आशिल्लें.इ.स.च्या १४ व्या शतमानांत सह्याद्रीच्या घाटमाथ्यार वसणूक करून आशिल्ल्या कोळी जमातीवच्या मुकणे गांवाच्या पौपेरा नांवाच्या एका कोळीमुखेल्यान जव्हाराच्या वारली राजाचेर घुरी घाली.तेविशीं एक दंतकथा आसा ती अशी- पौपेरान वारली राजाकडे एका बैलाच्या चामड्यान धापूंक मेळटा इतली जमीन मागली.मागणी ल्हानच समजुन वारली राजान ती मान्य केली.तेन्ना पौपेरान बैलाचे चामडेच्यो लांब लांब वादयो करून वारली राजाचें सगळें राज्य व्यापून उडयलें.उपरांत पौपेरान गंभीरगड आनी ताच्या लागसारचो वाठार वारली राजाक दिलो.
वारली लोकांत मुरडे,डावर,निहिरे अशे तिन प्रादेशिक भेद आसात.मुरडे आनी डावर हे ठाणे जिल्ह्याच्या उत्तरेकडल्या वाटारांत दिश्टी पडटात.जाल्यार निहिरे वारल्यांची वसणूक पालघर,माहीम,जव्हार,वाडा ह्या वाठारांत आसा.वारली लोकांत भांगर,भावर,जाधव,किकिरे,निंबोरे,शनवार,वांगड आदि कुळां आसात.
ह्या लोकांचो वर्ण सादारणपणान काळो आसून,ते बारीक पूण काटक आसतात.तांची उमचाय मध्यम आसता.वारली दादले माथ्याक शेंडी दवरतात.आंगांत कुरतो आनि कमराक लंगोटि हो वारलि दादल्यांचो सदचो भेस.पूण भायर वतना ते कमरेभोमवतणी वारभर लांबी-रुंदायेचो लेंस बांदतात आनि तकले भोंवतणीय लेंस गुठलायतात.तरणाटे लोक सदरो आनी मोटवी पिजाम घालतात.कामय जाण कानांत मणयांची ल्हानशी कुडी वा पितुळचो मणी घालतात.तांकां फुलांची खूब आवड आशिल्ल्यान ते कानाचेर रोजां वा लांब देंठाचीं फुलां माळटात.
वारली बायलो धोंपरामेरेन आनि कमरेभोंवतणी घट्ट णव वारी कापड न्हेसतात. पून लग्न जातकच मात पदर घेतात.आंगांत तीं गाठीचो पोलको घालतात.लग्न जाल्ल्या बायलांच्या गळ्यांत काळ्या पिड्डुकांच्या जायते सर आसतात.त्या पिड्डुकांमदीं रुप्याचें,कथलाचें वा पितुळचें मंगळसुत्र आसता.डावर बायलो हातांत कोपरामेरेन पितुळचीं कांकणां आनि पायांतय खुब आवड आसता,तातुंतल्या तातुंत रोजांची फुलां तांकां चड आवडटात.
वारली लोकांचीं खेडीं पातळिल्ल्या खोंपींच्या गटगटांनी वशिल्लीं आसतात.जांची शेतां एकामेकांक तेंकुन आसतात.अशे धा-पंदरा लोक आपआपल्या शेताकडे खोंपी बांदतात.ह्यो एकठांय बांदिल्ल्यो खोंपी मेळून एक वाडो जाता.अशे तीन-चार ते धा-बारा वाडे मेळून एक गांव जाता.हे लोक बांय वा तळें लागसार पळोवनच वाडो वसयतात.तांचे वाडे नितळ आसतात.तांच्यो खोंपी चवकोनी वा लांबट चवकोनी आसतात.खोपीच्यो वण्टी कोंड्याच्यो वा कारवी वनस्पतीच्यो आसतात.ताका शेण आनि मातयेचो लेप काडटात.घराचें पारवेंय कोंड्याचेंच आसता.ताचेर सागाचीं वा पळसाचीं पानां घालून ताचेवयर तण पातळायतात.घरांत वान,मुसळ,सूप,दुदयापसून तयार केल्लीं उदक भरपाचीं आयदनां,कोयत्यो,कुराड,बुडकुले,मिरसांग आनि हळद दवरपाच्यो कोंड्याच्यो नळकांड्यो,जेवणाखातीर पितुलचीं ताटां,वाडगे अशें मखेल सामान आसता.
भात हें तांचें मुखेल अन्न आसून नासण्याची भाकरी,आंबली,चवळी,वा तुरीचौ रोस,किल्लाचें लोणचें हेय पदार्थ तांच्या आहारांत आसतात.केन्ना केन्नाय नुस्तें आनी परबे दिसा तवशाच्यो पानग्यो हे तांचें पक्वांन्न आसता.
वारली लोकांत सादारणनपणान चली वयांत येतकच लग्न करतात.चली पळोवंक वतना चल्याकडले लोक वांगडा ताडी घेवन वतात आनी सगळे जाण ती पितात.ह्या विधीक बधवणी म्हण्टात.उपरांत चली पसंत आसल्यार तशें तोंडी मान्य करप जाता.हाका बोली करप अशें म्हण्टात.बोली करतकच सहसा लग्न मोडीनात.तामच्यांत देज दिवपाची पद्दत आसा.लग्नाआदीं न्हव-याकडले लोक साडेतीन वा सवायपांच मण भात,पंदरा रुपये आनी ताडी घेवन व्हकलेगेर वतात.देज दितकच लग्नाची तिथी थारायतात. वारलि लोकांत लग्नाखातीर णव म्हेडींचो माटव घालतात.पयली म्हेड पुरतना फोंडकुलांत थोडे तांदुळ,कुकूम सुपारी आनी पयशे घालतात.माटवांत मदीं रुमडाची ताळी रोयतात.ह्याच दिसा देवाचि पुजा आसता. घरांतल्यो सवाशीण बायलो वण्टीचो चार फूट चौरस जागो सारोवन ताचेर तांदळाच्या पिठाबन देवाच्यो आकृत्यो काडटात.हाका चौक काडप अशें म्हणटात.उपरांत तो चौक धांपून दवरतात.रातचो न्हवरो न्हावन येवन त्या चौकामुखार बसता आनि पाट मांडून ताचेर देवाच्यो मूर्ती दवरतात,तांची पुजा करता आनी एका फाटल्यान एक सगळ्या देवांक आपयता.हो विधी रातभर चालू आसता.दुस-या दिसा न्हव-याक हळद लावपाचो कार्यक्रम आसता.
दुस-या दिसा न्हव०याक घेवन व्हकलेगेर वतात.थंय भगत आनी धवलेरी म्हळ्यार बायल पुरोयत व्हंकलेच्या घरांत वचून देव करता.न्हव-याक मात एके शीमेभायर कांबळीर रातभर बसोवन दवरतात.ते राती ताणें न्हीदप नासता.दुस-या दिसा न्हवरो-व्हंकलेक नटोवन माटवांत हाडटात.धवलेरी दोगामयमदीं अंतरपाट धरून ममत्र म्हण्टा.उपरांत तांचेर अक्षता घालतात.न्हवरो व्हंकलेच्या गळ्यांत काळ्यो पिड्डुको बांदता.
तांच्यांत घटस्फोटाची चाल आसा.तशेंच बायलेक पुनर्विवाह करूंक मेळटा.
वारली लोकांत भुरगें जल्मतकच चिरिल्ल्या बोरूच्या तीक्ष्ण चिपटान भुग्याची नाळ कापतात.चली जाल्यार चवथ्या दिसा आनि चलो जाल्यार पांचव्या दिसा सटीची पुजा करतात.त्याच दिसा भुरग्याखातीर नव्या कपड्याचें पाळनें बांदतात.भुरगें धा-बारा
