रंगातय बदल दिश्टी पडटा. भारतांतल्या मैदानी वाठारांतले लांडगे गोबरा रंगाचे आसून तांच्या आंगार ल्हान-न्हड काळे थिपके आसतात. तिबेट,लडाख आनी हिमालयांतल्या लांडग्यांचो रंग काळसर आसता. शिंयाळ्यांत तांचो रंग करडो वा तिकतिकीत हळदुवो आसून आंगार काळे आनी धवे वा काळे आनी हळदुवे लांब केंस आसतात. उत्तर सायबेरिया आनी कॅनडांतले लांडगे चडशे धवेच आसतात.
काश्मीराच्या सड्याचेर, तिबेट आनी लडाखांत ते हेडगे म्हणून आसतात. शिंयाळ्यांत ते सकयल देगणांनी देंवतात. शिंयाळ्यांत ते बिळांत वा व्होंवरींनी रावतात जाल्यार गिमांदिसांनी ते बेताच्या वा झोंपांच्या दाट जाळ्यांनी रावतात. रेवटांतले लांडगे रेंवेच्या दोंगराचेर धोली करून तांतूत रावतात. भक्ष्यांचे शिकारेखातीर ते दिसाचे, रातचे भायर सरतात. मनीस वस्तीकडेन ते केन्ना केन्नाय दोरवांचेर घुरी घालतात. रानांत ते हरणां,कोले,सोशे हांची शिकार करतात. भुकेल्लो लांडगो मेळटा त्याा प्राण्याचेर(मनशाचेर लेगीत) क्रूरपणान हल्लो करता आनी मरपाची वाट पळयनासतना ताचे लचके तोडून खाता. लांडगो जोडयेन वा टोळ्यांनी शिकार करतात. लांडग्याची नर-मादी ही जोडी जल्मभर तिगता. भारतांत तांचो प्रजोत्पादनाचो काळ चड करीन पावसाळ्याचे अखेरेक आसता. तांचो गर्भावधी 60-63 दिसांचो आसून पिलां डिसेंबरात जल्मतात आनी एके खेपेक 3-9 पिलां जातात. पिलांची पुराय वाड तीन वर्सांनी जाता. लांडगो 12-15 वर्सां जगता.
पुर्विल्ल्या काळासावन मनशाक, पाळीव प्राण्यांक आनी व्हड शिकारी प्राण्यांक लांडग्यापसून धोको आशिल्ल्यान ताची शिकार करतात. अठराव्या शतमानांत ग्रेट ब्रिटनांतले लांंडगे नश्ट केले. सद्या अस्तंत आनी दक्षिण युरोपांत ते निर्वंश आनी दुर्मिळ जाल्ले आसात. अमेरिका आनी दक्षिण कॅनडांतय अशीच स्थिती आसा. उत्तरेकडेन ते कांय कडेन दिश्टी पडटात. रानटी लांडग्याचे पाळीव सुण्याकडेन संयोग जाता आनी ताचेपसून फलनक्षम संकरीत प्रजा निर्माण जाता. पूण जायत्या शतमानाच्या निवड संकर पद्दतीन युरोपी लांडग्यापसून सुण्याचे संकर तयार जाल्ले आसात.
-कों.वि.सं.मं.
लाख आनी लाखकाम: हेमिप्टेरा गणांतल्या करिया(लॉसिफर) प्रजातींतल्या ल्हान किड्यांच्या रेझिनयुक्त संरक्षक चिकट स्त्रावाक लाख म्हण्टात. भारत, थायलंड, मियानमार आनी आग्नेय आशियांतल्या हेर प्रदेशांनी हे किडे जंगली आनी लागवडींतल्या रूखांच्या खांदयांचेर वा तरन्या कोंबांचेर कीड म्हणून जगतात. लाखेच्या किड्याचे सुक्ष्म तांबड्या रंगाचे डिंभ आश्रयी रूखाच्या रसाळ,तरन्या खांदयांचेर थिरावतात आनी आपली सोंड सालींत रोमून अन्नरस शोशून घेतात. ते दाट, रेझीनयुक्त द्रव स्त्रवतात. त्या स्त्रवान तांचे शरीर धांपता. व्यक्तिगत किड्यांचो स्त्राव एकजीव जावन खांदयांचेर घट्ट असो अखंड थर तयार जाता. किड्यांचे जीवनचक्र पुराय जाले उपरांत आनी फुडले(दुसरे) पिळगेंतले डिंभ भायर पडपाक सुरवात जावपाच्या वेळार खांदयो कापतात,सुकयतात आनी वेपारी लाख मेळोवपाखातीर तिचेर प्रक्रिया करतात. लाख आनी तिचेपसून मेळपी तांबडें रंजकद्रव्य खूब पुर्विल्ल्या काळापसून भारतीयांक खबर आसून कलेंत, वास्तूनिर्मितींत तिचो उपेग जायत आयला. महाभारतांत कुंतीवांगडा पांडवांक लाखेपासून तयार केल्ल्या लाक्षाघरांत लासून मारपाचो कौरवांनी यत्न केल्ल्याचें वर्णन आसा. अथर्ववेदांतय लाखेच्या किड्याचें वर्णन आनी ताच्या उपेगाविशींची म्हायती दिल्ली आसा. इ.स.प.1200 इतल्या पोरन्या काळांत भारतांत लाखेपसून आकार्य(आकार दिवपाक येवपी) आनी सोबीत वस्तू तयार करताले. सतराव्या शेकड्यांत वेपाऱ्यांनी लाखेचें रंजकद्रव्य आनी ताचेउपरांत शेलॅक(पत्रीच्या रूपांतली लाख) हांची युरोपीयांक वळख करून दिले उपरांत थंय तिका वेपारी म्हत्व फावो जालें. मागीर लाख उत्पादनां जगांतल्या उद्देगीकरण जाल्ल्या चडशा देशांनी वापरपाक लागले. आयज वेगवेगळ्या उद्देगधंद्यांनी आनी आंतरराश्ट्रीय पांवड्याचेर लाखेंचें म्हत्व वाडिल्लें आसा. लाखेचो किडो हो एके तरेचो खवले किडो आसून ताचो आस्पाव हेमिप्टेरा गणाच्या होमोप्टेरा उपगणांतल्या लॉसिफेरिनी कुळांत जाता. भारतांत लाखेच्या किड्यांच्यो चवदा जाती मेळटात. ह्या किड्यांचें जीवनचक्र अशें आसा-ल्हान अश्या व्हडाच्या आकाराच्या,तांबड्या रंगाच्या डिंभापसून ह्या किड्याच्या जीवनचक्राक सुरवात जाता. डिंभाची लांबाय सु. 0.05 मिमी. आनी रूंदाय सु. 0.25 मिमी. आसता. एक निकोप मादी 300-1000 डिंभांक जल्म दिता. कोंबांवयल्या वसणुकांची दाटाय दर चौ.सेंमी. थीर जालेउपरांत ती सुवात सोडून खंयच वचना. डींभ थीर जाले उपरांत सादारण एक सप्तक वा ताचे उपरांत सगळ्या शरीराचेर आशिल्ले उपत्वचे सकयल आशिल्ल्या ग्रंथींतल्यान लाख स्त्रवपाक सुरवात करतात. अशे तरेन आपल्याच स्त्रावान तयार जाल्ल्या कोश्ठाच्या आवरणांत मदीं डींभ बंदिस्त जााता. प्रौढ दशा येमेरेन डींभ तीन फावटी कात सोडटा. डिंभावस्थेंतल्या तीन अवस्थांचो काळ हो तापमान,ओलसाण आनी आश्रयी वनस्पत हांचेर आदारीत आसता. कोश्ठाच्या आकारावयल्यान डिंभाच्या विकासाच्या सामक्या सुरवेच्या अवस्थांपसून लींग-भेद वळखुपाक येता. कोशावस्था पुराय जाले उपरांत पांखां नाशिल्लो वा अपक्ष प्रौढ नर आवरण कुशीक काडून भायर सरता. मादी डींभ फुगीर जाता आनी वाटकुळसार पोतयेचो आकार
