आनी रोगाची लागण जाता.वायग्यांक जायत्या किडिंचो उपद्रव जाता.तातुंतल्यो काय अशो आसात-
(१)तेंगशी आनी फळां पोखरपी कीड:ह्यो किडी रंगान धव्यो आनी १२ मिमि.लांब आसतात.हांचेर उपाय म्हणुन रोप तयार करतना २.१ मी.मेरेन फ्लोरेट २५.३० ग्रँम.मातयेंत भरशितात.शेतांत लावंचेआदीं रोपां मोनोक्रोटोफँस आनी अँक्रीमायसीन १० लिटर उदकांत भरसुन तातुंत १० मिनटां बुडोवन दवरतात.पिकार मोनोक्रोटोफँस,कार्बारिल(५०% भुकटी)आलटून-पालटून मारतात.तेंगशी सुकिल्ली दिसतकच किडीसयत ती कापुन उडयतात.
(२)पानां गुठलावपी कीड:ह्यो किडी बदामी रंगाच्यो आसुन तांचेर हळदुवे थिपके आनी केंस आसतात.हांचेर उपाय म्हणुन कार्बारिलची भुकटी मारतात.
(३)मावा,तुडतुडे आनी पुलकिडे:मावा ही कीड हळदुवसार आनी काळपट पाचवी आसुन पानांचे फाटलेवटेन रावन पानांतलो रस शोसतात.तुडतुडे पाचव्या रंगाचे आसतात.हांचेर उपाय म्हणून एंडोसल्फायन,मँलॉथिऑन फॉस्फोमिडॉन वा डायमेथोएट वा थायोमेटॉन खंयचें एक उदकांत भरसुन ताची फवारणी करतात.
वायंग्याच्या पिकार जायते रोग पडटात.ताकालागुन मुळां,पानां,खोड आनी फळाक इजा जाता.ह्या रोगांची खरसाण हंगाम आनीलागवडीच्या वाठाराचेर आदारुन आसता.कांय रोग एकाद्र्या वर्साच जाल्यार कांय रोग कांय वाठारांत दर वर्सा मेळटात आनी ह्या रोगाचे खरसाणी प्रमाण पिकाचें लुकसाण जाता.
रोपे उमथून पडप: पिथियम,फायटोप्योरा आनी -हायझोक्टोनिया ह्या कवकाक लागुन हो रोग जाता.ताकालागुन रोप जमनीर उमथुन पडटा.कवकाची बाधा जमनिंतल्यानच जाता.बीं रोवचे आदीं ताका सेरेसान चोळटात वा बीं ५१.७सँ.तापमानाच्या उदकांत ३० मिनटां भिजत दवरतात आनी उपरांत सावळेंत सुकोवन पेरतात.
मर:हो रोग फ्युजेरियाम सोलनी ह्या कवकाक लागुन जाता.ताका लागुन रोपां मरतात.हीय बादा जमनी़तल्यान जाता.देखुन जमनीचेर उपाय करचो पडटा.तेखातीर बेनलेट वा बाविस्टीन ०.०५ ते ०.१% विद्रव तयार करुन जमनीर फवारतात वा बीं ०.०५% हायड्रोक्किनाइन वा ०.०५% मिथिलीन ब्ल्यू च्या विद्रावांत भिजोवन दवरतात.
पानावयले थिपकें:आल्टर्नेरिया आनी सर्कोस्पोरा ह्या कवकाक लागुन हो रोग जाता.पानाचेर अनियमीत आकाराचे ४-८ मिमी.व्यासाचे थिपके दिसतात.ताकालागुन पानां गळटात.हे थिपके फळांचेरय पडटात आनी फळां हळदुवीं जावन गळुन पडटात.हाचेर उपाय म्हणुन पिकार डायथेन झेड-७८,फायटोलान वा ब्लायटॉक्सची फवारणी करतात.ह्या रोगाक मांजरी गोटा,ब्लँक राऊंड,जुनागढ सेल २,पी-८,पुसा पर्पल क्लस्टर आनी एच-४ हे प्रकार कायम प्रमाणांत प्रतिरोधी आसात.
बारीक पानां : हो रोग व्हायरसाक लागुन जाता.रोगाची बादा जाल्लीं झाडां हेर झाडांपरस मोटवीं आसतात.झाडाक खूब खांदयो,पानां येतात.फुलां विकृत येतात.पूण तांचेपसुन फळां जायनात.फळां जालींच जाल्यार घट्टच उरतात.उपाय म्हणुन ल्हान रोगट झआडां हुमटून उडयतात,उरिल्ल्यां झाडांचेर ढळां लागसर एकाटॉक्स वा ढॉलीडॉलची फवारणी करतात.
मोझाइक : व्हायरसाक लागुन जावपी हो रोग आसा.तवशच्या मोझाडक व्हायरसाक लागुन ताचो प्रसार जाता.तांकाम लागुन पानां हळदुवीं पडटात.हाचेर उपाय म्हणुन वायंग्याचें बीं ७ म्हयने कोठी तापमानांत सांठोवन दवरुन उपरांत तें पेरणीक वापरल्यार ताचेवयलो व्हायरस नश्ट जाता.
सूत्रकृमी:ह्या रोगाकलागुन मुळांक गांठी धरतात. झाडां खुटतात आनी पानां हळदुवीं पडटात.फळांचें उत्पादन घटता.हाचेर उपाय म्हणुन पिकांची फेरपालट करतात .सेल ९६.२,सेल ४१९,पोल बैंगन,विजय,ब्लेक ब्युटी,टी-२,बनारस जायंट हे प्रकार सूत्रकृमींक प्रतिरोधी आसात.
वायुपुराण:(पळेयात पुराणां).
वायुसेना:विमानावरवीं झुजपी सेना.१९२६ वर्सा स्कीन कमिटीन केल्ले शिफारशीप्रमाण १ एप्रिल १९३३ दिसा भारतीय वायुसेनेची स्थापना जाली.सुरवेक हातुंत कांय वापिटी (Wapiti)विमानां,क्रानवेल प्रशिक्षीत कांय विमानां तशेंच वायुसैनिकाचो एक पंगड हांचो आस्पाव आशिल्लो.पूण उपरांतच्या काळांत वायुसेनेन सुमाराभायर प्रगती करुन दाखयली.आयज भारतीय वायुसेनेक देशाचे सुरक्षिततायेचे नदरेन एक शसस्त्र सेना म्हूण म्हत्व आसा.तेभायर आर्विल्ल्या तंत्र युक्त विमानांनी परिपूर्ण आशिल्ली ही एक म्हत्वाची सेना आसा. भारतीय वायुसेनेचो मुखेल अधिकारीक चीफ ऑफ एअर स्टाफ(Chief Of Air Staff) म्हणटात आनी ताचें पद चीफ एअर मार्शलाचें आसता. वायुसेनेचें मध्यवर्ती मुखेल कारयालय दिल्ली हांगा आसा.हांगाच्यानच पुराय वायुसेना निगमाचेर नियंत्रण दवरप जाता.वायुसेनेच्या चीफ ऑफ एअर स्टाफाक आदार दिवपाक एअर मार्शल,वायस एअर मार्शल,वा एअर कमांडो पदाचे मुखेल चार स्टाफ ऑफिसर आसतात.हेच वायुसेनेचीं उपकेंद्रा(१)एअर स्टाफ,(२)प्रशासनिक ,(३)अनुरक्षण शाखा,(४)कार्यनीती आनी योजना शाखा अशा चार
