धारण करता. त्सरे खेपे कात सोडले उपरांत मादी लैंगीक नदरेन प्रौढ जाता. तांतया घालमेरेन ती लांख आनी जननक्षम प्रजा निर्माण करपाक शकता. मादयेची तांतयां घालपाची क्षमताय 8-12 दिसांमेरेन तिगून रावता. तांतयां घालप आनी तयार जावप ह्या क्रियांनी तापमानाचो खूब म्हत्वाचो भाग आसता. मादयेन घाल्लीं तांतयां रोखडींच उबतात आनी डींभ तयार जातात. लाखेच्या किड्याचे रंगिनी आनी कुसुमी(कुसुंबी) हे दोन वाण भारतांत चड करून वळखतात. तांचेपसून तयार जाल्लें पीक ज्या म्हयन्यांत काडटात ताचेवयल्यान तांच्या पिकांक नांवां दिल्लीं आसात.
कोशींव,पळस आनी बोर ह्या तीन आश्रयी रूखांचेर मुखेलपणान लाखेचें पीक घेतात. ह्या रूखांच्या कापटेचें स्वरूप,प्रमाण आनी तिचो वर्साचो काळ हांचेर रसाळ खांदयो तयार जावप आनी ताका लागून लाखेचें पिकय आदारीत आसता. पूण थळावे परिस्थितीप्रमाण कापणे वेळापत्रक बदलचें पडटा. कोशींव आनी वड,पिंपळ हांचे प्रजातींतल्या कांय जातींच्या रूखांवयलें पीक काडटना कापणी जाताच. कापणी करतना वा पीक काडटना सगळ्यो पिडेस्त आनी मेल्ल्यो खांदयो कापून उडयतात. फावोसो आलाशिरो दिवपी वनस्पत आशिल्ल्या वनांत-उपवनांत आनी लागींच्या प्रदेशांत लाख संवर्धनाचो धंदाे शेतकार जोडधंदो म्हणून करतात. लाख उत्पादन करपी भारतांतले म्हत्वाचे प्रदेश अशे-बिहार-छोटा नागपूर विभाग; संथाळ-परगणा आनी गया जिल्हो; मध्य प्रदेश-बिलासपूर, रायपूर,बालाघाट,छिंदवाडा,जबलपूर, अंबिकापूर(सरगुजा),मंडला,रायगढ,सिवनी,दूर्ग,होशंगाबाद आनी शहडोल हे जिल्हे; अस्तंत बंगाल-पुरुलिया,मुर्शिदाबाद,मालडा आनी बांकुश हे जिल्हे; मेघालय-खासी आनी जैंतिया तेमकां, गारो तेमकां; आसाम-मीकीर तेमकां,नौगॉंग, कामरूप आनी सिबासागर वनविभाग, ओरिसा, मयूरभंज, संबळपूर, बोलानगीर,घेनकानाल, कालाहंडी आनी केओंझार हे जिल्हे; महाराश्ट्र-भंडारा आनी चंद्रपूर हे जिल्हे गुजरात-पंचमहाल आनी बडोदा हे जिल्हे; उत्तर प्रदेश-मिर्झापूर आनी लखनौ आनी वाराणासी वनविभाग तशेंच पंजाब,कर्नाटक आनी तामीळ नाडू(मदुराई जिल्हो) ह्या राज्यांत कांय प्रमाणांत लाखेचें उत्पादन जाता. डींभ-लाखेपसून लाख संवर्धनाक सुरवात जाता. डींभ-लाख म्हळ्यार आलाशिरो दिवपी रुखांच्या लाक्षाकोश्ठांतल्यान डींभ भायर पडपाचे तयारेंत आशिल्ल्यो लाखेचो थर आशिल्ल्यो खांदयो. ह्यो खांदयो कापून तांचे भोरे बांदतात, ताका लागून डींभ लागींच्या रसाळ कोंबांचेर चडटात आनी थिरावतात. आलाशिरो दिवपी रुखांची फाव ती जतनाय,रोग आनी पिडक मुक्त डींभ रुखाचेर सोडपाची वेळ आनी पद्दत, लाखेच्या किड्यांच्या पीडकांचो आनी भक्षकांचो बंदोबस्त हे सगळे लाख उत्पादन मेळपाचे नदरेन म्हत्वाचे घटक. हे खातीर लाख संवर्धनाचीं सुदारीत तंत्रां विकसीत आनी उत्पादकांत लोकप्रिय केल्यांत. तशेंच एकाच प्रकारच्याय खास अशा आश्रयी रुखाचेर वर्सान वर्सा त्याच प्रदेशांतली डींभ-लाख वापरली जाल्यार लाखेची प्रत उणी जाता. देखून लाख संवर्धनाखातीर वेगवेगळ्या प्रकारच्या आश्रयी रुखांचो सोद घेवप गरजेचें आसता. जायत्या जातींच्या परजिवी गांजीलमुसांचो लाखेच्या किड्यांक त्रास जाता. हे मूस किड्यांच्या शरिराचेर तांतयां घालतात आनी तांचे डींभक किडे खातात. ह्या परजिवाक लागून लाखेच्या पिकाचें नुकसान जाता. हांचे भायर सवणीं आनी चानयो हांकां लागून किड्यांचे आनी थरांचें बरेंच नुकसान जाता. कांय किटक अप्रत्यक्षपणान लाख संवर्धनाक पालवय दितात. काडी लाख,बीज लाख, शेलॉक,गुंडी लाख, गार्नेट लाख, मेणरहीत लाख, विरंजीत(रंग काडून उडयल्ली) लाख हे लाखेचेच काय प्रकार. प्लास्टिकां, विद्युत निरोधक, आसंजकां(चिकटावपी पदार्थ), मुद्रणाची शाय,वखदी बडयो,गुळयो,चामडें आनी जोडे हांचे वयलें संस्करण, लांकडाची पॉलीश, वार्निश, हॅट कडक करपाखातीर आनी हेर जायत्या उद्देगांनी लाखेचो उपेग करतात. शिलामुद्रणाखातिरय तिचो उपेग जाता. संवसारांतल्या 80 टक्क्यांपरस चड लाखेचें उत्पादन भारतांत जाता. भारताभायर थायलंड, मियानमार, चीन, मलेशिया आनी इंडोचायना ह्याय देशांनी लाखेचें उत्पादन जाता. लाख ही जंगली संपत्ती आसून ह्या उद्देगाक लागून आदिवासी आनी वन्य जमातींच्या सु. 40 लाख लोकांक रोजगार मेळटा. मिर्झापूराक(उत्तर प्रदेश) एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या मध्याक परिश्कृत लाखेच्या उत्पादनाक जायत्या ल्हान कारखान्यांनी सुरवात केली. बिहारांतलें झाल्डा, बलरामपूर आनी तुलसी हीं म्हत्वाचीं शेलॅक निर्मिती केंद्रां. अस्तंत बंगालांत पुरुलियाक जायते ल्हान लाख परिश्करण कारखाने आसात. कलकत्याकय यंत्रनिर्मित शेलॅकाचे दोन व्हड कारखाने आसात. मध्य प्रदेशांत बिलासपूर जिल्ह्यांत आनी महाराष्ट्रांतल्या भंडारा जिल्ह्यांत कांय ल्हान लाख परिश्करण केंद्रां आसात. गोंदियाक शेलॅक तयार करपाचो कारखानो आसा. बिहारांतल्या नामकूमाक 1924त स्थापन जाल्ल्या इंडियन लॅक रिसर्च इन्स्टिट्यूटांत लाखेच्या संवर्धनाचीं तंत्रां,प्रक्रिया आनी नवे उपेग हांचेविशीं संशोधन करतात. हे संस्थेल पारदर्शक लाख तयार करपी किड्यांचोय सोद लायिल्लो आसा. 1970-71त भारतांत कच्चे लाखेचें उत्पादन 24,560 टन जाल्यार 1973-74त 19,258 टन जालें. भारतांत लाखेचो वापर वर्सुकी उत्पादनाच्या 10 टक्क्यांमेरेन आसता. भारतांतल्यान अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, ब्रिटन, जर्मनी, रशिया आनी ह्या देशांनी
