दर्यादेगांचो प्रदेश, ३)द्वीपीय प्रदेश, ४)जर्मनीचो अंतरक प्रदेश, ५)उदेंत युरोपी विभाग आनी ७)युरोपी रशिया.
भूंयमध्य सागरी विभागांत ग्रीस, इटली, स्पेन आनी पुर्तुगाल, तशेंच तुर्कीच्या कांय भागांचो आस्पाव जाता. अस्तंती दर्यादेगांच्या प्रदेशांत बेल्जियम, फ्रांस आनी नॅदर्लंड्स ह्या तीन देशांचो आस्पाव जाता. द्वीपीय प्रदेशांत युनायटेड किंग्डम आनी आयर्लंड ह्या जुंव्यांवयल्या देशांचो आस्पाव जाता. जर्मनीच्या अंतरक प्रदेशांत जर्मनी, ऑस्ट्रिया आनी स्वित्झर्लंड देशांचो आस्पाव जाता. उदेंत युरोपी विभागांत आल्बेनिया, बल्गेरिया, चॅक, स्लोवाकिया, हंगेरी, पोलंड, रुमानिया आनी युगोस्लाविया, क्रोएशिया ह्या देशांचो आस्पाव जाता, जाल्यार उत्तर शिमेवयल्या विभागांत नॉर्वे, स्विडन, फिनलँड, डॅन्मार्क आनी आयसलँड ह्या पांच देशांचो आस्पाव जाता. युरोपी रशिया हातूंत रशिया, युक्रेन, आझरबायझान, लाटविया, बॅलोरूस, कझाकीस्तान, लिथुआनिया ह्या देशांचो आस्पाव जाता.
इतिहासः जीवाश्मवृता वयल्यान युरोपांत धा लाख वर्सां पयलींसावन मनशांचो राबितो आशिल्ल्याचें कळटा. नियेण्डरथाल आनी क्रो-मॅग्नोन हे युरोपांतले साप्प आदले लोक. नियेण्डरथाल ह्या लोकांचो १००,००० ते ३५,००० वर्सां आदींसावन युरोपांत राबितो आशिल्लो. जाल्यार क्रो-मॅग्नोन ४०,००० ते १०,००० वर्सां आदींसावन युरोपांत रावताले. क्रो-मॅग्नोन हे शिकारी आनी हेडगे लोक आशिल्लो. तांचो पंगड चड करून २५ ते ३० लोकांचो मेळून जातालो अशें इतिहासकारांनी मत मांडलां. इ.स.आदीं ६००० च्या सुमाराक आग्नेयेकडचे युरोपी लोक पिकां काडपाक शिकिल्ले. शेतकी पद्दत आपणायले उपरांत तांचेमदीं थिराय येवन, संस्कृतीक मळार ल्हव ल्हव उदरगत जायत गेली. इ.स.प. ३०००च्या सुमाराक सबंद युरोप खंडांत शेतकी पद्दतीन पिकां घेताले.
युरोपांत कांश्यायुगांत संस्कृतायेचो उदय जालो. युरोपी संस्कृताय सुरवेक ग्रीस देशाचे उदेंतेक आशिल्ल्या इजीअन दर्यांतल्या जुंव्यांचेर उदयाक पावली. इजीअन संस्कृताय इ.स.प. ३००० ते १२०० ह्या तेंपार युबिआ, मिटिलीनी, थेसॉस, सॅमोथ्रेस, सिक्लाझीझ, सेमॉस आनी क्रीट ह्या जुव्यांचेर नंदताली. ग्रीसाचे आग्नेयेक आशिल्लो क्रीट जुंवो हें युरोपी संस्कृतायेचें पयलें मुखेल केंद्र. लिखाण, वास्तूशिल्प, कलाकुसर, चित्रकला ह्या मळांचेर भोव उदरगत जाल्ली. थंयचे लोक धाडशी तारवटी आशिल्ले. थंयच्या वेपारांतूय खूब वाड जाल्ली. माल्टा ह्या इटलीचे दक्षिणेक आशिल्ल्या जुंव्याचेरूय इजीअनाभाशेन संस्कृताय उदयाक आयिल्ली. इ.स.प. २५००च्या सुमाराक इजीअन जुंव्यावयल्या आनी माल्टा जुंव्यावयल्या तारवटयांनी वेपाराच्या निमतान युरोपाच्या अस्तंत आनी दक्षिण प्रदेशांनी वचून, थंय ल्हव ल्हव आपले संस्कृतायेचो शेक बसयलो.
इ.स.प.२०००च्या सुमाराक काळ्या दर्याचे इशान्येक आशिल्ल्यान झुजारी पंगडांनी दक्षिण आनी अस्तंत युरोपांत घुरयो घालून थंयच्या लोकांक तांणी सतावन सोडिल्ले. थंयचे प्रदेश आपल्या शेकातळा हा़डटना, तांणी आपली झुजारी प्रवृत्ती हेर युरोपी लोकांभितर पातळ्ळी.
ग्रासी संस्कृतायः युरोपी संस्कृताय फांकोवपाक ग्रीसी विचारसरणी आनी हेर मुल्यांचो तेंको आसा. इ.स.प. २००० च्या सुमाराक इंडो-युरोपी लोकांचे पंगड येवन ग्रीसांत स्थायीक जाले. उपरांत तांणी इजीयन संस्कृतायेचेर व्हडपण मेळोवन क्रेटन हातासलें. इ.स.प. ११०० च्या सुमाराक इंडो-युरोपी लोकांचे आनीक पंगड ग्रीसांत रिगले. तांणी दक्षिण ग्रीसाचेर घुरयो घालून थंयच्या थळाव्या लोकांक धांवडावन घाले. उपरांत हे साबार पंगड एकठांय येवन तांणी आपल्यो स्वतंत्र सरकारी यंत्रणां उबारल्यो. दर एके यंत्रणेक ‘पुलीस’ अशें म्हणटाले. ‘पोलिटिकल’ हें उतर ह्याच उतरावयल्यान आयलां. ग्रीसी संस्कृतायेन इ.स.प. ४०० ते ३०० ह्या काळांत तेंगशी गांठली. अॅथन्स, स्पार्टा, थीब्ज आनी हेर बळिश्ट राज्यां ह्याच तेंपार भरभराटीक आयिल्लीं. लोकशायेचोय उदय ह्याच तेंपार जालो. उपरांत पर्शिया आनी ग्रीसां भितर व्हड झूज सुरू जालें. ह्या झुजा फाटल्यान ग्रीसी राज्यभितर यादवी झूज पेटलें. हाका लागून ग्रीसाची राजकीय आनी अर्थीक स्थिती इबाडली. पूण अॅथन्स शाराची पुर्विल्लें संस्कृतीक केंद्र म्हणून प्रतिश्ठा तशीच उरली. ह्या तेंपार ग्रीसाचे उत्तरेक मॅसेडोनिया राज्य भरभराटीक आयलें. इ.स.प. ३३८त तांणी ग्रीस हातासलें. इ.स.प. ३३६त अॅलॅक्झांडर द ग्रेट हो मॅसेडोनियेचेर राज्य करतालो. तांणे युरोप आनी आशियेंत आपलें व्हड साम्राज्य उबारलें. ताका ग्रीस संस्कृतायेविशीं आदर आशिल्लो, हाका लागून ताणें ग्रीसी संस्कृतायेचो आपल्या सम्राज्यांत प्रसार केलो.
अॅलॅक्झांडरा उपरांत मॅसेडोनिया राज्याक देंवती कळा लागली. पूण ग्रीसाचेर ताचो शेक तसोच उरलो.
रोमी साम्राज्यः युरोपी संस्कृताय उबारपाक ग्रीसाफाटल्यान रोमी साम्राज्याचोय व्हड तेंको मेळ्ळा. रोमाचो उदय केन्ना जालो हाची निश्र्चीत म्हायती इतिहासकारांक मेळूंक ना. पूण इ.स.प.२७५ सावन रोमाचो इटली द्वीपकल्पाचेर शेक आशिल्लो. मुखावयल्या दोनशें वर्सांभितर रोमी लोकांनी सदयाचें स्पेन ते नैऋत्य आशियेंत, तशेंच आफ्रिकेचे उत्तर देगेमेरेन व्हड साम्राज्य उबारिल्लें. उपरांत तातूंत भर पडत गेली. ‘रोमी शांतताय’(Pax Romana) म्हळ्यार इ.स.प. २७ ते इ.स.प. १८० मेरेनच्या तेंपार रोमी साम्राज्यान तेंगशी गांठिल्ली. ह्या तेंपार बळिश्ट अशें कलाकूसरीचें, शिक्षण आनी वेपारांत चड उदरगत जाल्लें संवसारांत दुसरें आनीक साम्राज्य नाशिल्लें. रोमी लोकांनी ग्रीसी लोकांच्यो साबार कल्पना आनी चालीरिती आपणायल्ल्यो. देखून कांय इतिहासकार रोमी साम्राज्याचे संस्कृतायेक ‘ग्रॅको-रोमान’ अशें म्हणटात.
