तशेंच तांची पुजनीय देवताय वेगळी आसा. वायू पुराणाप्रमाण कृतयुगांत ब्रह्मदेव, त्रेतायुगांत यज्ञ, द्वापारयुगांत विष्णू आनी कलियुगांत म्हादेव हांची पुजा करतात. दर युगांतली पुजेची पद्दतय वेगळी आसा. कृतयुगांत ध्यान, त्रेतायुगांत यज्ञ, द्वापारयुगांत अर्चा आनी कलियुगांत नाम जप केल्ल्यान एकूच फळ मेळटा, अशें विष्णू पुराणांत म्हळां.
युगधर्माक जेन्ना सारको पाळो मेळना तेन्ना भगवान विष्णू धर्माची घडी सारकी घालपाखातीर धर्तरेचेर अवतार घेता अशें वायू पुराणांत सांगलां.
वैशाख शुध्द तयेक कृतयुग,कार्तिक शुध्द नमीक त्रेतायुग, भाद्रपद वद्य तिरोदशीक द्वापारयुग आनी माघ पुनवेक वा उमाशेक कलियुग सुरू जालें, देखून त्या तिर्थीक युगादितिथी अशें म्हण्टात. त्या दिसा उपास, तप, दान, श्राध्द, होम, जप आदी इल्ल्याशा प्रमाणांत लेगीत केल्यार ताचें कोटीगुणीत पुण्य फावो जाता अशें सांगिल्लें आसा.
कलियुगाच्या आनी दर एका युगाच्या आरंभाक सगळे गिरे आश्र्विनीचे सुरवेक एकठांय आसतात, हें ज्योतीशग्रंथांतलें युगारंभाचें लक्षण मनुस्मृती, महाभारत सारकिल्या ग्रंथांत दिल्लें आसा. हाचे उरफाटें सूर्य, चंद्र, बृहस्पती आनी पुष्य एके राशीक येतात तेन्ना कृतयुग सुरू जाता अशें महाभारतांत सांगलां.
सुमार दोन अब्ज वर्सांपयलीं धर्तरी उत्पन्न जाली. तिचो वयलो भाग थंड आनी घट जावन ताचेर उदक सांचपाक लागलें. उपरांत थंय जीवसृश्ट निर्माण जाली. ताचे पयलीं सुमार ८० कोटी वर्सांचो काळ सोंपलो आसुंये असो अदमास शास्त्रज्ञांनी केल्लो आसा. पयलीं हाडां नाशिल्ले जीवजंतू निर्माण जालें. मागीर नुस्तें निर्माण जालें. मागीर व्हड सरकटपी प्राणी निर्माण जाले. सुमार पांच लाख वर्सां पयलीं मनशाची उत्पत्ती जाली अशें मानतात.
सुमार स लाख वर्सांपयलीं धर्तरेचेर पयलो हिमप्रलय जालो. शास्त्रज्ञांच्या मतान अशे चार प्रलय जाले आसुंये. तांकां हिमयुगां म्हण्टात. त्या काळांत चडशी सगळी धर्तरी हिमाच्छादीत आसताली आनी जीवसृश्ट नासतालीच. कांय भाग उश्ण उरिल्ल्यान थंयची जीवसृश्ट बरी उरिल्ल्याचो अदमास आसा. हजारांनी वर्सांउपरांत हवामान परत उश्ण जावन जीवसृश्ट परत उत्पन्न जाताली वा उरिल्ली वाडटाली. परत हिमप्रलय जायमेरेनच्या मदल्या हजारांनी वर्सांच्या काळांत ती सगळी धर्तरेचेर नंदताली. पयल्या वा दुसऱ्या हिमयुगांच्या मदल्या उश्ण कालखंडांत मनशाचो जल्म जालो आसुंये. सुमार २०,००० वर्सां पयलीं निमाणें हिमयुग सोंपलें अशें म्हण्टात.
सुरवेक माकडाभाशेन आशिल्ल्या आदिमानवान फातराचीं हत्यारां करून आपलें वेगळेपण दाखयलें. तांचीं हीं हत्यारां ओबड धोबड आशिल्लीं. त्या काळाक पुर्विल्लें अश्मयुग म्हणटाले. लाखांनी वर्सां तें चालू आशिल्लें. तातुंतल्या निमाण्या कांय हजार वर्सांच्या काळांत त्या रानवटी मनशांनी वेगळ्या फातराचीं ल्हान साधनां तयार केलीं. त्या कालखंडाक अश्मयुग म्हण्टात. कालांतरान मनीस सुदारलो आनी तो बरीं साधनां तयार करपाक लागलो. ह्या कालखंडांक नवाश्मयुग म्हण्टात. त्या कालखंडाचे अखेरेक मनशाक तांबें सांपडलें. त्या धातूचो ताणें हत्यारां करपाक उपेग केलो. तांबें आनी कथील हांची भरसण केल्ल्यान एक चड घट्ट आनी तिगपी धातू मेळटा ताका काशें म्हण्टात. ताचीं उपकरणां चड उपेगी थरलीं. नवाश्मयुगां उपरांतच्या कालखंडांत तांबें आनी कांशें हांचो मनशान उपेग केल्ल्यान ताका ताम्र-कांश्य युग हें नांव मेळ्ळें. ताचे उपरांत लोखण ह्या धातुचो सोद लागलो आनी लोखणयुग सुरू जालें.
मनशान जीं साधनां तयार केलीं तीं ल्हव ल्हव बदलत गेलीं. तातूंत प्रगती जायत गेलीं. ताका लागून तांची रावपाची पद्दतूय बदलली, सूखसोयींनी वाड जाली आनी समाजवेवस्थेंत बदल जालो. हाकाच युगपरिवर्तन म्हण्टात. जगाच्या सगळ्या भागांनी एकाच वांगडा युगपरिवर्तन म्हण्टात. जगाच्या सगळ्या भागांनी एकाच वांगडा युगपरिवर्तन जाता अशें ना. खंयच्याय प्रदेशांतल्या मानवसमुहान पयलीं प्रगती करून नव्या युगाक सुरवात केली तरी हेर प्रदेशांतलो मनीस फाटसारिल्लोच आसपाक शकता. पूण जगांत मात नवें युग सुरू जालें अशें म्हणूं येता. कारण प्रगत मानव नव्या प्रकारच्या साधनांक लागून चड बळिश्ट जाल्लो आसता आनी ताचो जेन्ना अप्रगत मानवाकडेन संघर्श जाता तेन्ना तातूंत प्रगत मानव जिखता. ताकालागून हेर मानवसमुहूय आपली प्रगती करून घेतात वा नव्या युगांत प्रवेश करतात वा नश्ट जातात.
नव्या युगाक सुरवात जाले उपरांत त्या युगांतलीं चड प्रभावी आवतां आनी उपकारणां जरी व्हड प्रमाणाचेर वापरांत आसलीं तरीय फाटल्या युगांतलीं साधनां एकदम ना जायनात. तांचो उपेग चड उण्या प्रमाणांत जायत आसता. हाकाच लागून उत्खननांतुय एकाच जाग्यार वेगवेगळ्या युगांतलीं साधनां सांपडटात. ज्या देशांत नवें युग पयलीं सुरू जाता त्या देशांतूय फाटल्या युगाचे अवशेश जायतो काळ मेरेन तिगून उरतात.
युगपुराणां: (पळेयात पुराणां).
युगांडाः आफ्रिका खंडांतलो एक आदलो ब्रिटीश रक्षीत देश. लृलृक्षेत्रफळ २४१,१३९ चौ.किमी. लोकसंख्या १,२६,३०,०७६ (१९९१). विस्तार ४ ७’ उत्तर ते १ ३०’ दक्षिण अक्षांश आनी २९ ३३’ उदेंत ते ३५ २०’ उदेंत रेखांश. देशाचे उत्तरेक सुदान, उदेंतेक केनया, दक्षिणेक टांझानिया आनी खांडा, जाल्यार अस्तंतेक झायरे देश आसात. युगांडा हें नांव ‘बुगांडा’ ह्या विक्टोरिया तळ्यावयल्या स्वाहिली राज्याच्या नांवावयल्यान आयलां. कांपाला हें देशाचें राजपाटण.
