विक्रम संवत:एक कालगणना.ही गणना बंगाल सोडून सगळ्या उत्तर भारतांत,काठियावाड आनी गुजरात ह्या वाठारांत चालू आसा.ह्या संवताची सुरवात कलियुगाचीं ३०४४ वर्सां जातकच जाली अशी कल्पना केल्ली आसा.हाच्या नव्या वर्साची सुरवात सद्दा उत्तर भारतांत चैत्र शुध्द प्रतिपदा आनी दक्षिण भारतांत कार्तिक शुध्द प्रतिपदा हे तिथीक जाता.पूण इ.स.च्या १२ व्या शतमानामेरेनच्या लेखांत हाचे कार्तिकादी उल्लेख चड येतात.जाल्यार फुडें १६ व्या शतमानामेरेनच्या लेखांत चैत्रादी निर्देश चड प्रमाणांत दिसतात.चैत्रादी पद्दतीकलागून भारतांतलें विक्रम संवत दक्षिणेंतल्या विक्रम संवतापरस सात म्हयने अमान्त आणि उत्तरेंतले पूर्णिमान्त आसात.सौराष्ट्र,गुजरात आनी राजस्थानचो कांय वाठार हातूंत ह्या काळाची सुरवात आषाढ शुध्द प्रतिपदेसावन जाता.
उदेपूर,जोधपूर आदी राजस्थानांतल्या संस्थानांत राजकीय वाव्हाराखातीर हो संवत श्रावणांत आणि पूर्णिमान्त धरतात.शालिवाहन शकावरी विक्रम संवताचो म्हने चांद्र आसून तांची चैत्र,विशाखा,ज्येष्ठ अशींच नांवां आसात.शकांत १३५ मेळतकच चैत्रादी विक्रम संवत आनी १३४ वा १३५ मेळतकच कार्तिकादी विक्रम संवत येता.तेचपरी विक्रम संवतांतल्यान ५७ वजा केल्यार इसवीसन मेळटा.
ही कालगणना सुरवेक कोणें सुरू केली,तिचे उल्लेख कशे केल्ले आसात आनी तिका विक्रम हें नांव कशें मेळ्ळें हेविशीं विद्वानांत मतभेद आसात.
विक्रम संवताची स्थापना सनआदीं ५७ व्या वर्सा मालव गणराज्यांत जाली.हाचें सुरवातीचें नांव कृत संवत्सर अशें आशिल्लें.इ.स.च्या सातव्या शतमानासावन कृत संवताक मालव संवत अशें नांव आशिल्लें,कारण मालव राज्यांत ही कालगणना चड प्रसिद्द आशिल्ली.इ.स.च्या आठव्या-णवव्या शतमानामेरेन माळव्यांत आनी ताका लागून आशिल्लया जाजवस्थानाच्या वाठारांत प्रचलित आशिल्लो.फुडें हो संवत बुंदेलखंड तेवेळचो संयुक्त प्रांत,गुजरात,काठियावाड,आदी वाठारांत प्रचलित जालो.तोवेळमेरेन मालव लोकांची सत्ता नश्ट जाल्ली.ताकालागून संवताक एकाद्र्या नामनेच्या राजाचें नांव दिवपाची गरज आशिल्ली.त्याकाळांत पुराय भारतांत इ.स. च्या ५ व्या शतमानांतल्या चंद्रगुप्त दुसरो विक्रमादित्य हाणें भारतांतली गणराज्यां मोडून काडिल्लीं.इ.स. च्या आटव्या-णवव्या शतमानामेरेन भारतांत एकतंत्री राज्य प्रस्थापित जाल्लें.ताकालागून लोक गणराज्य ही कल्पना विसरिल्ले.देखून मालवगणाजाग्यार त्या गणाच्या मुखेल्याचें म्हळ्यार विक्रमादित्याचें नांव त्या संवताक जोडपांत आयलें आनी विक्रम संवत प्रचारांत आयलें.
विक्रमादित्य:इ.स.प. पयल्या शेंकड्यांतलो उज्जयनेचो राजा.विक्रमादित्याविशीं इतिहासकारांमदीं एकमत ना. चंद्रगुप्त,स्कंदगुप्त,शिलादित्य आनि हेर सम्राटांनी विक्रमादित्य ही गौरवास्पद पदवी घेतिल्ली, देखून कांय इतिहासकारांच्या मतान विक्रम इतिहासीक व्यक्ती नासून,ती एक काल्पनिक व्यक्ती.पूण बृहत्कथा,जैन पट्टावली, हरिवंशपुराण,बविष्यपुराण आनी हेर वाङ्मयाच्या तशेंच अभिलेख -मुद्रांच्या आदारान डॉ.राजावली पांडेय हाणें विक्रमादित्य हो इतिहासीक पुरूश आसून,तो इ.स.प. पयल्या शेंकड्यांतलो उज्जेयनचो राजा,हें स्पश्ट करपाचो यत्न केला.
ताच्या मतान विक्रमाचो मालवगणाच्या गर्दभिल्ल शाखेंत जल्म जालो. बृहत्कथेंत विक्रमाच्या बापायचें नांव महेंद्रादित्य अशें सांगलां,जाल्यार विष्णु आनी वायू पुराणांत तशेंच कथासरित्सागरांत तें गर्दभिल्ल अशें सांगलां.ह्या ग्रंथाप्रमाण विक्रमाचें इपनयन जाल्याउपरांत चरित्र्यसंपन्न आणि विद्वान आचार्यांनी ताका विद्दा,कला आनी शास्त्रां शिकयलीं.उपरांत ताणें युध्दकलेंचेय शिक्षण घेतलें.
जैन ग्रंथाप्रमाण विक्रम ल्हान आसतनाच उज्जयन आनी माळवा प्रांतांचेर शकक्षत्रपांनी आपलो शेक बसयल्लो.शकांनी माळव्याचें राज्य हातासल्या उपरांत विक्रमय आपले आवय वांगडा रानांत पळून गेल्लो.रानांत दिस सारताच तो आपलें राज्य परत मेळोवपाखातीर डाव पेच रचपाक लागलो.ताणें मालव तरणाट्यांक संघटीत करून तांकां लडायचें शिक्षण दिलें.तशेंच राजस्थान,मध्य भारत आनी पंजाब प्रदेशांनीय झुजारी संघ निर्माण करचेखातीर त्या गणांक प्रेरणा दिली.उपरांत पुराय तयारी करून ताणें उज्जयनाचेर घुरी घालून शकांक माळव्यातल्यान धावडावन घाले.तो उज्जयनाचे गादयेर बसल्याउपरांत हे घडणूकेचे यादीक म्हूण स.प.५७ त आपली नवी कालगणना सुरू केली.
गादयेर बसल्याउपरांत ताणें उज्जयनांत थिरताय हाडली.डपरांत आपल्या राज्याचो विस्तार करतना कोंकण,सौराष्ट्र आनी सिंध प्रदेशांतल्यान शक लोकांक धावडावन घाले.ताच्या ह्या दिग्विजयाचे उल्लेख कांय कडेन कथासरित्सागरांत आयल्यात.
जैन ग्रंथांप्रमाण आदर्श राजाचे सगळे गूण विक्रमादित्याच्या आंगांत आसले.निमाणेकडेन सातवाहन वंशातलो तिसरो राजा सातकर्णी हाणें ताचो पराभव केलो.
