जाता तेन्ना ताका आत्माराम म्हण्टात, जेन्ना बाह्मक्रीडेन तो आपले शक्तीची बाह्य अभिव्यक्ती करता तेन्ना ताका पुरुषोत्तम म्हण्टात. श्रीकृष्णाकडेन बऱ्योच शक्ती आसून तांचेमदीं श्री, पुश्टी, मिरा आदी बारा शक्ती मुखेल जावन आसात.
जेन्ना भगवंताक आत्मरतीची इत्सा जाता, तेन्ना तो आपले आनंदादी अंशाक तिरोहित करून स्वता जीवरूप धारण करता. ह्या जीवांचे शुध्द. मुक्त आनी संवसारी अशे तीन प्रकार आसतात. संवसारी जीवय दोन तरांचे आसतात. दैव आनी असूर. निर्गुण सच्चिदानंद ब्रह्म हेंच अविकृत भावान जगद्गरुपान परिणत जाता. जगत् आनी संवसार हांच्यांत सूक्ष्म भेद आसता.
पुरुसंज्ञक विष्णुच्या मूलरुपाचीं चार रुपां जातात. पयलें पुरुषोत्तमस्वरूप ताकाच कृष्ण म्हण्टात, दुसरें अक्षरस्वरूप ताचेच भक्तगोचर अक्षर आनी ज्ञानिगोचर अक्षर अशे दोन प्रकार जातात. मेळून तीन रुपां, तर चवथें अंतर्यामिस्वरूप हें चारूय रुपांनी प्रगट जावपी मूळ रुपाचें ज्ञान भगवत्कृपेनूच मेळटा. भगवतप्राप्तीचें एकमेव साधन म्हळ्यार वल्लभाचार्यान पुष्टिमार्ग प्रवर्तित केला. योगाभ्यास, कर्म, ज्ञान हे सगळे पुश्टीचे दरवटे आसात. प्राण्यांनी अनुसरण करपाक योग्य अशे तीन मार्ग वल्लभाचार्यान सांगल्यात - (१) पुष्टि मार्ग (२) प्रवाहमार्ग आनी (३) मर्यादामार्ग. भक्तिमार्ग होच पुष्ठिमार्ग आसून तो सर्वोत्तम आसा.
भगवंताचे अन्नुग्रहाचे सिध्दीखातीर एकांत निश्ठेन आनी शुध्द अनुरागान ताची सेवा करप हेंच जीवाचें श्रेश्ठ कर्तव्य आसा. वल्लभाचार्यान हे सेवेचे तीन प्रकार सांगल्यात - तनुजा, वित्तजा आनी मानसी. मनोनिरोधान केल्ली सेवा हीच मानसी लेवा आसून तीच सर्वश्रेश्ठ अशी मानल्या.
ह्या संप्रदायान जीवाक पुष्टिमार्गान साधनेंत अधिकार प्राप्त जावपाखातीर दोन तरांचे दीक्षाविधी सांगल्यात. पयलो शरणमंत्राचो उपदेश आनी दुसरो आत्मनिवेदन म्हळ्यार ब्रह्मसंबंद म्हळ्यार ब्रह्मरुप श्रीकृष्णाकडेन संबंद वा नातें जोडप. पुष्टिमार्गाचेर उजवाड घालपी साहित्य संस्कृत तशेंच ब्रजभाशेंत खूब आसा, तरी ताचे प्रमाण ग्रंथ फकत चारूच आसात. ते म्हळ्यार वेद, श्रीकृष्णाचीं उपदेशवाक्यां, ब्रह्मसूत्रां आनी व्यासाची समाधिभाश म्हळ्यार भागवत पुराण.
वल्लभ संप्रदायांत कुंभनदास, सूरदास, परमानंददास, कृष्णदास, गोविंदस्वामी, नंददास, छीतस्वामी आनी चतु्र्भुजदास हे अश्टछाप कवी म्हणून प्रसिद्द आसात. ते वल्लभाचार्य आनी विठ्ठनाथांचे शिश्य आसून तांणी श्रीकृष्णाच्या लळीत लीळांचेर पद्यरचना करून पुष्टिमार्ग वाडयलो, तशेंच ब्रजभाशेची समृध्दी केली.
- कों. वि. सं. मं.
वल्लभाचार्य : (इ.स. १४७९-१५३१).
वल्लभसंप्रदायाचो प्रवर्तक, शुध्दाव्दैत मताचो प्रतिष्ठापक आनी पुष्टिमार्गी भक्तिपरंपरेंतलो अग्रगण्य आचार्य. आंध्र प्रदेशांतल्या तेलुगू ब्राह्मणकुळांत ताचो जल्म जालो. ताच्या घराण्यांतल्या मनशांनी सोमयोग केल्लो. ताकालागून हें घराणें सोमयाजी म्हूण प्रसिद्द आशिल्लें. ह्या घराण्याचो मूळ गांव गोदावरी न्हयेंचे देगेर आशिल्लो. कांकरवाड, पूण वल्लभाचार्याचो जल्म मध्य प्रदेशांतल्या एका रानांत जालो. ताच्या जल्माविशीं एक कथा सांगतात ती अशी : ताचो बापूय लक्ष्मण भट्ट आनी आवय इल्लम्मागारू हांकां दोन चलयो आनी एक चलो आशिल्लो. घरची अर्थीक स्थिती सामान्य आसुनूय तांचो घराबो सुखी आशिल्लो. पूण एक दीस लक्ष्मणभटाक संवसाराविशीं विरक्ती आयली आनी तो प्रेमकर नांवाच्या सत्पुरुशाचो गुरूपदेश घेवन ताच्या म्हऱ्यांत रावंक लागलो. इल्लम्मागारू ताच सोद घेत थंय पावली आनी तिणें आपली कथा त्या सत्पुरुशाक सांगून घोवाक परत संवसाराची प्रेरणा दिवपाविशीं सुचयलें. प्रेमकरान ताका परत संवसार करपाची आज्ञा दिली आनी तांकां एक अलौकिक पूत जातलो म्हणपाचो आशिर्वाद दिलो. कांय दिसांनी इल्लम्मागारु गुरवार जाली. लक्ष्मणभट्ट आपल्या कुटुंबाक घेवन यात्रेक वचूंक भायर सरलो. तीं काशीक पावतकच थंय सुलतानाची स्वारी जातली म्हणपाची खबर आयली. सगळे लोक गांव सोडून वचूंक लागले. तांच्या वांगडा लक्ष्मणभट्टय भायर सरलो. तो मध्य प्रदेशांतल्या रायपूर जिल्ह्यांतल्या चंपारण्य रानांत पावलो. थंय ताचे बायलेन एका मेल्ल्या भुरग्याक जल्म दिलो. तांकां वायट दिसलें, पूण दुख्ख करपाक वेळ नाशिल्लो. लक्ष्मणभट्टान एका शमीच्या झाडापोंदा फोंड मारून त्या भुरग्याक पुरलो आनी आपले बायलेक घेवन तो फडें गेलो. दुसऱ्या दिसा ताका सुलतानाच्या हल्ल्याची बातमी फट आशिल्ली म्हणपाचें कळ्ळें. तेन्ना गांव सोडून गेल्ले लोक परत येवंक लागले. तांच्या वांगडा लक्ष्मणभट्टय आपल्या घराब्यासयत त्याच रस्त्यार परत येवंक लागलो. जेन्ना त्या शमीच्या झाडाकडे पावले, तेन्ना तांणी जंय आपल्या मेल्ल्या भुरग्याक पुरिल्लें त्याच जाग्यार एक अग्नीकूंड तयार जाल्लें आनी तातूंत एक सुंदर भुरगो खेळटालो. हो भुरगो आपलोच आसून देवाचे कृपेन सजीव स्थितींत आयला अशें
