेरियाचें सभासदत्व रद्द केलें. राष्ट्रकुलाचें पायाभूत तत्व स्वयंस्फर्त सहकार्य हें आशिल्ल्यान सभासद राश्ट्रकुलाचो प्रभाव कायद्याच्या स्वरुपाचो नासून राजकीय स्वरुपाचो आसा.
