जालो.तो अमावसू वंशांतल्या कुशीक राजाचो नातू आनी पुरानीक गाथीचो पूत.ताचें मूळ नांव विश्र्वरथ.फुडें तो क्षत्रिय ब्राह्मण जाल्या उपरांत लोक ताका विश्र्वामित्र म्हूण पाचारपाक लागले.
विश्र्वामित्र हो कुशिकांचो मुखेली आसलो.विश्र्वामित्राच्या तेंपार कुशिक लोक संख्येन चड,तशैंच ते बळिश्ट्य आशिल्ले.त्या तेंपार सुदास हो भरत लोकांचो राजा आसलो.विसिष्ठ हो सुदासाचो पुरोयत.सुदास राजाचो राज्याभिशेकय वसिष्ठानूच केल्लो.पूण कुशिक लोकांक आपलेकडेन आकर्सीत करून फुडें तांच्या आद्रारान आपल्या भरत लोकांचो उत्कर्श करपाच्या हेतान सुदास राजान वसिष्ठाक कुशीक सारून विश्र्वमित्राकडेन आपलें पुरोयतपण दिलें.ह्या खिणासावन वसिष्ठ आनी विश्र्वामित्र हांचेमदीं संघर्श सुरू जालो.वसिष्ठाचो पूत शक्ती हाणें विश्र्वामित्राचो पराभव केल्ल्याचो उल्लेख ऋग्वेदांत मेळटा.सुदासान केल्ल्या यज्ञ प्रसंगार विश्र्वामित्र आनी वसिष्ठ पूत शक्ती हांच्यांत वाद-विवाद जावन,तातूंत चशक्तीन विश्र्वामित्राक हारयलो.पूण विश्र्वामित्रान चजमदग्नीकडच्यान ससर्परी नांवाची विद्या मेळो वन शक्तीचो पराभव केलो.तशेंच,निमाणेकडेन सुदासाच्या सेवकांचो वधय केलो अशे उल्लेख मेळटात.
विश्र्वामित्रान कांय सुक्तांय रचल्यांत.विपाशा आनी शुतुद्री ह्या न्हंयांक जेन्ना हुंवार आयले,तेन्ना ते हुवार देंवचे म्हूण विश्र्वामित्रान प्रार्थना केली.ते प्रार्थनेखातीर ताणें वजें सुक्त रचिल्लें तें नदीसूक्त म्हूण प्रसिद्द आसा.ताणें आपलें आनी वसिष्ठालें वैर दाखोवपी कांय ऋचा रचल्यांत.त्यो वसिश्ठद्वेषिणी म्हूण प्रसिद्द आसात.
विश्र्वामित्राच्यो कथा पुराणां,महाभारत आनी वाल्मिकीरामायणांत वाचूंक मेळटात.तातूंत थोडोभोव फरक आसा.पुराण कथांनी विश्र्वामित्र हो मुळावो क्षत्रिय.पूण उपरांत ताका ब्राह्मण जावपाची इत्सा जातकूच तो तेखातीर यत्न करपाक लागलो,तेन्ना ताका ह्या कामांत वसिष्ठान खर विरोध केलो.पूण निमाणे ताणें आपली ब्रह्मर्षी जावपाची महत्वकांक्षा पुराय केली.
वाल्मिकीरामायण आनी महाभारत ग्रंथांनी विश्र्वमित्राचें सादारणपणान वर्णन वाचूंक मेळटा तें अशें-राजा विश्र्वमित्र एकदा शिकारेक गेल्लेकडेन तो वसिष्ठाच्या आश्रमांत पावलो.वसिष्ठाकडेन नंदिनी नांवाची कामधेनू आशिल्ली.तिच्या आदारान ताणें विश्र्वमित्राक शाही पद्दतीचें अतिथ्य केलें.तें पळोवन विश्र्वमित्राक ते कामधेनुचो लोभ उत्पन्न जालो.ताणें ती कामधेनू वसिष्ठाकडेन मागली.पूण वसिष्ठान ती मागणी न्हयकारली, तेन्ना विश्र्वामित्रान आपल्या सैन्याच्या आदारान ती कामधेनू उभारून व्हरपाचें केलें.तशें करतांना तिच्या आंगातल्यान शक,यवन,पल्लव,बर्बर,किरात हे सैनिक भायर येवन तांणी विश्र्वामित्राच्या सैन्याचो पराभव केलो.उपरांत विश्र्वामित्रान अस्त्रविद्या संपादून ताचो प्रयोग वसिष्ठाचेर केलो.पूण ताचोय उपेग जालो ना.वसिष्ठाचो पराभव न्हय तर फकत ब्रह्मबळान करूं येता हे कळून आयले उपरांत,ताणें क्षत्रियत्वाचो त्याग करून ब्राह्मण जावपाचें थरयलें.रुषंग नांवाच्या तिर्तआचेर वचून ताणें चथंय व्हड तप केलें.निमाणेकडेन तो ब्रह्मर्षी जालो.उपरांत ब्रह्मबलाचेर ताणें वसिष्ठाचो पराभव केलो.ब्रह्मर्षी जाल्याउपरांत लेगीत ताचे काम,राग,मोह ह्या सारकिल्ल्या विकार उणेम जावंक नासलें.देखून त्या काळांतल्या ब्रह्मणांनी ताका ब्रह्मर्षी म्हूण आपणावंक नाशिल्लो.हें कळतकच विश्र्वामित्रान आपल्या विकारांचेर जैत मेळोवपाखातीर परत व्हड तप केलें.
विष्णु:एक वैदिक आनी पुराण काळांतली देवता.विष्णु ह्या उतराची उत्पत्ती जायत्या तरांनी सांगतात.विष्=सतत क्रियाशील आसप हाचेवयल्यान तें उतर आयलां अशें यास्कान म्हळां.मॅकडोनेल,श्रोडर आनी हेर आस्तंती विद्वानांनीय तोच अर्थ घेतिल्लो आसा.पूण यास्कान विश् = व्यापप ह्या धातूवयल्यानय तें उतर सिद्द जाता असो पर्याय दिल्लो आसा आनी सायणाचार्यानय ताका अणसरून विष्णु म्हणजे व्यापक वा व्यापनशील असो ताचो अर्थ सांगला.विष्णुसहस्त्रनामाचे एके टिकेंत होच अर्थ घेवन अशें म्हळां-
चराचरेषु भूतेषु वेशनाद्विष्णुरूच्यते ।
अर्थ :चराचर भुतांच्या जाग्यांचेर रिगील्लो आशिल्ल्यान ताका विष्णु अशें म्हण्टात.
ऋग्वेदांत चडकरून विष्णु म्हणजे पक्षिस्वरुपांतलो सूर्य अशेंय़ मानला.ह्या सूर्यरूप पक्ष्याक सुपर्ण आनी गरूत्मान्(गरूड)अशीय नांवां दिल्ली आसात.फुडें मागीर तींच नांवां विष्णुकय लागलीं.विष्णुसहस्त्र नामांत सुपर्ण हें विष्णुचें एक नांव आसा.पुरांणकारांनी गरुढ हें विष्णुचें वाहन मानलां,तें चडकरून विष्णुचेंच एक रूप आसपाक जाय.विष्णुक लायिल्ल्या जायत्या विशेशणांवयल्यान आनी वर्णनांवयल्यान ताचें सौर स्वरूप दुबावीत थारता.तरीय सूर्याचे मुखेल तशेंच गौण अंशय आपणांत आस्पावन घेवन विष्णु ही देवता सिध्द जाली आनी उत्कर्शाप्रत पावली असो ताचो अर्थ जाता.
ऋग्वेदांत विष्णुची तुस्त करपी फकत तीन सुक्तां आसात.तशेंच तातूंत एक ल्हानशें विष्णुसुक्तय आसा.विष्णुचें माहात्म्य ताचेवयल्यान कळूं येता.वेदांतय विष्णुचें कांय पराक्रम वर्णिल्ले आसात,ते अशे - विष्णु हो इंद्राचो सामको लागिंचो इश्ट आसून तो इंद्रा सारकोच वीर्यबलसंपन्न आसा.इंद्र-वृत्र झुजांत जेन्ना वृत्र इंद्राक आटापाक येना जालो तेन्ना ताका विष्णुन पालव दिलो म्हणूनच इंद्र वृत्राक मारपाक शकलो, अस्थिर आशिल्लें मळब ताणेंच घट केलें आनी तीन पावलांनी त्रिभुवन व्यापलें.ताचें तिसरें पावल परम पद आसून तातूंत मधूचो संचय आसता.वांज बायलेंत विष्णु गर्भसंभव निर्माण करता.
