यानाडीः आंध्र प्रदेशांतली एक रानटी जमात. दक्षिण भारतांतल्या आदिवासी लोकांमदली ही सगळ्यांत व्हड जमात. ह्या नांवाची व्युत्पत्ती यानम = व्हडें + आदि = पोट भरपाचें साधन, अशी करतात. अनादी ह्या संस्कृत उतरावयल्यान हें नांव आयलां आसुंये अशी कल्पना आसा. पूण जांचें मूळ सांपडना अशे हे लोक आसात. अनादी उतराचो अपभ्रंश जावन यनादी-यानाडी अशें नांव तांकां पडलें आसुंये अशेंय मानतात.
हे लोक मोटवे, काळे, सडपातळ आनी घटमूट आसतात. तांचें नाक रूंद आनी चेपटें आनी कपल अशीर आसता. तांचें केंस काळेकिट्ट आनी मुदयाळे आसतात. तशेंच, तांच्या सगळ्या आंगाचेर केंस आसतात. ओंठ दाट पूण दांत नितळ आनी सोबीत आटसतात. तांचेमदले चल्ला याना हे मातशे ऊंच आनी दिसपाक बरे आसतात. पूण तांचे दांत सामके बुरशे आसतात.
हे लोक केन्नाच घरां बांदून रावनात. तांकां भोंवतें जिवीत मानवता. उदक लागीं आशिल्ल्या मळाचेर ते कोंडे आनी ताडपत्रेच्यो ल्हान खोंपी बांदून तातूंत रावतात. तांचीं दारां सामकीं मोटवीं आसतात. मातयेच्या आयदनांभायर तांचेकडेन आनीक कांयच आसना. हे अर्दनागडे आसतात. पोरने पद्दतीन शिकार आनी नुस्तें मारप, घर्शणावरवीं उजो पेटोवप, अर्दवट शिजिल्लें मास खावप अशे अवस्थेंत ते अजून खबर आसात. शेती करप, अन्न शिजोवप ह्यो गजाली तांकां अजून खबर नात. चडशे लोक बुरशे आसून केंस कापिनात आनी दांतूय घाशिनात. हे झाडाच्या पानांच्यो तोपयो घालतात. दर एकल्याकडेन धोणू-बाण आसता.
खावप, पियेवप, वेवसाय, वस्ती हांचेवयल्यान तांचे ८९ पोटभेद आसात. चेंचू आनी मंची हे सगळ्यांत व्हड वर्ग आसात. रेड्डी, चल्ला, अडवी, कप्पल हीं तांच्या कांय पोटभेदांचीं नांवां. रेड्डी यानाडी हे सुदारिल्ले आनी स्थायीक जाल्ले आसून ते रांदपी वा गांव राखणदार म्हणून कामां करतात. ते चल्ला आनी अडवी यानाडींक उणे मानतात. मंची यानीडीय आपणाक उच्च मानतात. उत्तर अर्काट जिल्ह्यांतले चेंचू यानाडी कप्पल (बेबकां खावपी) यानाडींक अस्पृश्य मानतात. सोमारी यानाडी हे लोकांचें उश्टें अन्न खातात. ह्या पोटवर्गांनी चड करून आपसांत लग्नां जायनात.
हे लोक जनावरांचें मास भाजून खातात. म्होंव, कंदमुळां, फुलां, फळां हांचोय अन्न म्हणून ते उपेग करतात. दुदाचे पदार्थ मात हे लोक खायनात. तांदळांपसून केल्लो सोरो तांकां खूब मानवता.
तेलुगू ही ह्या लोकांची भास. पूण तमीळ भाशेंतलीं खुबशीं उतरां घेवन तांणी कांय जोड उतरां तयार केल्यांत.
चडशे यानाडी लोक हिंदू. तातूंतले थोडो भुतांकूय भजतात. हिंदू यानाडींचे देवाकुडीक देवरइंडलू म्हणटात. दर एके वसतींत एक देवघर आसता. तातूंत ग्रामदेवतेची स्थापणूक केल्ली आसता. पोलेरम्म वा अंकम्म ही तांची ग्रामदेवता. सुब्बरायडू, वेंकटेश्र्वरलू, पंचळ, नरसिंहुलू हे तांचे व्हडले देव. चेंचू देवडू हो घरांतलो देव. फातर, विटो, मातयेचे गुळे, उदकान भरिल्लीं आयदनां हीं देवतांचीं प्रतिकां मानून तांची पुजा करतात. केन्ना केन्नाय लांकडी मूर्ती वा चित्रांचीय पुजा करतात. हळद, कुकूम, फुलां, कापूर, धूप ते पुजेखातीर वापरतात. पितरपुजाय चालींत आसा.
हे लोक गाय आनी माकड हांकां पवित्र मानतात. बायलो सोरपाची पुजा करतात. भुरगीं जावंचीं म्हणून वा भूतबादा ना करपाखातीर त्यो कोडुलिंबाच्या आनी पिंपळाच्या झाडाक भोंवताडे घालतात. पिडेची धाम आयल्यार कोडुलिंबाच्या झाडामुखार रासवळ मागणें करतात आनी ग्रामदेवतेचीय पुजा करून तिका नाल्ल, कोबे हांचो निवेद्य दाखयतात. हांचेमदीं कांय जाण भविश्य सांगतात, तांकां भगत अशें म्हण्टात.
चले आनी चलयो पिरायेंत येतकच आपुणूच जोडीदार वेंचून काडटात. मामाचो भाचयेचेर पयलो हक्क आसता. पूण मामाक कांय पयशे दिवन तिच्यान दुसऱ्याकडेन लग्न जावं येता. बापोल वा मावशे भावंडांकडेन लग्न जायनात आनी सगोत्र लग्नांय करिनात.
पयलेच खेपे जेन्ना यानाडी चलयेक मासिक पाळी येता तेन्ना तिका णव दीस एके वेगळे खोंपटेंत रावचें पडटा. निमाण्या दिसा तिका णव खेपे न्हाणयतात आनी तिणें वापरिल्ल्यो वस्तू आनी कपडे लासून उडयतात. मागीर सोयऱ्यांक जेवण दितात.
यानाडी लोकांचो लग्न सुवाळो तीन दीस चलता. न्हवऱ्यान व्हंकलेक ताळी बांदप हो मुखेल विधी. ते उपरांत दोगांय एकामेकांचेर अक्षता उडयतात. सुवाळ्यांत कुकमाक खूब म्हत्व आसा आनी दादलेय कपलाक कुकूम लायतात. न्हवऱ्या-व्हंकलेचे कपडे केसरी रंगान रंगयतात. तशेंच ताळीय केसरी रंगान वा हळदीन हळदुवी केल्ली आसता. आतां तांचेभितर हिंदू पद्दतीन लग्न करूंक लागल्यात. चलयेक उबारून व्हरूनय लग्न जावपाची पद्दत आसा. तशेंच तांचेभितर लैंगिक बंधनांय सदळ आसात. सगळ्याच यानाडी लोकांक लग्न म्हत्वाचें दिसना. अडवी यानाडी चड करून लग्न जायनात. पूण लग्नाभायर जाल्ल्या भुरग्यांक उणी लेखनांत.
हांचेभितर विधवा लग्न जालेउपरांत कांय दीस शिंदूर, काकणां वापरपाक मेळना. विधवेपरस घटस्फोट घेतिल्ले बायलेक चड मान आसता. बायलांक पांच-सात खेपे घटस्फोट घेवन परत लग्न जावपाक मेळटा.
हे लोक मडीं पुरतात. मडें खोंपीमुखार पानांचेर दवरून न्हाण घालतात आनी ताका नवे कपडे घालतात. सगळेजाण मडयाचेर तांदूळ घालतात. उपरांत मडें मसंडेत व्हरून एका जाग्याचेर फुली काडून ताचेर मडें दवरतात. मडयालागीं विडयाचीं पानां, सुपारी आनी तांब्याचें नाणें दवरतात. फोंडांत लुगट पातळावन ताचेर तें मडें
