इंद्राचे कृपेन वसिष्ठ सगळ्या लोकांचो पुरयत जालो (गोपथ ब्रा. १.२.१३). विपाशा न्हंयेंत वसिष्ठशिळा आनी कृष्णशिळा अशो ज्यो दोन सुवाती आसात, थंय ताणें तप केलें (गोपथ ब्रा. १.२.८). तशेंच 'एकोन पंचाशद्रात्र' नांवाचो याग ताच्या नांवाचेर आसा. (तैति. सं. ७.४.७), स्तोमभाग नांवाच्या मंत्राचो तो प्रवर्तक जावन आसा. (तैति.स. ३.५.२).
२) हो ब्रह्मदेवाच्या प्राणवायूपसून जल्मलो. तो ब्रह्म्याच्या १० मानसपूतांमदलो एक (भाग. पु. ३.१२. २३). हाका वसिष्ठ नांवाच्या ब्राह्मण कुळाचो मूळ पुरूस मानतात. अयोध्येच्या इक्ष्चाकू वंशांतलें राजाचें पुरयतपण बरेच शेंकडे ह्या वसिष्ठ कुळाकडेन आशिल्लें. ताका उर्जा आनी अरुंधती अशो दोन बायलो आशिल्ल्यो. तशेंच शतरूपा नांवाचीय एक बायल आशिल्ली. उर्जा ही दक्ष प्रजापतिची धुव तर असुंधती ही कर्दम प्रजापतीची आठवी धूव आशिल्ली. तशेंच शतरुपा ही अयोनिसंभव आसून, ती वसिष्ठासावनच निर्माण जाल्ली आनी फुडाराक तीच ताची घरकान्न जाली. उर्जेक पुंडलिका नावांची धूव आनी दक्ष, गर्त, उर्ध्वबाहे, आदी सप्तर्षिसज्ञक सात पूत जाले. हाचेभायर तिका आनीक सात पूत जाले. सुक्रातादी पितरूय हिचे पूत मानल्यात. अरुंधतीक शक्ती नांवाचो चलो जालो. ताचेपसून जी वंशावळ सुरू जाली ती अशी - पराशर, कृष्णव्दैपायन - शक - भुरिश्रवा, प्रभू, शंभू, कृष्ण, गौर आनी किर्तीमती धूव, शतरुपेक वीर नांवाचो चलो जालो. ताणें कर्दमप्रजापतिच्या काम्या नांवाचे चलयेकडेन लग्न केलें. तिचेपासून ताका प्रियवत आनी उत्तानपाद नांवाचे दोन पूत जाले. उत्तानपादाक अत्री ऋषीन पोसको घेतलो.
वसिष्ठ कुळांतले कांय फाकिवंत पुरीस आनी ताचो वावर असो - वसिष्ठ अथर्वनिधी हो अयोध्येच्या हरिश्र्चंद्र राजाचे आठवे पिळगेंत जावन गेलो. वसिष्ठ आपव हाका मत्स्यपुराणांत ब्रह्मवादी, वायुपुराणांत वारुणी (वरुणपूत) अशें म्हळां. वसिष्ठ चैकितायेन एक आचार्य. वसिष्ठ देवरान हो त्रयारुण, सत्यव्रत, त्रिशंकू आनी हरिश्र्चंद्र ह्या राजांचो पुरयत आशिल्लो. हरिश्र्चंद्राच्या यज्ञांत तो ब्रह्मा आशिल्लो. वसिष्ठऋषी अयोध्येच्या व्दितीय राजाचो पुरयत, वसिष्ठ ब्रम्हर्षी अयोध्येच्या दशरथ राजाचो पुरयत आनी मुखेल मंत्री. वसिष्ठ श्रेष्ठभान हो अयोध्येच्या मित्रसह कत्माष सौदास राजाचो समकालीन आशिल्लो. वसिष्ठ हिरण्यनाभ कौशल्य एक आचार्य, हो जैमिनीचो शिश्य आशिल्लो.
एक प्रवरात्मक आनी त्रिप्रवरात्मक अशीं वसिष्ठ कुळांत दोन तरांचीं गोत्रां आसात. अलब्ध, आपस्थूण, उपावृध्दी, औपगव ही एक प्रवर गोत्रां तर त्रिप्रवर गोत्रांत इंद्र प्रमदी, भगी वस्तू आनी वसिष्ठ अशे तीन प्रवर आसात. उद्गाह, उपलद, औपमन्यव, काण्व, कालशिख आदी गोत्रां त्रिप्रवरात्मक आसात.
वसिष्ठगोत्रीय लोकांमदी जातुकर्ण्य नांवाचे पैतृक नांव घेतिल्ले लोक मुखेलपणान आशिल्ले. अशेंच एका जातुकर्ण्यान व्यास महर्षीक वेद आनी पुराणां शिकयल्लीं.
महाभारतांत आनी पद्म पुराणांत आनीकय कांय वसिष्ठ नांवाच्या व्यक्तींचे उल्लेख मेळटात.
- कों. वि. सं. मं.
वसू : देवतांचो एक चोमो. हांची संख्या आठ आशिल्ल्यान तांकां अश्टवसू अशेंय म्हण्टात. तैत्तिरीय संहितेंत तांची संख्या ३३३ दिल्ली आसा. ऋग्वेदांत वसू हे धर्तरेचेर वसणूक करपी देव मानिल्ले आसात. पुराणीक साहित्यांत तांकां धर्म आनी वसू हांचे पूत म्हळ्यात. हांकां वासुदेवाचे अंश अशेंय म्हण्टात. वैवस्वत मन्वंतरांतल्या सात देवांच्या चोम्यांत वसूंची गणना केल्ली आसा. अग्नी हो वसूंचो नायक. देव आनी असूर हांच्या झुजांत तांणीं कालेय दैत्या वांगडा झूज केल्लें. वसिष्ठ ऋषीन तांकां बायल-दादलो समागमांतल्यान जल्म घेवपाचो शाप दिल्लो. वेगवेगळ्या पुराणांत तांचीं वेगवेगळीं नांवां दिल्लीं आसात. भागवतपुराणांत तांचीं, तांच्या बायलांचीं आनी तांच्या पुतांचीं जीं नांवां दिल्लीं आसात तीं अशीं -
| वसू | बायल | पूत |
|---|---|---|
| १)द्रोण | अभिमती | हर्ष, शोक, भय |
| २)प्राण | ऊर्जस्वती | सह, आसु, पुरोजव |
| ३)ध्रुव | धरणी | पुरस्थ देवता |
| ४)अर्क | वासना | तर्ष |
| ५)अग्नी | वसोर्धारा | द्रविणक, विशाख |
| कृतिका | स्कंद | |
| ६)दोष | शर्वरी | शिशुमार |
| ७)वसू | आंगिरसी | विश्र्वकर्मा |
| ८)विभावसू | उषा | व्युष्ट, रोचिष, आतप,पंचयाम |
