मरण आयलें.ताकालागून कुरूवंश खंडीत जालो.तेन्ना विचित्रवीर्याची आवय सत्यवती हिणें नियोग पद्दत चालींत हाडपाचें थारावन तेखातीर महर्षी व्यास हाका विचित्रवीर्यांच्या बायलांगेर पुत्रप्राप्ती करपाक सांगलें.सुरवेक तिणें अंबिका हे सुनेक व्यासाम्ह-यांत धाडली.पूण तिका व्यासाचें तेज सहन जालें ना.ताकालागून तिगेर जो पूत जालो तो कुड्डो जालो.तेन्ना सत्यवतीन अंबिकेन आपूण व्यासाकडे वचनासतना आपले दासीक धाडली.ते दासीक व्यासापसून एक तेजिश्ठ आनी बुदवंत पोटांत ताचो जल्म जाल्ल्यान ताचो वर्ण हीन थारलो.ताकालागून ताका राज्य मेळ्ळें ना.ताची बायल पारशवी ही देवकराजाची धूव आशिल्ली.ताका जायते पूत आशिल्ले.
भीष्मान धृतराष्ट्र आनी पंडू हांचे वांगडाच विदुराचेंय व्यवस्थीत पालन-पोशण केल्लें.विदुराक ल्हानपणासावनच धर्म,सत्य हांची आवड आशिल्ली.तो जसो तत्वज्ञ आशिल्लो तसो व्हड मुत्सद्दीय आशिल्लो.ताचे गूण पारखूनच भीष्मान ताका धृतराष्ट्राचो मंत्री केल्लो.ताणें जल्मभर धृतराष्ट्र,दुर्योधन,युधिष्ठीर आदी राजकर्त्यांक फाव तो सल्लो दिवपाचें काम केलें.कठीण आसलें तरी खरें तेंच सांगपाक तो केन्नाच अनमनलो ना.
तो मरसर जरी कौरवांवटेन आसलो तरी ताची ओड सदांच पांडवांवटेन आशिल्ली.पांडवांचेर तो पुतावरी मोग करी.तांकां फाव त्या वेळार योग्य ते सल्लेय तो दितालो.एक फावट तर ताणें पांडवांक मरणापसुनय वांचयल्ले.जेन्ना पांडव वनवासाक वचूंक भायर सरले तेन्ना ताणें तांकां कौरवांच्या कपटी कारस्थाना विशीं सुचीत केले आनी ते ज्या घरांत रावपाचे आशिल्ले तें लाखेंचें घर आसून ताका उजो लागपाचो आसा हेंय ताणें सांगलें.अशा वेळातर भायर सरपाक बितरले भितर षएक भुंयार खणपाखातीर ताणें तांकां आदार दिल्लो.
विदुराचे सुमाराभायले बुदवंतकायेचो धाक धृतराष्ट्राक आनी कौरवांक सदांच आसतालो.एका एका प्रसंगावेळार कुड्ड्या धृतराष्ट्राक आपल्या पुतावयले कुड्डे मायेमुखार ताचो सल्लो मान्य नाशिल्लो.तरीय तोताका विचारल्याबगर राव नाशिल्लो.पुतावयली माया आनी राज्यलोभ हांकांलागून धृतराष्ट्राक विदुरासारक्या नीतीगिन्यानी मनशाचो फायदो घेवंक कळ्ळो ना.विदुराचो ताका रागूय येतालो,तशेंच विदुराबगर ताका सुखूय लागनाशिल्लें.
विदुराची हुशारकाय आनी विवेकशक्ती हांचो पगडो कुरू कुळांतल्या जाण्ट्या आनी व्हड व्हड कर्त्या मनशांचेरूय दिसून येतालो.म्हत्वाच्या राजकीय,कुटुंबीक प्रसंगावेळार भीष्मासारक्या दिर्घदर्शी आनी कर्तृत्वान मनशाकूबय विदुराची सल्ल्याची गरज लागताली.कौरव-पांडवांमदीं बरेंपण जावचे आनी तांणी एकठांय येवन कुरू कुळाचो उत्कर्श घडोवंचो हें ताच्या विचारांचें मुखेल सूत्र आशिल्लें.ज्या ज्या वेळार कौरव- पांडवांत आंतरीक कलहाचो प्रसंग येतालो,तेन्ना तांकां विदुर कल्याणाचो आनी सलोख्याचो उपदेश करतालो.
कौरव-पांडवांमदीं झूज जावंचें न्हय देखून ताणें जायते यत्न केले.श्रीकृष्ण ज्या दिसा मध्यस्थी करपाक येवपाचो आशिल्लो ताचे आदले राती धृतराष्ट्र चलबिचल जाल्लो.ताणें ती पुराय रात विदुराचे विचार आयकुपांत घालयली.ते राती विदुरान धृतराष्ट्राक जो उपदेश केलो तो विदुरनीती ह्या नांवान महाभारतांत प्रसिद्द आसा.
पूण विदुराचे सगळे हितोपदेश फुकट गेले आनी निमाणें कौरव-पांडव हांचें झूज जालें.ताका लागून विदुराचें मन उव्दिग्न जालें.तो ह्या झुजांत वांटो घेना आसतना तीर्थयात्रेक गेलो.भारतीय झुजाच्या समाप्तीची खबर ताका प्रभास क्षेत्रांत कळ्ळी.पांडवांक तांचें राज्य परत मेळ्ळें,धृतराष्ट्राच्या सगळ्या पुतांक ह्या झुजांत मरण आयलें,हें कळटकच ताणें धृतराष्ट्राक वानप्रस्थाक वचपाचो उपदेश केलो.ताच्या उपरांत तो आपुणूय महावानप्रस्थाखातीर रानांत गेलो.युधिष्ठीराक हें कळटकच तो ताचो सोद करूंक लागलो.तो ताका सोदत सोदत रानांत गेलो.विदुर एका झाडाक तेंकून उबो आशिल्लो.ताच्तायो जटा वाडिल्ल्यो.ताचो देह अशक्त जाल्लो.तो दिगंबर अवस्थेंत आशिल्लो. ताणें आपल्या तोंडांत फातराचो एक कुडको धरून दवरिल्लो.एके तरेचे उन्मानी अवस्थेंत तो आशिल्लो.जेन्ना युधिष्ठीरान आपूण आयिल्ल्याचें ताका सांगलें तेन्ना तो कांयच उलयलो ना.ताणें फकत आपली इंद्रियां,प्राण आनी बळगें युधिष्ठीराच्या देहांत विलीन करून उडयली.उपरांत जेन्ना युधिष्ठीरान ताचे कुडीचे निमणे संस्कार करपाचो विचार केलो तेन्ना आकाशवाणी जाली-जाची कूड पुराय तरेन गिन्यानान लासल्या ताका परत लासपाची गरज ना.
धर्मनिश्ठ,न्यायनिश्ठा,कर्तव्य तत्परता,सत्यसंघता,विचार क्षमता,विवेकीपणा आनी खरो महानुभावत्व परगटावपी इश्टागत ह्या गुणांनी महामंत्री विदुर म्हळ्यार एक आगळो वेगळो मनीस आशिल्लो.
विद्यापती:(इ.स.चें १४ वें १५ वें शतमान).
एक व्हड मैथिली कवी आनी पंडित.ताच्या चरित्राविशीं पुरायतरेन म्हायती मेळना.ताच्या काव्यांवतलो तुटक उल्लेख,मिथिला वाठारांत प्रचलित आशिल्ल्यो दंतकथा,मिथिलेच्या राजांचो इतिहास आनी त्या काळांतलीं कागदपत्रां हांचेवरवीं ताची जी म्हायती मेळटा,ती अशी-
