Jump to content

Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/316

From Wikisource
This page has not been proofread.

धातुकापसून रुपें मेळोवपाच्यो जायत्यो पद्दती उपलब्ध आसात. (1) शिंश्यावांगडा मिश्रधातू करून उपरांत शिंश्याचें ऑक्सिडीकरण करून (क्युपेलीकरण) पद्दतीन शिंशें काडून उडोवप; वा पॅटिन्सन हाचे पद्दतीप्रमाण मिश्रधातू वितळावन शुध्द शिंशें स्फटिकीरकरणान वेगळें करप आनी पार्केस हाचे पद्दतीन वितळुपी जस्तावांगडा रुपें एकठांय करून उपरांत जस्त काडून उडोवप. (2) मेक्सिसकोंतले पद्दतीप्रमाण पायाकडेन रुप्याचो पारदमेल घडोवन उपरांत पारो ऊर्ध्वपातनान वेगळो करून रुपें मेळोवप. (3) सोडियम आनी पोटॅशियम सायनायडांत ऑक्सिजनाचो उपस्थितींत रुपें विरगळावन उपरांत जस्ताच्या आदारान तिचें अवक्षेपन करप. हे पद्दतीक सायनायड पद्दत वोली पद्दत अशें नांव आसा.

पारदमेल पद्दत : मेक्सिकोंत 1557 वर्सा वार्तोलोमेद द मेदिना हाणें हे पद्दतीचो सोद लायलो. हे पद्दतींत सुरवेक धातुकांतल्या रुप्याचें क्लोरायडांत रुपांतर करतात. मूळ धातुकांत रुपें, तिचें क्लोरायड आनी सल्फायड आनी खुबसो फातर आसता. हाचो बारीक पिठो करून तातूंत भाजिल्ल्या क्युप्रिक आनी फॅर्रिक सल्फेट आशिल्ल्या पायरायटांचो पिठो आनी पारो भरसून सगळें मिश्रण एकठांय करतात. हाका लागून सिल्व्हर क्लोरायड आनी सूक्ष्मकणी पारो हांचे विक्रियेन रुपें वेगळें जाता आनी पारो तशेंच रुपें एकठांय येवन तांचो पारदमेलाची सूक्ष्म भुकटी तयार जाता. हो पारदमेल लोखणाच्या आयदनांत तापयतात. ताका लागून पाऱ्याची वाफ जाता आनी रुपें वेगळें जाता.1904 वर्सा ही पद्दत प्रचारांत आयली.

सायनायड पद्दत : हातूंत धातुकाचें सूक्ष्म चर्ण करून ताचे 0.4% सोडियम सायनायडाच्या विद्रावान अपक्षालन (विद्रव्य घटक धुंवपाचे क्रियेन विरगळावन वेगळो करपाची क्रिया) अपक्षालन प्रक्रियेंत सोडियम अर्जेंटो सायनायड (NaAg (CN)2 )हें विद्राव्य संयूग जाता. हो विद्राव्य गाळून तातुंतल्यान जस्ताच्या आदारान रुप्याचें क्षपण करतात.

रजत संहतिवर्धन पद्दत : शिंश्याच्या धातुकांत 1% परस उण्या प्रमाणांत रुपें आसलें जाल्यार तिची संहती (प्रमाण) वाडोवची पडटा. तेखातीर एके पद्दतींत धातूक तापोवन आनी वितळावन थंड करतात. शिंश्याच्या गोठणबिंदूच्या थोड्या उण्या तापमानक शिंश्याचे स्फटीक वेगळें जातात. अशे तरेन शिंशें वेगळें जाता. तेन्ना रुप्याचें त्या धातुविद्रावांतलें प्रमाण 2.25 % इतलें आसता. शिंश्यांतलें रजतवर्धन करपाचे हे पद्दतीक पॅटिन्सन पद्दत म्हण्टात.

शिंशें आनी जस्त हे धातू एकामेकांत उण्या प्रमाणांत विरगळटात. वितळिल्लया शिंश्यांत 1.6% जस्त विरगळटा, जाल्यार वितळिल्ल्या जस्तांत1.2% शिंशें विरगळटा. 540से तापमानाक तातूंत विरगळटा.

गाळाची वयली प्रक्रिया करतकच तो सुकोवन तातुंतल्यान कॅल्शियम कार्बोनेट, रेंव आनी टाकण खार हातूंतलो फावो तो पदार्थ घालून ल्हान परावर्ततन भट्टेंत गाळाचें प्रद्रावण करतात. उपरांत हलके धातू चिखलावांगडा वतात आनी भांगराभरशी रुपें – हेमरज वा रजसु मेळटा. हेमरज थंड जावचे आदीं सांच्यांत ओतून तिची धनाग्रां तयार करतात. ही वापरून फावो ती विद्युत प्रवाह घनताय राखल्यार 99.9% शुध्द रुपें मेळटा. ती सुयेच्या आकाराच्या स्फाटीक रुपांत आसता. ह्या स्फाटिकांपसून शुध्द रुपांचे पाट तयार करतात. रसायनीक गुणधर्म : शुध्द रुप्याचेर शुध्द हवेचो वा शुध्द ऑक्सिजनाचो कांयच परिणाम जायना. पूण सदच्या वातावरणांतल्या ऑक्सिजनावांगडा आशिल्ल्या हायड्रोजन सल्फायडाक लागून ती वयले वटेन काळी जाता. तांतयांतल्या कार्बनी गंधक संयुगाक लागून रुप्याचीं कुलेरां काळीं जातात

रुप्याचेर क्लोरीन वायूचो चड परिणाम जायना. त्या मानान ब्रोमीन, आयोडीन आनी गंधक हांचो परिणाम सवकासायेन जाता. रुप्याचेर हायड्रोक्लोरिक आम्लांचो तशेंच विरल सल्फ्यूरिक आम्लांत तशेंच विरल नायट्रिक आम्लांत तें विरगळटा. सळसळीत सल्फ्यूरिक आम्लावांगडा रुप्याचे विक्रियेंत सिल्व्हर सल्फेट आनी सल्फर डायऑक्सायड वायू जातात आनी सौम्य नायट्रिक ऑक्सायड वायू तयार जातात.

रुप्याच्या वयल्या भागार तिच्या क्लोरायडाचो थर बसता आनी फुडली विक्रिया थांबता. ताका लागून रुप्याचेर हायड्रिआयोडिक आम्लांत रुप्याचो पिठो विरगळायल्यार सिल्व्हर आयोडायड आनी हायड्रोजन वायू तयार जातात.

उपेग : रुप्या पसून वस्ती, आयदनां आनी नाणीं तयार करतात. तशेंच विनिमयाखातिरूय रुप्याचो उपेग करतात. वखदांखातीर आनी आयदनां निर्जंतूक करपाखातीर रुप्याचो उपेग