बांदावळशास्त्र, लॅटीन भास, कायदयाची तत्वां ही आपली खाशेली देणगी रोमी साम्राज्यान युरोपाक दिल्या. क्रिस्तांव धर्माचो उदय पँलेस्टायनांत जालो, पूण रोमी साम्राज्यांत तो फांकारलो. इ.स. ३०० चे निमाणेकडेन क्रिस्तांव हो रोमी साम्राज्याचो राजधर्म जाल्लो. इ.स. च्या चवथ्या शेंकडयामेरेन रोमी साम्राज्याचो खूब विस्तार जाल्लो. उपरांत ह्या व्हड साम्राज्याचेर देखरेख दवरपाक कठीण जाल्ल्यान, ल्हव ल्हव ताचे कुडके जावपाक लागले. पूण ३२४त सम्राट कॉन्स्टण्टायन हाणें सगळे प्रदेश एकठांय हाडून साम्राज्यांक जोडले. उपरांत ३९५त रोमी साम्राज्याची फाळणी जावन उदेंत रोम (बायझण्टायन साम्राज्य) आनी अस्तंत रोम अशे दोन भाग जाले.
अँजल्स, फँक, जूट, सॅक्सोन, वाँडाल आनी विसीगोथ ह्या जर्मानीक लोकांचे पंगड सबंद उत्तर युरोपांत पातळिल्ले. हे लोक क्रूर आनी अशिक्षित आशिल्ले. तांणी रोमी साम्राज्याचेर साबार खेपे घुरयो घाल्ल्यो. इ.स. ३०० ते ४०० ह्या तेंपार मध्य आशियेंतल्या ह्यून पंगडांतल्या मोंगोल लोकांनी तांकां अस्तंत रोमांत धांवडावन घाले. तातुंतले वाँडाल लोक स्पेनांत विसिगोथ लोक इटली द्वीपकल्पांत पावले. तांणी रोमी साम्राज्य लुटलें. अँजल्स, जूट आनी सॅक्सोन लोक ब्रिटनांत गेले. जाल्यार फँक लोकांनी फ्रांस घेतलो. ४७६त जर्मनीचो मुखेली ऑडेसर हाणें रोमी साम्राज्याचो निमाणो सम्राट रोमुलस ऑगुस्टुलस हाका सत्तेभायरो करून आपूण सम्राट जालो.
मध्युगः अस्तंत रोमी साम्राज्याचो अंत (४७६ ते १५००) मेरेनच्या अस्तंत युरोपांतल्या काळाक मध्ययुग अशें म्हणटात. रोमी लोकांनी निर्माण केल्लें बळिश्ट साम्राज्याचे ह्या तेंपार ल्हान ल्हान कुडके जाले. ह्या काळांत पुराय खंडांत धर्म, शिक्षण, राजकारण आनी कला हांचेर रोमन कॅथलीक इगर्जेचोच शेक आशिल्लो. रोमी सत्तेवेळार भरभराटीक आयिल्ल्या वेपाराकूय मध्ययुगाचे सुरवेक सावनूच देंवती कळा लागली. हाका लागून शारांतले लोक शेतवडीवटेन घुंवले. ह्या तेंपार मध्यमवर्गीय लोकूच ना जाले. कला आनी शिक्षणीक म्हत्वूय उणें जालें. ‘मानोरिअॅलिसम’ (जमीनदार आनी शेतकामती) ही अर्थवेवस्था अस्तित्वांत आयली.
मध्य युगांत फँक लोकांनी युरोपांत बळिश्ट राज्य उबारिल्लें. तांच्या राज्यांत सदयाचे बेल्जियम, फ्रांस आनी नेदरर्लंडस् या देशांचो आस्पाव जातालो. चालर्स द ग्रेट (७६८ ते ८१४) हाच्या तेंपार फ्रँक साम्राज्याचो विस्तार आनीक वाडलो. ताणें रोमन कॅथलीक इगर्जेक उखलून धरून अस्तंत रोमी साम्राज्य परतून स्थापीत करपाचो खूब यत्न केले. पूण ताच्या मरणाउपरांत फ्रँकीश साम्राज्याचे खूब कुडके जाले. इ.स. ९०० त जर्मनीचो ओट्टो पयलो हाणें इटलीचो उत्तर भाग हातासून ‘पवित्र रोमी साम्राज्य’ उबारलें. पूण ताच्या मरणाउपरांत तेंय अस्ताक पावलें.
फ्रँकीश साम्राज्याचो अस्त जाले उपरांत, सैन्य आनी राजकारण हांचेर आदारिल्ली सरंजामशाय पद्दत अस्तित्वांत आयली. १०००चे सुरवेक ह्या सरंजाम मुखेल्यांक युरोपांत शांतताय प्रस्थापीत करपाक यश मेळ्ळें. हाका लागून व्यापार परत वाडलो. शारांचें म्हत्वय वाडलें. शेतकामती आपापलो गांव सोडून काम सोदपाच्या निमतान शारांनी वचपाक लागले. व्यापार आनी उद्देग वाडिल्ल्यान मध्यम वर्गीय लोकांच्या आदारान राजकर्ते सरंजाम मुखेल्याआड झगडापाक लागले. तशेंच शेतकामत्यांनी तांचे आड उठाव केले. अशें रीतीन ल्हव ल्हव सरंजामशाय पद्दतीचो अंत जालो.
चवदाव्या शेंकडयाचे सुरवेक यादवी झूज, पिडा, इबाडिल्ली अर्थीक स्थिती आनी दुकळ हांकां लागून युरोपी लोक उबगल्ले. पूण उपरांत तज्ञ आनी कलाकारांनी धर्मशास्त्र सोडून मनीस कुळयेचेरूय चड भर दिल्ल्यान युरेपी संस्कृतायेंत, अर्थवेवस्थेंत तशेंच राजकारणांत बदल घडून आयले. चवदाव्या शेंकडयाच्या दुसऱ्या अर्दाकसावन युरोप मध्य युगांतल्यान ल्हव ल्हव भायर सरून प्रबोधन काळांत प्रवेश केलो. अरबस्थान आनी उत्तर आफ्रिकेंत मुसलमानांचो शेक वाडलो. उपरांत तांणी आपली मोख युरोपाकडेन घुंवडायली. तांणी अस्तंत युरपांत घुरयो घालून थंयचे साबार प्रदेश हाताशिल्ले. उपरांत ते ११०० ते १३०० मेरेन युरोपी लोकांनी पॅलेस्टायन ही आपली पवित्र भूंय घेवंचेखातीर थंयच्या मुसलमानांआड साबार धर्मझुजां उबारिल्लीं. पूण युरोपी लोकांक यश मेळ्ळें ना. त्यांच काळांत तांचेभितर वेपार चलतालो. उपरांत हे वेपारी संबंद वाडत गेले. युरोपी संस्कृतायेक मुसलमानांचें खूब योगदान मेळ्ळां.
प्रबोधन काळः चवदाव्या शेंकडयाचे सुरवेक सावन युरोपांतले मध्ययुगीन स्थीती बदल जावन, नव जागृताय आनी नवनिर्मितीखातीर गरज आशिल्ली चैतन्यशील मेकळीक मेळपाक लागली. त्या काळांत विचारवंतांचो वर्ग वाडोवन तांणी अंधश्रध्दांचेर टिका करून बुध्दीवाद आनी प्रयोगशीलतेक म्हत्व दिलें. धर्मशास्त्र सोडून तांणीं मनीसकुळयेचेर चड भर दिल्लो. हातुंतल्यानूच प्रबोधन काळ सुरू जालो. प्रबोधन काळांतल्यानूच सद्याची युरोपीय संस्कृती तयार जाली अशें म्हणटात. युरोपांतलें धर्मसुदारणा आंदोलन हो प्रबोधन काळांतल्या विचारांचो एक परिणाम. धर्मसुदारणेची चळवळ मुखेलपणान धर्मीक आसली तरी तिणें युरोपाची राजकीय, समाजीक, धर्मीक आनी संस्कृतीक जीण बदलून उडयली. प्रबोधनाकाळांत युरोपांत अर्थीक भरभराटूय जाली. दर्मसुदारणा चळवळ मुखेलपणान रोमन कॅथलीक इगर्जेंत बदल घडोवन हाडपाखातीर सुरू जाल्ली. पूण तिचो परिणाम म्हळ्यार प्रोटेस्टंट धर्माचो उदय जालो. प्रोटेस्टंट धर्मीय लोक मुखेलपणान उत्तर युरोपांत मेळटात.
अर्वाचीन काळः मध्ययुगाचे अखेरेक सरंजामशायेक देवती कळा लागले उपरांत, तशेंच कॅथलीक इगर्जेचो शेक उणो जाले
