बिहार राज्यांतल्या गढ बिसपी नांवाच्या एका ल्हानशा गांवांत विद्यापतीचो जल्म जालो.त्या गांवांत विद्यापतीचें घराणें पंडिताचें आनी कवीचें म्हूण प्रसिद्द आशिल्लें.विद्यापतीचो बापूय गणपती ठाकूर हो एक व्युत्पन्न पंडित आसून ताणें गंगाभक्तितरंगिणी नांवाचें काव्य बरयल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.ताच्या बापायचें मिथिलेच्या राजदरबारांत येवप- वचप आशिल्लें.आपलेवरीच आपल्नया भुरग्सयांकय राजदरबारांत मानसन्मान मेळचो अशें ताका दिसतालें.ताणें हरिमिश्र नांवाच्या विद्वान पंडिताकडेन विद्यापतीक शिक्षण घेवंक धाडलो.
विद्यापतीचें शिक्षण सोंपतकच ताच्या बापायन ताका मिथिलेचो राजा कीर्तिसिंह हाच्या दरबारांत धाडलो.थंय राजा कीर्तिसिंहाच्या दरबारांत तो पंडित जालो.ह्या दरबारांत पावतकच विद्यापतीन कीर्तिसिंहाचो गौरव करपी कीर्तिलता नांवाचें एक काव्य बरयलें.ह्या काव्यान ताका सुमाराभायर नामना मेळ्ळी.
तेउपरांत थोड्याच दिसांनी किर्तिसिंहाक मरण आयलें.तेउपरांत आनीक दोन राजा गादयेर आयले आनी गेले.पूण तांचेउपरांत आयिल्लो राजा शिवसिंह आनी ताची लखिमा ही रसाची आनी गुणांची आस्वादक आशिल्लीं.विद्यापतीन आपल्या काव्यावरवीं ताच्या काळजांत सुवात मेळयली.
पूण एक दीस दिल्लीच्या सुलतानान व्हडलें सेनादल घेवन मिथिलीचेर घुरी घाली.ताचेवांगडा जाल्ल्या झुजांत शिवसिंहाक जैत मेळ्ळें.ताच्या ह्या जैताचेर विद्यापतीन कीर्तिपताका ह्या नांवाचो काव्यग्रंथ बरयलो.ह्या ग्रंथांत ताणें ह्या झुजाप्रसंगाचें बेसबरें आनी प्रत्यकारी वर्णन केल्लें आसा.
तेउपरांत कांय वर्सांनी दिल्लीच्या सुलतानान परत मिथिलीचेर घुरी घाली आनी तातूंत शिवसिंहाक मरण आयलें.अशावेळार विद्यापती राणी लखिमाक आनी तांच्या हेर परिवाराक घेवन नेपाळचे शीमेर आशिल्ल्या बनौली राज्याच्या पुरादित्य राजाकडेन गेलो.तो राजा शिवसिंहाचो लागसल्लो इश्ट आशिल्लो.ताणें शिवसिंहाच्या परिवारावांगडाच विद्यापतीक आपल्या दरबारांत कवी म्हूण आश्रय दिलो.
विद्यापतीन पुरादित्याखातीर लिखनावली नांवाचो एक काव्यग्रंथ बरयलो.पूण शिवसिंहाक लागून मानसिकतरेन तो पुराय खचिल्लो.तेन्नाच शिवसिंहाचो भाव पद्मसिंह मिथिलेचो राजा जालो.ताणें विद्यापतीक मिथिलेक आपोवन हाडलो.विद्यापती मिथिलेक परत आयलो आनी ताणें पद्मसिंहाखातीर काव्य बरप केलें.पूण ताच्यांत आतां आदली उत्कटता नाशिल्ली.तातुंतच ताका म्हातारपणय आयिल्लें.उपरांत तो आत्मसमर्पण करपाच्या हेतून उत्तर बिहारांतल्या बाजितपूर नांवाच्या गांवांत गेलो.थंय गंगा न्हंयेचे देगेर ताणें आपली कूड दवरली.
विद्यापतीचे यादीक गंगेचे देगेर एक शिवाचें देवूळ बांदलां.दर वर्सा कार्तिक शुध्द त्रयोदशीक थंय व्हड जात्रा भरता.हे जात्रेंत विद्यापतीच्या कवितांचें गायन जाता.
विद्यापतीन वट्ट १४ ग्रंथ बरयल्ल्याची नोंद मेळटा.तातुंतले मुखेल ग्रंथ अशे-कीर्तिलता,कीर्तिपताका,पुरुषपरीक्षा,शैवसर्वस्वसार,पदावली.ताका सगळ्यांत चड नामना मेळ्ळी ती ताच्या पदावली ह्या ग्रंथाक लागून.ह्या ग्रंथाकलागूनच ताका मैथिलकविकोलक हें नांव मेळ्ळें.
विद्यापीठ:शिक्षणीक मळावयली सगळ्यांत उंचेल्या पांवड्याची शिक्षण संस्था.हे संस्थेंत सगळ्या तरांचें उऩचेल्या पांवड्याचें शिक्षण दिपाची वेवस्था आसता.परिक्षा घेवन त्या त्या विशयांतल्यो पदव्योय हांगा दितात.अभ्यास क्रमीय शिक्षणावांगडाच संशोधन करपाखातीर हांगा खाशेली तजवीज केल्ली आसता.तेभायर विध्यार्थ्यांचें व्यक्तीमत्व घडोवपाचें कार्य चलता.
पुर्विल्ल्या काळांत युरोपीय देशांत मान्यता प्राप्त एकय विद्यापीठ नाशिल्लें.पूण जायतीं विद्यालयां आशिल्लीं.देखीक अँथन्सचें दार्शनीक विद्यालय वा रोमचें साहित्य आनी रितिशास्त्राचें विद्यालय जी उच्च पांवड्याची शिक्षणीक संस्था आशिल्ली.मध्य युगांत शिक्षणाचेर धर्मीक संस्थाचें नियंत्रण आशिल्लें.ह्या युगांत पँरिसचें धर्मीक विद्यालय धर्मशिक्षणाचें एक केंद्र जाल्लें.११६८-१२१५ इ.स.ह्या काळांत पँरिस विश्वविद्यालय स्थापन जालें,जातूंत धर्मविज्ञान,कला आनी चिकित्सा विभाग आशिल्लें.बाराव्या शेंकड्यांत बोलोनांत कायदो शिकपी विद्यार्थ्यांखातीर एक कायदो विद्यापीठ स्थापन केलें.१३ व्या शेंकड्यांत युरोपांतल्या प्रभावानच इंग्लंडांतय ऑक्सफर्ड आनी कँब्रिज विद्यापीठाची स्थापना जाली.
१६व्या शेंकड्यांत युरोपांतलीं विद्यापिठां वैज्ञानीक संशोधनाची केंद्रां जालीं.ताचेउपरांत १७व्या शेंकड्यांत शिक्षण दिवप हेंच तांचें मुखेल कार्य जालें.१८व्या शेंकड्यांत वद्यापिठांतल्यान वेवसायीक प्रशिक्षणय दिवपाक लागले.फ्रांसांतले क्रांती उपरांत विद्यापिठांतल्यान राश्ट्रीय थरावयलें शिक्षण दिवपाचीय तजवीज जाली.२०व्या शेंकड्यांत विद्यापिठांकडेन एक भौउद्देशी संस्था हे नदरेन पळोवप जालें.ह्या शेंकड्यांत विद्यापिठांनी जायते बदलय जाले.
उच्च शिक्षणाची वेवस्था आशिल्ल्या भारतांतल्या वैदिक काळांतल्या गुरूकुलांक पुर्विल्लीं विद्यापिठां अशें म्हणूं येता.ताचेउपरांत उपनिषद् आनी ब्राह्मण काळांत परिषदो विद्यापिठांचें काम करताल्यो म्हणचपाचें जाणवता.ह्यो परिशदो पांडित्य मेळयल्ल्या शिकोवप्यांच्या तशेंच विद्यार्थ्यांच्या संमेलनाच्या रुपांत आशिल्ल्यो आनी तांकां पदव्यो
