पुराणांत वर्णिल्ल्या प्रमाण ते जमातीचो ध्वज वानर चिन्न आशिल्लो आसुंये.
छोटा नागपूर हांगा वास्तव्य आशिल्ल्या इरामव आनी मुंड ह्या आदिवासींभितर तिग्गा,हलमान,बजरंग आनी गडी अशीं गोत्रां आसात.ह्या सगल्यांचो अर्थ वानर असोच आसा.तशेंच रेद्दी,बरई,बसोर,मैना आनी खंगार ह्या जमातींनीय वानरसुचक नांवां मेळटात.सिंगभूम हांगाची भुईया जमात आपूण हनुमंताचे वंशज आशिल्ल्याचें सांगता.
वाल्मिकीरामायण ह्या ग्रंथांत वानर जमातीची म्हायती मेळटा ती अशी-हे लोक बळिश्ठ आशिल्ले.इंद्रजाल जाणपी,वा-याभशेन गती आशिल्ले,नीतिज्ञ,बुध्दिमान,पराक्रमी,शस्त्रास्त्र कुशल आनी दिव्य शरीर आशिल्ले.कामरुपी म्हळ्यार इत्सेप्रमाण रूप घेवपी़.वानर आपले दामत आनी नाखटां हांचो शस्त्र म्हणुन उपेग करताले.तांचो व्रण पिंगसो.कांय जाणांचें तोंड तांबडें आसतालें.शारिरीक आनी मानसिक चपळताय हें वानरांचें खाशेलपण.तशेंच तांकां रोकडो राग येतालो.हेरांक तुकलावप,चाळोवप हो तांचो स्वभाव.उमेदीची गजाल घडल्यार उमेदीन नाचप पूण संकश्ट आयल्यार ते रोकडेच भियेताले.आदार नाशिल्ले दुबाव,पिशेपणाचें भिवकुरेंपण,आनी स्वभावसिध्द सादें-भोळेमपण हांचे एक चमत्कारीक मिश्रण तांच्या स्वभावांत दिसतालें.
ह्या लोकाचें सदांच टोळयो करून भोंवप.टोळयेचो मुखेली करता तीच गजाल हेरांनी करप.वानरांचो पराक्रम तांच्या मुखेल्याचेर आदारिल्लो.मुखेली जितको धाडसी आनी पराक्रमी ते प्रमाण वानर वागताले.
किष्किंधा हें वानरांचें सत्ताकेंद्र आशिल्लें.सुग्रीव किष्किंधेचो राजा.हांगा हजारांनी वानर सुग्रीवाचे अनुचर म्हणुन रावताले.तेचभाशेन हेर पहाडी प्रदेशांनी,व्हड व्हड रानांनी,न्हंयेच्या वा दर्याच्या देशांनी तामच्यो वसणुको आशिल्ल्यो.
रामायण काळांत वानरांची संख्या बरीच मोठी आसुंये.तांचें हेम बळगें पळोवन रामान आपल्या कार्याखातीर वानरसेनेचो उपेग जावचो ह्या हेतान सुग्रीवाकडे इश्टागत केली.सुग्रीवान ज्या वानर-मुखेल्यांक रामाकडे पाचारण केल्ले तो आर्यप्रदेशांचे उदेंतेक आनी उत्तरेक रावपी आदिवासी आशिल्ले.
वानर समाजाची हरिगण ह्या नांवान नामना आशिल्ली.ह्या हरिगणाच्यो ऋक्ष,गोलांगूल आनी वानर अशो तीन शाखा आशिल्ल्यो.वानरसमाज कितल्याशाच संघांनी वा टोळ्यांनी विभक्त आशिल्लो.ह्या टोळी मुखेल्याक यूथप म्हणतालें.दुर्धर,केसरी,गवाक्ष आनी नील हे नामनेचे यूथप.तांचेवयर संनादन आनी जामथवान हे - महायूथपय आनी ह्या सगळ्यांपरस वयर महायूथपय़ूथप नियंत्रण दवरतालो.
रानांत वास्तव्य आशिल्ल्यान वानर लोक फळां आनी मुळां ह्या सैमीक आहाराचेरच आपलेम पोट भरताले.झाडा-पाल्यांच्या वखदांचोय तांकां बरोच परिय आशिल्लो.फुलां,चंदन आनी उटणी हांचो तांकां बरोच घोस्त.
तांचें वर्तन सभ्य.शिश्टाचार आनी सोय-या - धाय-याचो भोवमान तशेंच जाण्ट्या मनशाक ते खूब मान दितालें.तांणी आर्यांची धर्मीक पद्दत आपणायल्ली.
वामन पंडित:(जल्म:इ.स.चो.१७ वो शेंकडो). एक अग्रगण्य मराठी पंडितकवी.प्राचीन कवी श्रीधर,महिपती,मोरोपंत,उध्दवसुत हांणी वामनाचो गौरव केला,पूण ताच्या चरित्राविशीं कांयच उल्लेख करूंक ना.कांय अभ्यासकांमदी ताचेविशीं खूब मतभेद आसात.स्थूलमानान ताच्या चरित्राविशीं म्हायती मेळटा ती अशी-वामन पंडित ऊर्फ वामनस्वामी हो शेष घराण्यांतलो देशस्थ ऋग्वेदी,आश्र्वलायन शाखेचो ब्राम्हण आसून ताचें गोत्र वसिष्ट म्हळ्यार पराशर आशिल्लें.तो नांदेडाक रावतालो पूण ताचो जल्म विजापुरांत शाही ग्रंथालयाचो ग्रंथपाल आशिल्लो.पुरोयतपण आनी इनामां हांचें वा आशिल्लें.ताचो चुलतो शिवपंडित हाका भुरगेपणांतच मरण आयिल्ल्यान आज्याची सगळी संपत्त वामनाकच मेळ्ळी.वामन पंडित संपन्न आनी सधन आशिल्लो.ताका रघुनाथ,काळोपंत,श्रीधर,्नंत,कोणेर आनी त्रिंबक अशे ६ भुरगे जाले.फुडें वामनाची काव्यपरंपरा रघुनाथान चलयली.वामन भुरगेपणामतच खूब बुध्दिमान आशिल्लो.ताका फारसी भास बरी येताली.विद्दाभ्यासाखातीर तो काशीक गेलो आनी थंय जायत्या शास्त्रांचो अभ्यास करुन नांदेडाक परतलो.उपरांत पारमार्थिक अणभवघेवपाखातीर भोंवता आसताना तो रामदासस्वामीच्या सांगातांत आयलो.थंयय समाधान जायना आशिल्ल्यान तो मलयाचिलाकडे गेलो.थंय लेगीत ईश्वरप्राप्ती जायनाशी दिशिल्ल्यान ताणें देहत्याग करपाचो निर्णय घेतलो.तशे अवस्थेंत एक दीस जेवण रांदतना ताका सच्चिदानंद यतीचें दर्शन जालें.ह्या यतीनच ताका भार्गवी वारुणी विद्दा सांगली.गुरूबोधाउपरांत ताणें नांदेडाक वचून संन्यास घेतलो.चतुर्थाश्रम घेवचे पयलींच ताचे बायलेक मरण आयलें.फुडें यात्रा करताना तो वारणातीरी शिगाव कोरेगावांक गेलो आनी थंयच ताणें समाधी घेतली. वामनाच्या परंपरागत चरित्राविशीं ब-योचशो कथा मेळटात.तेचभशेन यथार्थदीपीकेसारकी विद्वत्ताप्रचुर आनी प्रौढ रचना एकेवटेन आनी श्रृगांरप्रधान कृष्णकथा दुसरेवटेन ,अशा ह्या परस्पर विरोधी प्रवृत्तींच्या वाङ्मयाक लागून वामन ही व्याक्ती एक काय दोन असो वाद आसा.कांय अभ्यासकांच्या मतान भागवतांतल्यो खुबशो श्रृंगारात्मक कृष्णकथा खुलोवन सांगपी वामन आनी यथार्थदीपीका बरोवपी वामन
