ह्या पांच प्रयोजनांभायर हेर कांय प्रयोजनांय सांगल्यांत,तातुंतलीं कांय अशीं आसात-
(१)अपभाशण:अशुध्द शब्द उच्चारप जावचेनात असो मार्ग व्याकरणच दाखयता. (२)दुश्टशब्द:शब्दांचे शुध्दाशुध्दतेचें ज्ञान व्याकरणाकडेंच आसा. (३)अर्थज्ञान:वेदांचो अर्थ समजुपाक व्याकरणाचें ज्ञान गरजेचें आसा. (४)धर्मलाभ:जो मनीस भाशेच्या वेव्हारांत शुध्द शब्दांचो प्रयोग करता तो स्वर्गलोकांत खूब फळ मेळयता.हाचे उरफाटें जो सदांच अपशब्द वापरता तो पापी थारता.
गोपथ ब्राह्मणाच्या पूर्वकाळांत ह्या शास्त्रची खूब वाड जाल्ली दिसता.हातूंत प्राचीन व्याकरणाच्या विशयांचो उल्लेख मेळटा.ते धातू , प्रतिपदिक , नाम , आख्यात, लिंग, वचन,विभक्ती,प्रत्यय,स्वर,उपसर्ग,निपात,मात्रा,वर्ण,अक्षर,पदसंयोग,स्थानानुप्रदान.हे सगळे त्या शास्त्रांतले मान्य अशे परिभाशिक शब्द आसात.
शाकटायनान आपल्या ऋक्तंत्रांत व्याकरणाची वाटचाल(परंपरा)सांगल्या.सगळ्यांत पयलीं ब्रह्मान बृहस्पतीक व्याकरण साऩगलें.बृहस्पतीन तें इंद्राक दिलें.अग्निपुराणांत ३४९ ते ३५९ ह्या ११ अध्यायांनि व्याकरणाची म्हायती दिल्या.तातूंत स्कंद (कार्तिकस्वामी),कात्यायन ऋषीक व्याकरणाचो आप्रोस सांगता,अशें सांगून अइउण्,ऋऌक अशीं चौदा माहेश्र्वरसूत्रां,प्रत्याहार,संधी,शब्दरुपावली,कारक,समास,तध्दित,उणादिप्रत्यय,तिङ्प्रत्यय अशी सादारण म्हायती दिवन विशय सोंपयला.गरूडपुराणांतय हीच म्हायती आसा.ह्या व्याकरणाक कौमार व्याकरण अशें म्हण्टात.
दर एका वेदाच्या प्रतिशाखांतय वर्णांचे संधी आनी विश्र्लेष कशे जातात हाची व्याकरणाविशीची म्हायती मेळटा.तिचो उपेग पद,क्रम,जटा,घन ह्या वेदविकृतींच्या अध्ययनाखातीर जाता.
पाणिनीक प्रधान व्याकरणकार मानतात.ताचे शाकटायन,स्फोटायन,काशकृत्स्न,आपिशली, पौष्करस हे व्याकरणकार जावन गेले.पूण पाणिनीन आपल्या सुत्रांत प्रसंगान तांचो उल्लेख केला.पूण हातुंतल्या कोणाचोच ग्रंथ आयज उपलब्ध ना.कैयट सारके प्राचीन ग्रंथकार आपिशली,काशकृत्सन हांच्या ग्रंथांचो उल्लेख करतात.भगवान पाणिनीन श्रीशंकरान उपदेशिल्लीं जीं अइउण् हीं चवदां सुत्रां,जांकां अक्षरसमाम्नाय अशें वैयाकरण पंडित समजतात,तांचो आदार घेवन आपल्या व्याकरणाची उबारणी केल्या आनी म्हणून ह्या व्याकरणाक वेदांगत्व प्राप्त जालां.हातुंत लौकिक शब्दांचें विवेचन पुरायपणान केल्लें आशिल्ल्यान हें लोकिक पंडितांकय मान्य जालां.पाणिनीय व्याकरण हो व्याकरणरुपी वेदांगाचें प्रतिनिधित्व करपी एक मान्य ग्रंथ आसा.पाणिनीन अल्पाक्षर अशा चार हजार सुत्रांवतीन संस्कृत भाशेचें नितांत वैज्ञानिक अशें व्याकरण प्रस्तुत करून आधुनिक भाशाशास्त्रज्ञांकय अजापीत केल्यात.
पाणिनीच्या उपरांत संस्कृतांत आयिल्ल्या नव्या शब्दांची व्याख्या करपाचो हेत मनांत धरून कात्यायनान(सन पयलीं ४ थो शेंकडो)वार्तिकांची रचना केली.ते उपरांत पतंजलीन पाणिनीच्या सुत्रांचेर (सनपयलीं २ रो शेंकडो) भाश्य रचलें.सुत्रांचेर भाषां खूब आसात.पूण व्यापक विशय आनी गंभीर विचारांक लागून पतंजलींच्या भाष्याक महाभाष्य म्हळां.व्याकरणाच्या दार्शनिक सिध्दान्तांची मीमांसा सगळ्यांत पयलीं महाभाष्यातूच मेळटा.हो ग्रंथ प्रस्न-जाप अशा स्वरुपाचो आसून साहित्यीक शैलीचो आसा.व्याकरणशास्त्रांत सुत्रां,कार्तिकां आनी महाभाष्य ह्या तीन ग्रंथांचें खूब म्हत्व आसा.म्हणुनूच पाणिनी,कात्यान आनी पतंजली हांकां व्याकरणाचे मुनित्रय म्हण्टात.
महाभाष्याउपरांतचो व्याकरणाचो दार्शनिक ग्रंथ म्हळ्यार भर्तृहरीचो वाक्यपदीय.हो ग्रंथ ताणें इ.स.च्या सव्या शेंकड्यांत रचलो.
१५ व्या शेंकड्यांत रामचंद्राचार्य चह्या वैयाकरणान सुत्रांचे प्रक्रियेक अणसरून आपलो टीकाग्रंथ रचलो.ताणें पदांची सिध्दी हें आपलें लक्ष्य थारायलें.हीच पध्दत आपणावन भट्टोजी दीक्षित ह्या नामनेच्या वैयाकरणान सिध्दान्त कौमुदी हो ग्रंथ बरयलो.उपरांत ताणें शब्दकौस्तूभ आनी मनोरमा हे ग्रंथ बरयले.दिक्षिताचे परंपरेतलो नागेश भट्ट हाणें पाणिनीवय व्याकरणांतल्या परिभाशांचें निदर्शन करपी परिभाषेन्दुशेखर हो ग्रंथ बरयलो आनी तो व्याकरणाच्या अभ्यासांत सर्वमान्य थारलो.फाटल्या २००,वर्सांनि पणिनीय संप्रदायाच्या नामनेच्या टीकाकारांभितर वैद्दनाथ पायगूंडे,विश्रेश्र्वर,ओरमभट्ट,भैरवमिश्र,राघवेंद्राचार्य गजेंद्र गडकर,कृष्णामित्र,नित्यानंद पर्वतीय,जयदेव मिश्र,वासुदेव शास्त्री अभ्यंकर,मन्युदेव चिद्रुपाश्रय हिम नांवां इल्लेख करपासारकीं आसात.व्याकरणाचेर जायते परिभाशासूचन नांवाचो एक हातबरपाचो ग्रंथ उपलब्ध आसा.शाकटायनपरिभाशासुत्रासारकीच चांद्रपरिभाशासुत्रांय इपलब्ध आसात.चंद्रव्याकरण हें पाणिनीय व्याकरणाचेर आदारिल्लें सुलभ व्याकरण आसा.तेचभशेन वैदिक शाकटायनशब्दानुशासनाचेर आदारिल्लें कातंत्र हेंय सुलभ व्याकरण आसा,अशें विद्वान मानतात.ह्या कातंत्र व्याकरणाचेंच कांय सत्रांची भर घालून केल्लें संस्करण कालाप ह्या नांवान प्रसिध्द आसा.इ.स.च्या ११ व्या शेंकड्यांतल्या भोज राजान आपल्या सरस्वतीकंठाभरण ह्या व्याकरण ग्रंथामत ११८ परिभाशासुत्रां दिल्यांत.गुजरातांतल्या हेमचंद्र नांवाच्या नामनेच्या जैन वैयाकरणान पाणिनीच्या व्याकरणाक अणसरून हैमशब्दानुशासन नांवाचो एक व्हड असो व्याकरणग्रंथ बरयलो.हेमचंद्राचे शिश्यपरंपरेत हेमहंसगणी नांवाचो एक वैयाकरण जालो.ताचो परिभाषावृत्ती हो ग्रंथ प्रसिद्द आसा.ताच्या काळांत बंगाल आनी ताच्या लागसारच्यो
