दवरून पयलीं व्हडलो चलो आनी उपरांत सगळेजाण तीन मुठी माती घालतात. मागीर फोंड पुरयतात. मडयावांगडा गेल्ले सगळे लोक परत येवन झाडाचे खांदयेन पयलीं गोबराचें आनी उपरांत हळदीचें उदक आपणाचेर फाफडून घेतात आनी शुध्द जातात. मेल्ल्याचे खोंपटेंत एक दिवो पेटत दवरतात.
मरणाउपरांत तिसऱ्या दिसा चिन्नदिनमू नांवांचो विधी आसता. ते खातीर शीत, कडी आनी गोड पदार्थ करून ताचे स गुळे तयार करतात. उपरांत मडें पुरलां थंय वचून उदक रकयतात आनी मडयाचे तकलेर फातर दवरतात. मेल्ल्याची बायल वा घोव आनी हेर लोक ताचेर दूद रकयतात. मागीर मेल्ल्याचो चलो फोंडाच्या चारूय कोंनशांचेर एक एक गुळो, विडयाचें पान आनी पयसो दवरता. उरिल्ल्या गुळ्यांचेर दूद ओतून ते पानांत गुठलायतात आनी मडयाच्या पोटाचेर दवरतात. ताचे उपरांत मेल्ल्याचे तकलेवटेन तीन फातरांचेर एक उदकान भरिल्लें गळकें आयदन दवरतात. तातुंतल्यान मडयाचे तकलेर उदक गळत रावता. उपरांत परत सगळेजाण शुध्द जातात. मरणाउपरांत सव्या दिसाय पेड्डदिनम नांवांचो विधी आसता. त्या दिसा मेल्ल्याची एक प्रतिमा करून तिच्या हातापांयांकडेन शिताचे चार गुळे दवरतात. उपरांत ती प्रतिमा तळ्यांत सोडटात आनी शुध्द जातात. ह्या प्रसंगा वेळार दोन दीस नाच-पदां चालू आसतात. सगळ्या लोकांक जेवणूय दितात.
शिकार, नुस्तेंमारी, रानांतलें म्होंव, जळोव, वखदां, वनस्पती एकठांय करून विकप, सोरोप धरप हे तांचे मुखेल उद्देग. पूण आतां शारांकडेन संबद आयिल्ल्यान कांय जाण राखणदार, पुलीस, शेतमजूर, गंवडे, सान्न मारपी म्हणून काम करपाक लागल्यात. कांय जाण दुकरांय पोसतात जाल्यार थोडे वैदूपणूय करतात. तांकां वनस्पतींचो वखदी उपेग खबर आसा.
ह्या लोकांक नाचाची खूब आवड. सणा-परबां वेळार नाच जाताच. पूण भीक मागतनाय हे लोक नाच करतात. रानांत रावपी यानाडी दादले-बायलो रातचे नाच करतात आनी तेन्ना नागडेच आसतात. नाच चालू आसतना एकेवटेन माडाचीं चुडटां जळत दवरतात.
हालींच हे लोक भागवथुलू नांवांचो सुदारीत नाच शिकून माचयेर ताच्या सादरीकरणाच्यो कार्यावळी करपाक लागल्यात.
यामिनी कृष्णमूर्तिः (जल्मः २० डिसेंबर १९४०, चेन्नई).
नामनेची भारतीय नर्तकी. भरतनाटयम्, कुचिपूडी आनी ओडिसी ह्या नृत्यप्रकारांनी यामिनीचें चड प्रभुत्व दिश्टी पडटा.
१९५५ वर्सा तिणें अडयार हांगाच्या ‘कलाक्षेत्र’ हे संस्थेची भरतनाटयम नृत्यशैलींतली पदविका घेतली. उपरांत नाचाच्या फुडल्या शिक्षणाखातीर तिका सरकारी शिश्यवृत्ती मेळ्ळी. भरतनाटयमाचें शिक्षण तिणें एल्लप्पा पिळ्ळै हाचेकडल्यान घेतलें. तशेंच वेदांतम् लक्ष्मीनारायण शास्त्री आनी वेणुगोपाल कृष्ण शर्मा हांच्या मार्गदर्शनाखाल कुचिपूडी नाचाचें आनी पंकज चरण दास हाचेकडेन ओडिसी नाचाचें शिक्षण घेतलें.
१९५९ वर्सा तिणें दिल्लीक ‘कौस्तुभ’ हे नृत्यशाळेची स्थापणूक केली. ‘संगीत भारती’ हे संस्थेत तिणे भरतनाटयम्चें अध्यापन केलें. तशेंच खूब नृत्यप्रयोगूय सादर केले.
‘क्षीरसागर’ मंथनम् ह्या कुचिपूडी नृत्य नाटयांत तिणें विश्र्वमोहिनीची मूखेल भूमिका केली आनी ते भुमिकेवरवीं कुचिपूडी नृत्यनाटयांतली पयली नर्तकी अशी नामना मेळयली. तिचेपयलीं ह्या परंपरीक नाचांत फकत दादलेच वांटो घेताले.
तिच्या नाचांतल्यान भावनावेग, गती, लय, चैतन्य आनी मोहकताय हांचो मनोज्ञ प्रत्यय येता.
१९६५ वर्साच्या राश्टट्रकुल कला समारोहांत तिणें नाच सादर केल्लो. १९६७त तिका ‘पद्मक्षी’ हो किताब मेळ्ळो. भारतांतल्या मुखेल शारांनी तशेंच मियानमार, नोपाळ आनी ऑस्ट्रेलियेक तिच्या नाचाच्यो कार्यावळी जाल्यात.
यामुनाचार्यः (इ.स.चो १०वो शेंकडो)
वैश्णव संप्रदायाचो एक मुखेल आचार्य. ईश्र्वरमुनीचो तो पूत. तो सुमार धा वर्सांचो आशिल्लो तेन्ना ताचो बापूय भायर पडलो. यामुनाचार्याक ताचे आवयन आनी आजयेन ल्हानाचो व्हड केलो.
ल्हानपणापसुनच यामुनाचार्य खूब हुशार आशिल्लो. भाष्याचार्य ह्या गुरूकडेन ताणें पुराय शास्त्राचो अभ्यास केलो. थोडयाच तेंपान तो त्या शास्त्रांत प्रवीण जालो. ताचे जिणेंत एक अजापाची गजाल घडली आनी गुरूच्या घरा आसतनाच ताका मदुरेच्या पांडय राजाचें अर्दें राज्य फावो जालें. ती गजाल अशी-
पांडय राजाच्या दरबारांत विद्वज्जनकोलाहल नांवाचो एक दिग्विजयी पंडीत आशिल्लो. तो खुबूच गर्विश्ठ आशिल्लो. तो हेर पंडितांक आपलेकडेन शास्त्रार्थ करपाक आपयतालो आनी ते हारले म्हणटकूच तांचे कडल्यान दंड म्हणून वर्सुकी कर घेतालो. राजाकूय हें मान्य आशिल्लें. यामुनाचार्याचो गुरू भाष्याचार्यूय ताका कर दितालो.
एक दीस कोलाहलाचो शिश्य कर मागपाखातीर भाष्याचार्याचे पाठशाळेंत गेलो. तेन्ना भाष्याचार्य थंय नाशिल्लो. कोलाहलाच्या शिश्यान
