दिसाचें जातकच एकाद्रो जाण्टो मनीस सत्रेची बडी तापोवन ताच्या पोटार दाग दिता.अशें करतकच पचन बरें जाता आनी पोटाचे विकार जायनात असो समज आसा.भुरग्यांचें नांव बेगीन दवरीनात.भगताक विचारूनच तो सांगता तेन्ना भुरग्याचें नांव दवरतात.
वारली लोकांत मनीस मरतकच,मड्याक हून उदकान न्हाणयतात आनी उपरांत कपड्यान तें धांपतात.मेल्लो मनीस सवाशीण बायल आसल्यार तिका कुकूम लावन तिचे केंस वळयतात.प्रत्येक मड्याक पायांपासून कपलामेरेन चार-पांचकडे हळद,शिंदूर आनी काजळ हांचे तिबे लायतात.
मड्याक मसंडेत व्हरतना थोड्या अंतराचेर जंय आपट्याचें झाड मेळटा थंय मड्याक त्या झाडा भोंवतणी.तीन वा पांच खेपे फिरयतात.मडें बायलेचें आसत जाल्यार त्या जाग्यार मंगळसूत्र तोडून उडयतात आनी थंयच्यान परततात.ह्या जाग्याक विसावी म्हणटात.मडें सरणार दवरतकच ताका वांगडा हडिल्ल्या शिदोरींतल्यो पांच उणयो लायतात आनी पांच घोंट उदक पिवयतात.उपरांत ताच्या तोंडात पावली अधेली अशें नाणें दवरून ताचें तोंड बंद करतात.निमाणें मड्याचेर एके झाडाचे ताळयेन उदक शिंपडायतात आनी उपरांत मडें लासतात.पांचव्या दिसा केळीच्या पानाचेर शीत,भाजि वाडून तें पान घराचेर दवरतात.कावळ्यान तें खातकच,मेंल्ल्यांक तें पावलें अशें समजतात.बाराव्या वा तेराव्या दिसा ताचें श्राध्द वाडतात.
वारली लोकांचो शेत पिकोवपी पावस हो सर्वश्रेश्ठ देव आसून ताका ते परमेश्र्वर म्हणटात.धान्य दिवपी धर्तरी शेताच्या कामाक उपेगी पडपी गावतरी(गायत्री)आनि कणसर(कणसां)हे तांचे पवित्र देव.हांचेभायर सूर्य,चंद्र,ढगेसर(ढग),जिजेसर(वीज),पावशा देव(ऊंस)हांकांय ते पुजतात.पूण वाघोबा वा वाघया,नारन्देव,हिरवा वा हिमाई हे तांचे खाशेले देव आसात.तातुंतलो वाघया हो तांचो ग्रामदेव आसा.गांवाभायर लांकडी खांब्यार वा फातरार वाघयाची मुर्त कोरिल्लि आसता. तिकआ शेंदुर माखिल्लो आसता.ते वाघयाचे शिपाय मानतात.आश्र्विन वद्द दुवादशीक ताची पुजा करतात.नारन्देव हो तांचो पवसाचो देव आसून एका फातराक वा सुपारेक शेंदुर माखून,एका खोंटल्यांत तांदूळ घालून तातूंत ताका दवरतात.माघ शु.व्दितीयेक ताची पुजा करून,ताका कोंब्याचो बळी दितात.हिरवा ही तांचि कुलदेवी.
भूत-पिशाच्चाचेर तांचो खर विश्वास आसता.भगत हो तांचो पुरोयत आसून तोच ज्योतिशी आनी वैजय आसता.भगत जावपाखातीर तांकां खाशेलें शिक्षण घेवचें पडटा.
वारली लोकांत नाचाक खुब म्हत्व आसता.दिवाळी,शिगमो हे सारके परबे दिसा,नारन देवाच्या पुजेवेळार तशेंच लग्न सुवाळ्यावेळार बायलो-दादलें नटून-थटून वेगवेगळे नाच करतात.दुदयापसून तयार केल्लें तारपो ह्या वाद्दाच्या सुराचेर हो नाच करप जाता.आश्र्विनाचो सुरवेक सावन कार्तिकि पुनवेमेरेन दर एक वाड्याचेर सदांच रातचो हो नाचाचो कार्यक्रम चालू आसता.टाळ्यांचो नाच,बदक,मोर,आदी तारप्यावयल्या नाचाचे जायते प्रकार आसात.
तांच्यांत लोकगिताक आनी लोककथांक म्हत्वाची सुवात आसा.तांच्यांत बरयल्ल्या साहित्याचो उणाव आशिल्ल्यान तांची संस्कृती ही पिळगेन पिळगी चलत आयिल्ल्या पदां आनी काणयांवरवीं तिगून उरिल्ली आसा.जिणेंतल्या म्हत्वाच्या अशा सगळ्या प्रसंगांक उद्देशून वारल्यांचीं पदां आसात.लग्न आनी तातुंतले वेगवेगळे विधी,हांकां उद्देशून आशिल्ली पदां ;नारनदेवाच्या पुजेवेळार म्हणपाचीं पदां;मड्याच्या निमाण्या संस्कारांवेळार म्हणपाचीं पदां;धान्य,समृध्दी हांकां उद्देशून आशिल्लीं मळणेवेळार म्हणपाचीं पदां अशे तांचे चारगट पडटात.
वारलि लोकांत जायत्यो लोककथा प्रचलित आसात. तशेंच जल्म-मरण,वेगवेगळे देव हांचेविशींय वेगवेगळ्यो कथा प्रचलित आसात.वारली लोक मराठीचीच एक बोलि उलयतात.तिचेर गुजराती आनि कोंकणीचो प्रभाव दिसून येता.
सुरवेक शेती हो वारल्यांचो मुखेल वेवसाय आशिल्लो.चड करून सगळ्या वारल्यांचे मालकीच्यो जमनीय आशिल्ल्यो.पूण त्या वाठारांत वेपाराच्या निमतान रिगिल्ल्या ब्राह्मण,प्रभू,गुजराती,मारवाडी,मुसलमानि,पारशी,इराणी आदी लोकांनी रीण,रवावटी आदी नांवांखाल तांच्यो जमनी हस्तगत केल्यो.फुडें वारल्यांचेर ह्या जमीनदारागेर कूळ म्हूण रावपाचि पाळी आयली.तशेंच तांचीं रिणां पावोवपाखातीर तांचें घरकाम करप,दिसवड्याचीं कामां करप ्सलींय कामां ते करताले.तांच्यो बायलोय घोवावांगडा राबून तांका हातभार लायताल्यो.
इतलें आसुनूय चडशे वारलि वर्सांतल्यान पांच तरी बेकार वा अर्दबेकार आसताले.वारल्यांचे हे दीन अवस्थेकडे कांय समाजसेवकांनी लक्ष दिवपाचो यत्न केलो.श्री वसंत नारगोळकर आनि ताची बायल कुसूम नारगळकर हांणी तांच्यांत रावन तांची परिस्थीती सुदारपाचे यत्न केले.आदिवासी सेवे मंडळ,सेवाश्रम अशा कांय संस्थांनी तांचेखातीर दवाखाने,शाळा काडल्यो.खावटी गुदांव आनि धान्य पेटयो चलयल्यो.रान कामगार सहकारी संघाची स्थापना केली.स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांत सरकारान सगळ्या आदिवासींची परिस्थिती सुदारची म्हूण सरकारी थराचेर यत्न केले.ताचो लाब वारली लोकांक मेळ्ळो.आधुनिक काळाच्या बदलत्या ओघांत वारली समाजातय जायते सामाजीक,धार्मीक,सांस्कृतीक,अर्थीक,शिक्षणीक बदल घडिल्ले दिसता. वाराणसी:(पळेयात काशी).
