ल्हान कंदिका येतात. ताचीं हेर सांमान्य लक्षणां लिलिएसी कुळांतल्या वर्णनावरी आसतात.
लसणीच्या पाकळ्यांक उग्र वास येता. पुर्विल्ल्या काळासावन रांदपांत लसणीचो उपेग करतात. जायत्या प्रकारांनी लसणीचो उपेग जाता आशिल्ल्यान शेतींत आनी वेपारी मळार तिका म्हत्वाची सुवात मेळ्ळ्या. लसणीच्यो पाकळ्यो वायूसारक, कामोत्तेजक, कफोत्सारक, उत्तेजक, ज्वरहारी आनी भूक वाडोवपी आसात. लसणीचो रोस पोटदुखीचेर आनी कानदुखीचेर दितात. फुफुसाचे आनी श्र्वासनलिकेचे विकार, खांक, कुश्टरोग, दंत, मूत्रपिंड हांचेरूय लसणीचो रोस उपेगी आसून कातडेचे विकार, जखमो हांचेरूय तो उपेगी पडटा. लसणीपसून तयार केल्ली पूड आनी वखदां भारतांत आयात करतात. म्हैसूरचे सँट्रल फूड टॅक्नोलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट हे संस्थेन सुक्ष्ममजंतूरेधी गूण आनी वखदी मूल्य हे बाबतींत बरें आशिल्लें लसूण चूर्ण तयार करपी प्रक्रिया विकसीत केल्ल्या. लसूण रगत शुध्द करता. आहारांत लसणीचो वापर केल्ल्यान रगतांत कॉलॅस्टॅरॉल वाडपाचें प्रमाण उणें उरता अशें सिध्द जालां.
रसायनीक संघटण : लसणींत 63.8% उदक, 6.3% प्रथिनां, 29.0% कार्बोहायड्रेट, 0.1% मेद, 0.03% कॅल्शियम, 0.31% फॉस्फरस आसता. तेभायर 1.3 मिग्रॅ./ 100 ग्रॅ. लोखण आनी 13 मिग्रॅ./100 ग्रॅ. क जीवनसत्व आसता. लसणीक येवपी विशिश्ट वास तातुंतल्या ॲलिल 2 प्रोपीन थायोसल्फिनेट (ओलिसीन) ह्या संयुगाक लागून येता.
लागवड आनी मशागत : लसणीची वाड समशितोश्ण हवामानांत बरी जाता. तशेंच 900 – 1200 मी. उंचायेच्या वाठारांत हें पीक बरें येता. लसणीची लागवड चड करून ऑक्टोबर – नोव्हेंबर म्हयन्यांत करतात. उत्तरेंक सपाट वाठारांत सप्टेंबर – ऑक्टोबरांत आनी दोंगराळ वाठारांत फेब्रुवारी ते मार्च म्हयन्यांत करतात. भारत, चीन, दक्षिण कोरिया, थायलंड आनी स्पेन ह्या देशांनी लसणीची मुखेलपणान लागवड करतात.
प्रकार : लसूण धवी आनी तांबसार जांबळी अशी दोन प्रकारांची आसता. धव्या प्रकारचे लसणीकांदे आकारान व्हड आसतात. तशेंच पुरुमेंताकय बरे तिगतात आनी तांचें उत्पादनूय चड मेळटा. जांबळसार रंगाचे प्रकार चड तिखट आनी वखदी नदरेन म्हत्वाचे आसतात. पूण तांचें उत्पादन उणें मेळटा. जमीन : ह्या पिकाक मध्यम ते चड काळी आनी निचऱ्याची जमीन मानवता. लसणीचें पीक चार ते साडेचार म्हयन्यांनी तयार जाता. जेन्ना ताचीं पानां सुकून कंद जमनीवयर दिश्टी पडटात तेन्ना ते हातांनी हुमटावन काडटात. 1 – 3 सप्तकां सुकयतात आनी उपरांत पानां आनी मुळां काडून कंद मेकळे करतात. भारतांत दर हॅक्टरी सुमार 3500 किग्रॅ. इतलें उत्पादन मेळटा.
रोग आनी किड : लसणीच्या पिकार करपा रोग लागता. ताका लागून पानांचेर तांबडे आनी गोबरा कोराचे थिपके पडटात. ह्या रोगाक आळबंदा हाडपाक बोर्डो मिश्रण फवारतात. ह्या पिकाक फुडकिड्याचीय बादा जाता. तेखातीर मॅलॅथिओनासरकें किटकनाशक वापरतात.
-कों. वि. सं. मं.
लळीत : एक पारंपारीक मराठी नाट्यप्रकार. नारदीय कीर्तन परपरेंत ह्या प्रकाराचो आस्पाव करतात. चड करून कोंकणांतले, गोंयांतले नारदीय कीर्तन परंपरेंत लळिताची सुवात खाशेली आसा. नवरात्रां, कार्तिकी एकादस, माघशुध्द चतुर्दस, देवीचीं नवरात्रां, वेगवेगळ्या देवस्थानांतले उत्सव हे सारकिल्या धर्मीक उत्सवां वेळार संबंदीत देवतेखातीर णव, सात वा पांच दीस कीर्तन, प्रवचन, भजनां ह्यो कार्यावळी जातात. निमाण्या दिसाचे फांतोडेर उत्सवदेवता शींवाचेर बशिलिली आसा, अशें मानून तिच्या दरबारांत अठरा पंगड जातीचीं सवंगां हजेरी लायतात आनी किर्तनकारावांगडा मागणेंय करतात. हाकाच ‘लाळीत’ अशें म्हण्टात. हीं संवंगां त्या त्या वाठारांतल्या संप्रदायाप्रमाण आसतात. ते ते देवतेकडेन मागणें मागून जाले उपरांत तीं प्रसाद मागतात. मागीर तो आयकुप्यांक वांटटात. कांय सुवातींनी उत्सवा वेळार भक्ताचीं वा जमातींचीं विंगड विंगड सवंगां घेवन नाटकांतल्या प्रवेशांप्रमाण तीं सादर करतात. ताकाय ‘लळीत’ म्हण्टात.
लळिताचें मुखेल प्रयोजन, वेदांत तत्वगिन्यान सवंगांच्या माध्यमांतल्यान आयकुप्यांच्या मनांचेर बिंबोवप हेंच आसा. तातूंत कांय सवंगां मन रिजवणे खातिरूय येतात. तातूंत भालदार, चोपदार, छडीदार, वासुदेव, ढंढारी, गोंधळी, वाध्या मुरली, भेड्डो, मोनो, कुड्डो, वैदू आनी वेसकर कुडमुडो जोशी हे सारकिले लोक संस्कृतायेचे उपासकूय येतात. तांचे वांगडा दशावताराचे खेळूय येतात. हातुंतल्या सवंगांची रंगवण गाड आसता. कांय संवगांचीं मुखवटींय भडक रंगाचीं आसतात. तांचो भेसूय भडक आसता. पयलीं हे खेळ रातचे दिवट्यांच्या अजवाडांत करताले. आतां विजेचे दिवे वापरतात. लळिताचो अखेर सर्वसादारणपणान रावणाच्या वधाच्या प्रसंगान आनी उपरांत रामाची मंगलारत करून जाता. आर्विल्ले मराठी रंगमाचयेचे आद्य जनक विष्णुदास भावे हाच्या नाटकांक लळिताची फाटभूंय आशिल्ली.
लळिताची रंगमाची सादारणपणान देड ते दोन फूट उंचायेची आसून ती लांकडी फळ्यांची आसता. तिचें आकारमान चडशें 20’ ॄ 18 (6 ॄ 5.5 मी.) आसता. पयलीं हे रंगमाचयेच्या फाटल्यान पड्डो नासतलो, आतां तो लायतात. एके वटेन गावपी, पेटी वाजोवपी, तबलेकार बसतात, दुसरे वटेनच्यान सवंगां येतात – वतात. कांय साथीदार सूर धरतात. हाचेउपरांत पयलीं मंगलाचरण जाता. हातूंत सूत्रधार आनी पारिपार्श्र्वक आसता. ते गणपतीचें संस्कृत – मराठींतल्यान
