स्तवन करतात. मदींच विदुशक येवन किदेंय तरी विनोद करता. सूत्रधार एक पद म्हण्टा. हें पद त्या त्या वेळावयल्या देवतेत्सवाकडेन संबंदीत आसता. हें पद सोंपले उपरांत ताची घरकान्न माचयेर येता. तो तिका सांगता. ‘आयज म्हाका अमके देवतेमुखार लळीत करपाचें आसा, म्हाका तुजो आदार जाय’. ती पद गावन तातुंतल्यानच ताका आदाराचें उतर दिता. ते उपरांत ताचें देवतेची तुस्त करपी व्दंव्दगीत जाता. उपरांत फकत सूत्रधार गणेशस्तवन करून लळिताचें मंगलाचरण सोंपयता.
सूत्रधार नारदीय किर्तन पठडेंतलो आसता. पगडी, बाराबंडी, उपरणें, बिकबाळी, पुडवें असो ताचो भेस आसता. नटी णव वारी जरीची साडी न्हेसता. काळो पांयांमेरेन अंगरखो, सुरवार, पांयांत चाळ, हातांत हारसो, लांब तांबड्या रंगाची तोपी, कपलाचेर गंधाचो मोटो तिबो असो विदुशकाचो थाट आसता. लळितांतल्या मुखेल सवंगां मदीं चोपदार आनी पाटील हीं सवंगां पयले सुवातेर येतात. चोपदाराची सुखार, अंगरखो आनी फेटो हीं सगळीं तांबड्या रंगाचीं जाल्यार पाटलाची सुखार, अंगरखो, पिळांची पगडी आनी उपरणें धव्या रंगाचें आसता. चोपदाराच्या हातांत बडी आनी कमराक पटो आसता. हे दोगूय जाण हिंदींतल्यान उलयतात, पूण अभंग, भारूडां मात मराठींतल्यान गायतात. अदीं – मदीं पदरचीं हिंदी उतरां अभंगांत भरशितात.
लळिताचेर इस्लाम राजवटीचो प्रभाव आसुंये अशें दिसता. लळितांतली कांय आख्यानां हिंदी भाशेंतूय आसात. मराठवाडा हैदराबादचे शिमेर अशीं कांय मेजकीं लळितां सांपडटात. हातुंतले संवाद आध्यात्मिक आशयाचे सूचक आसतात. संवादाची भास वयल्याचाराक वेव्हारी दिसता, पूण तातुंतल्यान वेदान्त निरुपणूय येता. संवादांनी उत्सवमूर्तीची तुस्त तिचें गूणवर्णन हेंच आसता. एकनाथाच्या भारुडांचल्या ‘हिंदु – तुर्क’ संवादाप्रमाण अशें संवादाचें स्वरूप आसता.
संवादा उपरांत दोन पदां जावन प्रवेश सोंपता. मागीर राजभाट, पाटील, गांवभाट येतात. पुडवें, अंगरखो, कांबळ, मुंडाशें, कानांत बाळ्यो, गंध, हातांत दांडो अशा थाटांत मावळो येता. मागीर तांचे संवाद जातात. हातूंत गांवाभाट आनी राजभाट हांचेमदीं उतरांचे खटके उडटात. तातूंत राजभाट हारता. गांवभाट जिखता. जंगम येता. तो कानडी भरशिल्ले मराठींतल्यान उलयता. तातुंतल्यान विनोदाची निर्माण जाता. ब्राह्मण, काशीकापडी, वाध्यामुरळी हीं सवंगांय क्रमान येतात. हांचे संवाद रंजक आनी उद्बोधक आसतात.
मध्यानराती सुरू जाल्लें लळीत सकाळमेरेन चलता. तातूंत एकनाथचीं भारुडांय अभिनय सादर करतात. हाचे उपरांत सूत्रधार बुवाक माचयेर आपयतात. बुवाचे सरभोंवतणीं सगळीं सवंगां हात जोडून उबीं रावतात. बुवा पेटी – तबल्याचे साथीवांगडा फांतोडेर पांचांक लळिताचो दरबार भरयता. मागीर ह्या सगळ्यांचे वतीन उत्सव मूर्तीचो तीन फावटी जयजयकार करतात. बुवा हातांत श्रीफळ घेता आनी लोकेचेवतीन कल्याणाचें मागणें करता. सगळ्यांचें बरें चिंतता. मागीर बुवान साश्टांग नमस्कार घालो म्हण्टकच लळीत सोपता. निमाणेकडेन सगळ्यांक प्रसाद वांट्टात.
लळीत हें खास करून कोंकणांतलें. लळीत करप्यांमदी फांकिवंत किर्तनकार, पंत पटवर्धन बुवा, गौतमबुवा पाठक, लक्ष्मण बुवा निजामपूरकर, बुर्वा बवा, चिंतामणि बुवा वाड, गजाननबुवा राईलकर, रामचंद्रबुवा शिखळकर, प्रल्हादबुवा आयचित, मुकुंदबुवा रावेकर, नरहरबुवा कऱ्हाडकर हांचो आस्पाव जाता. हांचो आस्पाव जाता. हांच्या दर एकट्याच्यो लळीत करपाच्यो पद्दती विंगड विंगड. तशेंच लळितांत कथन जातलें रामचरित्र वा कृष्णचरित्रूय वेगवेगळें आसता. तांच्यो कथनशैलीय वेगवेगळयो आसतात. सगळ्या देवतांच्या उत्सवांनी आयजूय लळिताबगर उत्सव सोंपना.
-कों. वि. सं. मं.
लक्षव्दिप : भारताचो एक केंद्रशासीत प्रदेश. अरबी दर्यांतल्या साबार जुंव्यांचो मेळून जाल्लो हो प्रदेश. ह्या ल्हान-व्हड जुंव्यांचें वट्ट क्षेत्रफळ 32 चौ. किमी. आसा. ह्या शिंवरून पडिल्ल्या जुंव्यांचो विस्तार 8° ते 12°13’ उत्तर अक्षांश आनी 71° ते 74° उदेंत रेखांश. तांतुतलो अँड्रोत हो सगळ्यांत व्हडलो आसून ताचें क्षेत्रफळ 4.8 चौ. किमी. आसा. हेर मुखेल जुंव्यांभितर अमिनी, अगत्ती, बित्रा, चेटलट, काडमट, काल्पेनी, कावारट्टी, किल्टन आनी मिनिकॉय हांचो आस्पाव जाता. हातुंतल्या कंयच्याच जुंव्याची रुंदाय 2 किमी. वयर ना. हे जुंवे केरळ राज्यांतल्या कोची शारासावन सुमार 220 ते 440 किमी. पयस आसात. कारवारट्टी हें प्रदेशाचें राजपाटण.
भूंयवर्णन : भारताच्या ह्या सगळ्यांत ल्हान केंद्रशासीत प्रदेशाचो भूंयभाग खूब उणो. पूण हाका 4,200 चौ. किमी. चें खाजनक्षेत्र आनी 20.000 चौ. किमी. चें जलक्षेत्र लाभला. हातुंतल्या खंयच्याच जुंव्यांची दर्याथरासावन उंचाय 10 मीटर परस चड ना. ह्या जुंव्यांचेर दोंगर वा न्हंय ना. ह्या केंद्रशासीत प्रदेशावयलें हवामान सादारणपणान मन्सून प्रकारचें आसून सरासरी वर्सुकी पावस 160° सेंमी. इतलो पडटा. हांगाचो गीम खूब कडक. माड, पणस, केळी, आळूंचे कांय प्रकार, रानटी बदाम आनी ल्हान ल्हान झोंपां ही वनस्पत हांगा मेळटा. थैस्सिआ हें प्रिचीन आनी सायमॉड्सीए आयसोएटीफोलिया ह्या दोन प्रकारांचें सागरी तण हांगा वाडटा. ह्या प्रदेशांत सागरी जीव खूब प्रमाणांत आसात. थराथसी आनी कारीफेटू हीं दर्यासवणीं थंय खूब. तीं सवणीं मुखेलपणान पिन्सी जुंव्याचेर मेळटात. सवण्यां अभयारण्य म्हणून हो जुंवो घोशीत केल्लो आसा.
इतिहास : ह्या जुंव्यांची पुर्विल्ली म्हायती स्पश्टपणान मेळना.
