आसा.तातूंत खंय खंय भांगराचो फातरय मेळटा.तेचपरी हांच्यात शंख-शिंपल्योय मेळटात.विंध्याचेर वयलेवटेन कांट्यांची झोंपां आसून सकयल्या भागाक सागाचीं रानां वाडिल्लीं दिसतात.ग्वाल्हेर,इंदूर आनी भोपाळ हीं विंध्यक्षेत्रांतलीं मुखेल शारां आसात.
हो भारतांतलो सगळ्यांत पुर्विल्लो पर्वत आशिल्ल्याचें सांगतात.शिप्रा,करतोय,वैनगंगा,तमसा,दशार्णा,विपाशा,शोण आनी महानदी ह्या न्हंयाचोय विंबध्य पर्वतश्रेणीचेर उगम जाता.
विंध्यान भारताचे उत्तर आनी दक्षिण अशे दोन भाग केल्यात.तो उत्तर भारताची दक्षिणेकडली शीममेर आसून मध्य भारताचो आदार आसा नर्मदेच्या दक्षिण देगेवयल्यान इत्तरेकडेन पळयल्यार विंध्यान हो आडामो कसो(तटबंदी)दिसता.ह्या पर्वताक नर्मदेसावन गंगचे देगेमेरेन उत्तरेवटेन संथ देंवती आसा.
पुराणांत विंध्य पर्वताची एक कथा आसा ती अशी-एक फावट विंध्य पर्वतान मेरु पर्वताकडेन सर्त करूंक सुरवात केली.ल्हव ल्हव आपली उंचाय वाडोवन ताणें सूर्याक सांगलें,तू सदांच मेरु भोंवतणी प्रदक्षिणां काडटा.हाचेफुडें म्हजे भोंवतणी काडची पडटली.उपरांत तो इतलो ऊंच जालो, जाकालागून सूर्याची गतीच बंद जाली.सगळ्या संवसाराचेर काळोख पातळ्ळो.देवांनी भिवन अगस्त्याक विनवणी केली,विंध्य तुजो शिश्य तेन्ना ताका तूं मोटवो करून सूर्याचो मार्ग मेकळो करून दी.अगस्त्य वाराणसी हांगा रावतालौ तो दक्षिणेकडेन वचून विंध्यामुखार उबो रावलो.आपल्या गुरूक पळोवन विंध्यान ताचेमुखार साश्टांग नमस्कार केलो.तेन्ना अगस्त्यान सांगलें आपूण दक्षिणेकडेन वचून परत येता तोमेरेन तू उठूं नाका.विंध्यान आपल्या गुरूची आज्ञा मानली आनी तो तसोच पडून रावलो.अगस्त्य दक्षिणेच्यान परत गेलोच ना.ताकालागून विंध्याक तसोच रावचो पडलो.
विंध्य वाठारांत पुर्विल्ल्या काळांत मालद,करुष,मेकल,उत्कल,दर्शाण,भोज,तोसल, कोसल,त्रैपूर,वैदिश,नैवध आनी अवंती हीं जनपदां नंदतालीं.
विक्रमशिला:एक पुर्विल्लें बौध्द विद्दापीठ.मगधाचो पालवंशी राजा धर्मपाल (७३९-८०९ इ.स.)हाणें ह्या विद्दापिठाची स्थापना केली.हें विद्दापीठ नेमकें खंयच्या जाग्यार आशिल्लें हाचेविशीं अचूक म्हायती मेळना.
धर्मपाल राजान हांगा व्हड महाविहार बांदिल्लो आनी तातूंत एकशेंआठ अध्यापकांची नेमणूक केल्ली.धर्मपालाउपरांतच्या पाल राजांनीय ह्या महाविहाराक खूब अर्थीक आदार दिल्लो.ताकालागून इ.स. च्या १० व्या शतमानापासून हें भारतांतलें एक मुखेल शिक्षणकेंद्र जालें.भरभराटीच्या काळांत ह्या महाविहारांत स विहार(महाविद्दालयां) आशिल्ले आनि दर एका विहारांत एकशेंआठ अध्यापक नेमिल्ले.महाविराची अंतर्गत वेवस्था पळोवपाक एक मंडळ आशिल्लें.स विहारांचे स मुखेल आचार्य आनी महाविराचो मुखेल अशें सात जाणांचें हें मंडळ आशिल्लें.
महाविराचे चारयवटेन दुरीग बांदिल्लें आनी ताका चारय दिशांक दारां आशिल्लीं.दर एका प्रवेशदारा लागसार एक प्रवेशपरिक्षाघर आशिल्लें.ह्या दर एका दाराचेर आचार्य रत्नाकरशांती, अस्तंत दाराचेर वागीश्र्वरकीर्ती, इत्तर दाराचेर भट्टारक नरोप, दक्षिण दाराचेर प्रज्ञाकरमती, पयल्या केंद्र दारार रत्नवज्र आनी दुस-रा केंद्र दारार जानश्रीमीत्र हे पंडित आशिल्ले.हे स विहारांचे मुखेल आचार्य आशिल्ले.
विक्रमशिलेच्या तटाच्या मुखेल दाराचे एके वटेन आचार्य नागार्जुन आणि दुसरेवटेन आचार्य अतीश हांच्यो प्रतिमा रेखिल्ल्यो.ह्याच दाराभायर एक धर्मशाळा आशिल्ली.ह्या महाविहाराचेमदीं बोधिसत्त्वांच्यो मूर्ती आशिल्ल्यो आनी एकशेंआठ चैत्य आशिल्ले.
विक्रमशिला विद्दापिठांत एक व्हड सभाभवन आशिल्लें.तातूंत एका वेळार आठ हजार मनशां बसपाची सोय आशिल्ली.विद्दार्थ्यांक हांगा जेवण तेचपरी दर दिसा लागपी वस्तू फुकट मेळटाल्यो.ह्या सगळ्या खर्चाखातीर पाल राजांकडल्यान तेचपरी हेर धनिकांकडल्यानय तांकां आदार मेळटालो.
हांगा ब-यांतले बरे ग्रंथ आशिल्लें एक व्हड ग्रंथालय आशिल्लें.बौध्द धर्मांतले वेगवेगळे संप्रदाय,वेद,अध्यात्मविद्दा,व्याकरण,न्यायशास्त्र आदी विशय हांगा शिकयताले.पूण तंत्रविद्देच्या अध्यापनाचेर चड भर आशिल्लो. इ.स. च्या धाव्या-इकराव्या शतमानांऩत तंत्रवाद आनी तंत्रीक प्रक्रिया हें बौध्द धर्माचें मुखेल आंग जाल्लें.
ह्या विद्दापिठांत भारतांतल्या वेगवेगळ्या वाठारांतले विद्दार्थी शिकपाखातीर येताले.तेचपरी भारताभायलेय विद्दार्थी हांगा शिकूंक येताले.तांची प्रवेश परिक्षा घेतले उपरांतच तांकां विद्दापिठांत प्रवेश मेळटालो.जायते तिबेटी भिक्षू हांगा रावन अध्ययन करताले आनी तें सोंपतकच तिबेटी भाशेंत संस्कृत ग्रंथाचो अणकार करताले.
ह्या विद्दापिठाची परिक्षा पास जाल्ल्या विद्दार्थ्यांक मगधाचो राजा पंडित ही पदवी दितालो.अशा पंडितांची इंचेल्या राजकीय पदार नेमणूक करतालो.हांजाचे आचार्य रत्नवज्र, जेतारी, रत्नकीर्ती, रत्नाकरशांती, ज्ञानश्रीमित्र,दीपंकर श्रीज्ञान वा अतीश हे आचार्य आपले विव्दत्तेखातीर प्रसिद्द आशिल्ले.
इ.स.११९३ त महंमद बिन बख्तियार हाणें मगधाचो पाल राजा गोविंद हाचेर घुरी घालून ताका हरयलो.फुडें थोड्याच वर्सांनी ताणें नालंदा,ओदंतपुरी आनी विक्रमशिला ह्या विद्दापिटाचो पुराय नाश केलो.
