ताचेर तपकिरी रंगाचे पटे आसतात. वागाचे दोळे निळशे आसून, नेक आनी पांयांचीं तळटां गुलाबीशीं आसतात. ताका आयाळ नासता. पूण जाण्ट्या वागाक कानसुलाचेर लांब केंस आसता. ताचे कान भायले वटेन काळे आसून तांचेर धवे थिपके आसतात. अशा रंगाचे कातीक लागून ताका उजवाडांत आनी सावळेंत सैमीक राखण (natural camouflage) मेळटा. सादारणपणान वागाची लांबाय कपल ते शेंपडेच्या पोंतामेरेन २६० - २९० सेंमी. इतली आसता. ताच्या सांगाड्याची रचणूक खाशेले पद्दतीन जाल्ली आसून तो फाटल्या मांसाळ भागांक उडी मारपाक आनी फुडल्या पांयांक आवुंळपाक वा ओडून व्हरपाक बळ पुरयता.
सादारणपणान वेगवेगळ्या वागांची प्रदेशाप्रमाण विभागणी केल्या. देखीक - सिबेरियन वाग (पँथरा टिगरीस आल्टायका); चीनी वाग (पँथरा टिगरीस एमोयेंसीस); बंगाल वाग (पँथरा टिगरीस टिगरीस); कॅस्पीयन वाग (पँथरा टिगरीस विर्गेटा); सुमत्रा वाग (पँथरा टिगरीस सुमात्रे); बाली वाग (पँथरा टिगरीस बालिका). वेगवेगळ्या वाठारांत सांपडपी वागांची प्रजाती थरावपाखातीर खूब यत्न जाले. पूण सद्या सगळे वाग एकूच प्रजातीभितर आस्पावतात हें अधिकृतपणान मानून घेतलां.
सगळ्यांत पयलीं वागाचें अस्तित्व सिबेरिया आनी नव्या सिबेरिया जुंव्यांचेर आसलें हें थंय सांपडिल्ल्या जिवाश्मांवयल्यान कळटा. उपरांत ल्हव ल्हव दक्षिणेकडेन ते मलेशियन आर्चिप्लेगो प्रदेशांत पातळ्ळे. पूण सद्या भारतांत तांचें प्रमाण चड आसून, लागीं लागीं भारताच्या सगळ्या वाठारांनी ते मेळटात. वाग पाचव्यांचार दाट रानांनी, वसू रानांनी तशेंच झिली - झोपांनी रावपाक शकतात. वागाची चाल नेटाची. तो रातचो आपलें भक्ष सोदपाखातीर मैलांचे मैल पयस चलून वता. तो वेगान खूब पयस मेरेन धांवपाक शकता. रानदूकर, म्हशी, गोरवां, बोकडां आनी हरणांची शिकार करून तो खाता. ह्या जनावरांची शिकार करपाक ताका अपेश आयल्यार तो बेबो, गार, मानगें, रानकोंबो आनी हेर सरपटी प्राणी मारून खाता. सादारणपणान एक खेपे वाग १८ - २० किलो मांस खाता. चडकरून वाग आपली शिकार एकटोच करता. वागाचें नाक, कान आनी वदर हीं इंद्रीयां तीक्ष्ण आसून तांच्या आदारानूच तो आपल्या भक्षामेरेन पावता. पूण केन्ना केन्नाय वाग जोड्यांनी मेळून शिकार करतात. गाय सागकिल्लें व्हड जनावर तो तीन दीस मेरेन खाता. भक्षाक मारल्या उपरांत सुरवेक तो ताचें रगत घोटता आनी उपरांत आपल्या धारदार दातांनी जठर आनी आंतकड्यो कुशीक काडून फकत मांस खाता. तो कुशिल्लें मांसूय खाता. भक्षाक खाल्ल्या उपरांत तो आपलीं नाखटां झाडाचे सालीर घासून नितळ करता.
वाग पिरायेच्या चवथ्या वा पांचव्या वर्सा वयांत येतात. उपरांत फुडलीं ११ ते १४ वर्सांमेरेन वागीण दर अडेज वर्सांनी एकदां फळटा. तांचो समागम काळ चडकरून पावसा उपरांत सुरू जाता. फळपाक येतकच वागीण डरकाळी फोडून वागाक साद घालता. लागीं लागीं एक पंद्रस ती एकठांय रावतात. १०५ ते ११५ दिसांचो तांचो गर्भावधी आसता. वागीण एका वेळार २ ते ६ छाव्यांक जल्म दिता. सादारणपणान छाव्यांचें वजन १ ते १.५ किग्रॅ. आसता. वाग आनी वागीण चडकरून समागमाच्या काळांतूच एकठांय येतात. देखून छाव्यांची वाड वागीणीचे देखरेखीखाल जाता. छावो एक वर्साचो जातकूच वागीण ताका आपल्या भक्षाची शिकार करपाक शिकयता. दोन वर्सां उपरांत छावो स्वतंत्रपणान आपल्या भक्षाची शिकार करूंक शकता.
एकुणिसाव्या शेंकड्याचे निमाणेमेरेन भारतांत वागांचें प्रमाण खूब आसलें. पूण सद्या तें खूब उणें जाल्लें आसा. हाचें मुखेल कारण म्हळ्यार हिसबाभायर रानतोड आनी सर्रासपणान जावपी तांची शिकार. वागाची कात, हाडां, दांत आनी नाखटां हांकां आंतरराश्ट्रीय बाजारपेठेंत चड खप आशिल्ल्यान फाटल्या वर्सांनी वागांची चड प्रमाणांत शिकार जाली. आजुनूय तांची लिपचोरयां शिकार चालूच आसा. वागांक योग्य ती राखण दिवन तांचें प्रमाण वाडोवपाखातीर १९७२ त भारत सरकारान विश्र्व रानटीमोनजात निधीच्या आदारान 'प्रॅाजेक्ट टायगर' ही येवजण चालीक लायल्या.
- डॅा. आय. के. पै
बिबटो वाग : हो प्राणी फेलिडींतलो (मार्जार कुळांतलो). ताचें शास्त्रीय नांव पँथेरा पार्डस.
बिबटो वाग आनी मनशाळिल्लें माजर हांचेमदीं खूब सारकेपण आसा. माजराभशेन हाची तकली वाटकुळी, नाक ल्हान आनी बसकें आसता. शेंपडी लांब आनी बारीक आसता. नाखटां तीक्ष्ण, लांब आनी भितर ओडून घेवपी आसतात. बिबट्याचे दांत लांब, तीक्ष्ण आनी घट्ट आसतात. ताचें कात हळदुव्या रंगाची आसून तिचेर बारीक, ल्हंव आनी काळे, वाटकुळे थिपके आसतात वेगवेगळ्या प्रदेशांनी मेळपी बिबट्यांच्या थिपक्यांचे प्रकार आसतात वेगवेगळे आसतात. बिबट्याचे फाटीचेर थिपक्यांचे प्रमाण चड आसता. पोट आनी पांयांभितरलो भाग धवो आसता. आशियेंतल्या बिबट्याच्या आंगावयले थिपके आकारान व्हड आसतात पूण आफ्रिकेच्या बिबट्यांचे थिपके ल्हान आसतात. भारतांतल्या दोंगराळ वाठारांनी मेळपी बिबट्यांच्या आंगार खूब उणे थिपके आसतात.
नर बिबट्याची लांबाय २१५ सेंमी. मेरेन आसता आनी मादी मातशी ल्हान, म्हळ्यार १५० - १७५ सेंमी. लांब आसता. पुराय वाड जाल्ल्या नराचें वजन सरासरी ६८ कील जाल्यार मादयेचें वजन ५० किलांमेरेन मेळटा. नर आनी मादी एकठांय रावनात. फकत समागमाच्या वेळार एकठांय येतात. मादी खंयच्याय तेंपार फळटा. ती २.५ ते ४ वर्सां पिरायेची जातकच प्रजननाक योग्य जाता.
