शिवशरणांच्या चर्चांचें आनी अणभवांचें सारसर्वस्व म्हळ्यार ताणें निर्माण केल्लें वचनसाहित्य.शिवशरणान एकनिश्ठेन वीरशैव तत्वज्ञानाचो प्रसार केल्ल्यान कर्नाटकांत त्या पंथाक लाखांनी अनुयायी मेळ्ळे.
वीर,नंदी,भृंगी,वृषभ आनी स्कंद ह्या पांच गणाधीश्र्वरांच्या गोत्रांत वीरशैवांची उत्पत्ती जाली.तांची धारणा अशी - अखिल जगताचो कर्तो,भर्तो,हर्तो पंचब्रह्मरूप शिव आसा.जगताचें उपादान आनी निमित्त करपी तोच आसा.ताच्या पांच मूर्तींक मेळून पंचब्रह्म म्हण्टात.
वीर शैवांत तीन भेद आसात.ते अशे-
(१)सामान्य वीर शैव:षडब्धशोधनादिपूर्वक आनी शिवदीक्षा घेनास्तना फकत गुरूकृपेन शक्तीपातपूर्व कलशस्थापन,लिंगसंस्कार,भस्मधारण,रूद्राषधारण मंत्रोपदेस्वीकार आनी शिवलिंग धारण करून लिंगाचें आनी गुरूजंगमाची पुजा करपी आनी शिवेतर देवतांची पुजा ना करपी.
(२)विशेश वीरशैव:कुंडमंडप गंगा आदी तीर्थांची पंच कळशांत रेणुका बी पंचायाचार्यांची पुजा,जलाधिवास धान्याधिवास आनी रूद्र पंचब्रह्मादी वैदिक मंत्रांनी षडब्धपूर्वक शिवलिंगाची आनी शिवाचारादी पंचाचार युक्त आसपी.
(३)निराभारी वीर शैव:जे आश्रमधर्माचो त्याग करून शारांत पांच राती आनी गांवांत एक रात रावन भक्तांक उपदेश करतात अशे योगी.
ह्या पंथांत दिक्षेचे वट्ट २१ प्रकार आसून तातुंतल्यो तीन दिक्षा मुखेल आसात.गुरूपदेश घेवन विज्ञा करप ती वेददिक्षा,गुरूकडल्यान मेळपी ती मंत्रदिक्षा आनी वीरक्ता श्रम्यांक दितात ती क्रिया-दिक्षा.
नीलकंठभाष्य,श्रुतिसारभाष्य,सोमनाथभाष्य,रेणुकाभाष्य,शिवाद्वैतमंजरी,सिध्दांतशिखामणी,वीरशैव चिंतामणी,वीरमाहेश्र्वराचार्यसंग्रह,वीर शैवाचार कौस्तुभ,बसवराजीय हे वीरशैवाचे प्रमाण ग्रंथ आसात.
नीलकंठ शिवाचार्य,शिवयोगीश्र्वर,पंडिताराध्य,मंचणपंडित,षडक्षरदेव,मुप्पिनषडक्षरदेव,मग्गिमायदेव,नंजणार्य,निजगुणयोगी,वसवेश,चन्नबसव,अक्क महादेवी,नागांबा नीलांबा,हे ग्रंथकार आनी वचनकार ह्या पंथांत निर्माण जाले.
वेदान्त संप्रदायांत जशें अद्वैत,द्वैत हे संप्रदाय नामनेचे आसात.तसोच वीर शैवांचो शक्तिविशिश्टाद्वैत हो तत्वज्ञानसंप्रदाय प्रसिध्द आसा.वीरशैवांनी आपलो साधन मार्ग षट्स्थल सिध्दांताच्या रुपान मांडला.ॐ नम: शिवाय हो तांचो उपासनामंत्र षडाषरी आसा.ताचेवयल्यान ताणें साधनमार्गाचे स पांवडे सांगल्यात.ह्या पांवड्यांचे वा स्थलाचे लिंगस्थल आनी अंगस्थल अशे मुखेल दोन भेद आसात.लिंगस्थल म्हळ्यार शिव आनी अंगस्थल म्हळ्यार जीव.साधकाचें हेंच परमसाध्य आसा.अंगाचो लिंगाकडेन सामरस्य प्राप्त करपाचो हो प्रवास खाशेल्या पांवड्यांनी जायत आसात.
वृंदावन:ब्रजमंडलांतल्या एक पुक्षेत्र मथुरा नगरीसावन ६ मैल उत्तरेक आसा.केन्नातरी हांगा तुळशींचें वन आशिल्लें म्हणून ह्या क्षेत्राक वृंदावन हें नांव आसा.तिणें कृष्णावांगडा हांगा क्रिडा केल्यात म्हणून ह्या क्षेत्राक वृंदावन हें नांव मेळ्ळें,अशें ब्रह्मवैवर्त पुराणांत म्हळां.ब्रजमंडलांतल्या सगळ्या वनांभितर वृंदावन सगळ्यांत श्रेश्ठ मानतात.हांगाच्या लीलास्थलांत कालियाडोह,वंशीवट,रासचबुतरो,केसीघाट,राधाबावडी,दावानलकुंड,ब्रह्मकुंड आनी धीरसमीरघाट ह्या थळांची चड नामना आसा.
वृंदावनांतलीं कांय मुखेल देवळां अशीं आसात-१)गोविंददेव हें देवूळ सगळ्या देवळांभितर पोरनें म्हळ्यार इ.स. च्या १६ व्या शेंकड्यांतलें.तांबड्या फातरांच्या ह्या देवळाची स्थापत्य कला पळोवपासारकी आसा.पूण ह्या देवळांतली पोरनी मूर्त जयपूरांत आसून ह्या देवळांत नवी मूर्त आसा.२)मदनमोहन हें देवूळ रामानूज संप्रदायाचें आसून ताच्या प्रकारांत एक तळें आनी ऊंच भांगराचो खांबो आसा.देवळालागसारच गौडीय भक्तांचें एक समाधी थळ आसा.३)बाँकेबिहारी हो देव हरिदासस्वामींचो उपास्य आशिल्लो.ताचें वृंदावनांत माहात्म्य आसा.४)गोपेश्र्वर महादेव ह्या देवान रासोत्सवांत वांटो घेवपाखातीर गोपवेश धारण केल्लो.५)निधिवन हें एक सैमान नटिल्लें सोबीत थळ आसून हांगा स्वामी हरिदास आनी ताचे शिश्य संगीत आनी काव्य हांचें साधनेंत गुल्ल आसतात.हांगा स्वामी हरिदास,विठ्ठलविपुल,भक्तांच्यो समाधी आसात.
हरसानी लागसार महाप्रभू वल्लभाचार्य,विठ्ठलनाथ,गोकुलनाथ आनी दामोदरदास हांच्यो बसका आसात.अद्वैतस्वामीची तपोभूंय,अद्वैतवट,चार संप्रदायांच्यो छावण्यो,उडियाबाबाचो आश्रम हीं थळां लागसारच आसात.हरिराम व्यास हाची समाधी,रुपसनातनाची बजनकुटी,चंद्रसखीचो कुंज,ग्वालजीकी हवेली आनी राधाचरणस्वामीचें पुस्तकालय हीं हांगाचीं पळोवपासारकीं तीर्थथळां आसात. हांगा धर्मशाळा,आश्रम,स्कंदपुराण,नारद पांचरात्रांतले श्रुतिविद्या संवाद,बृहद्ह्मसंहिता ह्या संस्कृत ग्रंथांनी वृंदावनाचें माहात्म्य वर्णिलां.कृष्णकथांनी लीलावतारी कृष्णाच्यो वृंदावनलीला भक्तिभावान वर्णिल्यात.
