अध्यात्म आयकून तो खूब शिकलो.
रोहिदासाक भुरगेपणांतूच इश्र्वर भक्तीचो ध्यास लागिल्ल्यान तो दीस रात भजनांत गुंग आसतालो. संवसारांत ताचें लक्ष लागचें म्हणून ताका लग्न केलो. तरीय ताणें भजन सोडलेंना. घराच्या फाटल्या दारांत बिराड थाटून तो भजनां गायतालो. संत म्हणून लागशिल्ल्या लोकांनी दिल्ल्या जेवणाचेर तो आयिल्ल्या गेल्यांचें अतिथ्य करपाक लागलो.
रोहिदासान पदां रचल्यांत तीं गुजरात, राजस्थान ह्या प्रदेशांत हस्तलिखीत स्वरुपांत मेळटात. ताचीं पदां ‘रैदासजीकी बानी’ ह्या नांवान प्रसिदद आसात. तातूंत स साख्यो आनी 87 पदां आसात. शिख्यांच्या गुरूग्रंथांत रोहिदासाचीं 80 पदां आसात. दादूपंथाच्या पंचवाणी आनी सर्वांगी ह्या नित्यपाठाच्या पुस्तकांत रोहिदासाच्या पदांचो आस्पाव केला.
रोहिदासाचे भक्त उत्तरप्रदेश, महाराष्ट्र, गुजरात, राजस्थान, पंजाब ह्या प्रदेशांनी आसात. गुजरातांतल्या चामारांक रविदासी म्हणून वळखतात. काठीयावाडांतल्या जुनागडालागीं रविदास नांवाचें कुंड आसा ताचे भोंवतणीं रोहीदासाच्या अनुयायांची वसणूक आसा. राजस्थानांत रोहिदास नांवाचें कुंड आसा. दक्षिणेंतल्या तिरूपती दोंगराखाला वैकुंठलोक नांवाचें स्थान आसून थंय ताची एक गादी आसा.
ताच्या निर्वाणस्थानाविशीं मतभेद आसात.
-कों. वि. सं. मं.
रौतराय, शचि : (जल्म : 13 मे 1916, खर्द – पुरी).
नामनेचो आधुनिक ओडिया कवी, कथाकार, कादंबरीकार आनी निबंदकार. ताचो मूळ नांव सच्चिदानंद. पूण साहित्यक्षेत्रांत शची रौतराय (राउतराय) ह्या नांवान तो प्रसिदद आसा. 1939 वर्सा कटकच्या रॅव्हनशा महाविद्यालयांतल्यान ताणें पदवी घेतली. ते उपरांत उद्देगिक संबंदांविशीं शिक्षण घेतलें. उपरांत कलकत्याच्या कार्यालयांत (केसोराम कॉटन मिल्स लि.) 1942 – 62 उचेल्या पदाचेर अधिकारी म्हणून काम केलें. 1952 त न्यूझीलंड आनी ऑस्ट्रेलिया हांगांच्या कामगरांचो अभ्यास करपाखातीर तो विदेशाक गेलो. जिनिव्हाच्या ILO हे नामनेचे संस्थेंत शिक्षण घेवन तो 1955 वर्सा भारतांत आयलो.
रैतरायान आपले शाळेंतले जिणेंत पाथेया सारको कवितासंग्रह प्रकाशीत करून, आपल्या साहित्याची कारकीर्द सुरू केली. उपरांत आधुनीक ओडिया साहित्याच्या मुखेल मानकऱ्यांमदी स्वताचें स्थान निश्र्चीत केलें.
ताणें काव्य, कथा, कादंबरी, निबंद ह्या प्रकारांनी खूब लिखाण केलें. आयजमेरेन ताची 35 पुस्तकां उजवाडा आयल्यांत – पाथेय (1932), पुर्णिमा (1933), रक्तशिखा, पल्लिश्री (1941), बाजी राउत (1944), पांडुलिपी (1946), भानुमतीर देश (1948), अभिज्ञान (1949), हसंत (1950 – ही विनोदी कविता), कविता (1962) हे ताचे कवितासंग्रह. कादंबरी – चित्रग्रीव (1937); कथा –मशणिर फुल (1945); संशोधनात्मक साहित्य – साहित्यर मुल्यबोध (1983). ताच्या निवडक लेखांचें संकलन शची रौतराय ग्रंथावली ह्या नावांन दोन खंडांनी प्रकाशीत जाल्यां. निवडक कथा – कवितांचे इंग्लीश अणकार प्रकाशीत जाल्यात. तेभायर कटक हांगच्यान भायर सरपी “दिगंत” पत्राचो संपादक म्हणून ताणें म्हत्वाचें काम केलां. ताचें साहित्य विचार, साहित्यपर मुल्यबोध, आधुनीक साहित्य केतको दिगा हीं वाङ्मयीन पुस्तकां अभ्यासाच्या आनी समिक्षेचे नदरेन मोलाचीं थारल्यांत. फ्रॉयड आनी युंग ह्यासारक्या मानसशास्त्रज्ञांच्या मनोविश्र्लेशणात्मक विचारांची ओडिया भाशिकांक आपल्या कथांमदल्यान चित्रगीता कादंबरेंतल्यान वळख करून दिली.
1968 वर्सा अखिल भारतीय कविसंमेलनाचो अध्यक्ष, 1978 – 81 वर्सा ओरिसा राज्य साहित्य अकादेमीचो अध्यक्ष, 1959 – 75 ओरिसा बोर्ड मिल्स लि. कटकाचो कार्यकारी संचालक, 1978 कटकच्या दिगंत म्युझियम अँड रिसर्च सेंटराचो संस्थापक संचालक हीं मानाचीं पदां ताणें सांबाळ्ळीं.
कला – विज्ञान हांचेर आंतरराश्ट्रीय परिशदेक व्याख्यातो म्हणून हार्व्हर्ड विद्यापिठांत, आनी बांगला कृषी, विद्यापिठांत ताणें व्याखानां दिल्यात. न्यूझीलंड आनी ऑस्ट्रेलियेंतल्या कामगारांच्या प्रस्नांचे परिशदेंत, तशेंच ढाक्काच्या व्याख्यान सत्रांत वांटो घेतला. तशेंच ताच्या कार्याखातीर ताका इनामां फावो जाल्यांत.
1962 वर्सा ताका ‘पद्मश्री’ हो पुरस्कार, 1964 वर्सा कविता काव्यसंग्रहाक साहित्य अकादेमी पुरस्कार, 1965 सोव्हिएत लँड नेहरू पुरस्कार आनी 1986 भारतीय ज्ञानपीठ पुरस्कार मेळ्ळ्यात. 1977 आंध्रातल्या आनी 1978 बेऱ्हमपूर विद्यापिठांत रौतरायाक सन्मान्य डी लिट ही पदवी दिवन भौमान केलो.
अमेरिका, फ्रांस, इटली, स्वित्झर्लंड, थायलंड, श्रीलंका ह्या देशांनी आंतरराश्ट्रीय सांस्कृतीक परिशदां निमतान ताणें देशाभायलो प्रवास केला.
पाथेय आनी पांडुलिपी ह्या कवितासंग्रहान ओडिया काव्यांत
