दिवपाचोय अधिकार आशिल्लो.बौध्द काळांत शिक्षणाच्या संघटित अशा केंद्रांची स्थापना जाली.जातूंत तक्षशिला आनी नालंदा हांची चड नामना आशिल्ली.हातूंत वर्गणांच्या पाठ्यक्रमांत वेद,वेदांग तशेंच वेगवेगळ्यो कलाचिकित्सा,शल्य,ज्योतीश,नक्षत्र,गणना,शेतकी,धनुर्विद्या हांचो आस्पाव आशिल्लो.तशेंच बौध्द आनी दक्षिणेंत कांची,तक्षशिला आनी नालंदाभाशेन शिक्षणाचीं व्हड केंद्रां आशिल्लीं.हांगा भारताभायल्या देशांतल्यान आयिल्ले खूब विद्यार्थी शिक्षण घेताले.
मुसलमानांचे घुरयेंत भारतांतलीं जायतीं विद्यापिठां नश्ट जालीं.तांणी वेगवेगळ्या थरांवयलें शिक्षण दिवपाक मदरास वा महाविद्यालयां स्थापन केलीं.ह्या काळांत लाहोर,दिल्ली,रामपुर,लखनौ,इलाहबाद,जौनपुर,अजमेर,बीदर हांगाचे मदरसे प्रसिद्द आशिल्लें.तातूंत अरबी,फारसी साहित्य,इतिहास,दर्शन,रीतिशास्त्र,कायदो,ज्योतीश अध्यात्मशास्त्र,धर्मविज्ञान सारकिल्ले विशय शिकयताले.हे मदरसेच विद्यापिठीय पांवड्याचें शिक्षण दिताले.ईस्ट इंडिया कंपनीच्या काळांत कलकत्ता मद्रास आनी बनारस संस्कृत कॉलेज उच्च शिक्षण दिवपाचे नदरेन स्थापन जालीं.१८४५त बंगाल काऊंसिल प्रॉव एजूकेशनान पयले फावट कलकत्ता हांगा एक विद्यापिठ स्थापन करपाचो प्रस्थाव पास केलो.१८५४त वुडच्या घोशणापत्रान ताचो स्वीकार केलो.ह्या प्रस्तावाप्रमाण कलकत्ता विश्वविद्दालयाची योजना लंडन विश्वविद्यालयाच्या आदर्शांचेर तयार केल्ली आनी तातूंत कुलपति,उपकुलति,सीनेट,परिक्षा,अध्ययन-अध्यापन हांची वेवस्था केल्ली.१८५६त कलकत्ता,मुंबबय आनी मद्रासांतय विद्यापिठां स्थापन करपाच्यो योजना तयार केल्यो आनी २४ जानेवारी १८५७त ते संबंदींच्या बिलांक गव्हर्नर जनरलाकडच्यान स्वीकृती फाव जाली.ताचेउपरांत कलकत्ता विद्यापिठान पयलीं आपलें कार्य सुरूकेलें आनी त्याच वर्सा मुंबय तशेंच मद्रास विद्यापिठांय कार्यरत जालीं.सुरवेक ह्या विद्यापिठांनी कला,कायदो,चिकित्सा आनी इंजिनियरींग अशे चार विभाग सुरू केल्लें.हीं विद्यापिठां महाविद्यालयांकडेन संबंदीत(Affiliate)आशिल्लीं.१८८२त देशी भाशांच्या अभ्यासाखातीर पंजाब विद्यापिठाची आनी १८८७त इलाहाबादाकय एका विद्यापीठाची स्थापना जाली.
१९०२त विद्यापीठ आयोगाची स्थापणूक जावन ताचेवरवीं विद्यापिठांक शिक्षणीक संस्थांच्या रुपान,तशेंच सिनेट,सिंडीकेट आनी फॅकल्टी हांकां मान्यताय दिवपाचें थारलें.उपरांत १९०४त विद्यापिठाच्या सिनेट संघटनेंत बदल जावन ताची सदस्य संख्या वाडयली,सिनेटाक कातद्यान मान्यताय मेळ्ळी,प्राचार्य आनी शिक्षकांचे नियुक्त चनेमय तातूंत निश्चीत केले.१९१३त ढाका,अलीगढ,मबनारस,पटना,नागपूर आनी हेरकडेन विद्यापिठांची स्थापना केली.१९१६त कलकत्ता विद्यापिठान पदव्यूत्तर शिक्षण विभाग सुरू केलो.१९१७त त्या विद्यापिठाच्या वावराची तपासणी करपाखातीर आयोगाची स्थापना केली.त्या आयोगान देशांतलें उच्च शिक्षण आनी विकासाचेर प्रभाव घालपी अहवाल सादर केलो.उपरांत विद्यापीठ माध्यमिक शिक्षणकार्यासावन वेगळें जावन ताणें मुखेल भर दिलो.
१६४८त डॉ.सर्वपल्ली राधाकृष्णन हाचे अध्यक्षतायेखाला एका विद्यापीठ आयोगाची स्थापना जाली.जातूंत भारतीय विद्यापिठांक राश्ट्रीय आदाराचेर परत एकठांय येवपाची सुचोवणी आशिल्ली.तशेंच देशाचे गरजेप्रमाण नव्या पाठ्यविशयांक सुरवात करपाचेर भर दिल्ली.ह्या आयोगाच्या अहवाला उपरांत विद्यापिठांचो आंकडो वाडलो.विद्यापिठाची अर्थीक परिस्थितीचो नियाळ करपाक आनी ताका फावो तें अनुदान दिवपाक केंद्र सरकारान एक विद्यापिठीय अनुदान दिवपाक केंद्र सरकारान एक विद्यापिठीय अनुदान समिती(University Grants Commission) नेमली.
भारतांत केंद्रीय नियंत्रणा खाला योवपी केंद्रीय विचद्यापिठां आनी राज्य सरकाराच्या नियंत्रणा खाला योवपी राज्य विचद्यापिठां आसात.निवासी आनी बीगर निवासी अशेय विद्यापिठाचे प्रकार आसात.निवासी विद्यापिठांत विद्यापिठाच्या आवारांत विद्यार्थी रावता आनी तांचेखातीर विद्यापिठ स्वता वर्ग चलयता.बिगर निवासी विद्यापिठांनी विद्यापिठाक संलग्न आशिल्लीं महाविद्यालयां वर्ग घेता.महाविद्यालयाच्या परिसरांत रावपाची थंय विद्यार्थ्याक सक्ती नासता.कांय शिक्षण संस्था उंचेल्या पांवड्याचें शिक्षण कार्य करता तांकां समकक्ष विद्यापीठ अशी संज्ञा दिल्या.
विद्यापिठाच्या प्रशासनांत कुलगुरू,उपकुलगुरू,कुलसचिव(रजिस्ट्रार)आनी ताचे सहाय्यक हांचो आस्पाव जाता.राज्य विद्यापिठांत राज्याचो राज्यपाल आपशीच कुलगुरू जाता आनी हो हुद्दो बीन पगारी आसता.केंद्रीय विद्यापिठांतय राश्ट्रपती आपशीच कुलगुरू जाता.तेभायर प्रबंध समिती (सिनेट),कोर्ट(सभा),शिक्षण समिती(अॅकाडेमीक काऊंसील),कार्य कारिणी समिती(एक्झीक्युटिव काऊंसील),नियोजन समिती(प्लॅनींग बॉर्ड),वित्तसमिती(फायनान्स कमिटी)ह्यो उंचेल्या पांवड्यावयल्यो समिती विद्यापिठाचो कारभार पळयतातय आनी ताचें नियंत्रण,नियोजन करतात.
पाठ्यक्रमीय संघटनाचे नदरेन दर एक विद्यापिठ जायत्या विभागांनी(Faculties)कला,विज्ञान,वाणिज्य,कायदो,चिकित्सा,इमजीनियरींग,शेतकी वांटिल्लें आसता.ह्या विभागांचे मुखेली(Dean)आसतात़.ह्या विभागांनीय आनीकय जायते भाग आसतात.जांचे वेगवेगळे अध्यक्ष आसतात.ह्या अध्यक्षांक प्रोफेसर म्हण्टात.ताचे सहाय्यक शिकोवपी रीडर,लॅक्चरर जांव असिस्टंर प्रोफेसर आसतात.विद्यापिठांवतीन दितात त्यो पदव्योय वेगवेगळ्यो आसतात.त्यो म्हणजे डी.लिट्,डी.एस्सी,एल.एल.डी.,पी.एच्.डी.,डी.फिल.आदी
