खंयचें संवत्सर मानचें हेविशीं मतभेद आसात. वराहमिहिराच्या मतान तें ‘विजय’ मानचें जाल्यार ज्योतिशतत्त्व ह्या ग्रंथाचो कर्तो तें ‘प्रभव’ संवत्सर मानचें अशें सांगता. ह्या भागांत संवत्सराचो आरंभ गुरूच्या संक्रमणापसून मानतात. पूण वेव्हारांत मात चैत्र शुध्द पाडव्यासावन नवें संवत्सर सुरू जाता, अशें समजतात.
संवत्सरफल-दर एका पंचांगांत सुरवातेक, त्या संवत्सराचें फल दिल्लें आसता. संवत्सराच्या फलांत राजा, मंत्री, अग्रधान्येश, मेघेश आनी पश्र्चाद्धान्येश हांचीं नांवां दिल्लीं आसतात आनी त्या ग्रहांच्या स्थानांचीं थरावीक फलांलेगीत दिल्लीं आसतात हे अधिकारी अशे तरेन थारायतात-राजा-चैत्र शुध्द पाडवो ज्या वाराक आयिल्लो आसता, त्या वाराचो अधिपती त्या संवत्सराचो राजा मानतात. देखीक, बिरेस्तारा चैत्र शुध्द पाडवो आयल्यार, त्या संवत्सराचो राजा गुरू. मंत्री-मेषसंक्रांत ज्या वाराक येता, त्या वाराचो अधिपती मंत्री समजतात. अग्रधान्येश-(बेगीन तयार जावपी धान्यांचो अधिपती) कर्कसंक्रांत ज्या वाराक येता, त्या वाराचो अधिपती हो अग्रधान्येश मानतात. मेघेश-आर्द्रा नक्षत्राचेर सूर्य ज्या वाराक येता, त्या वाराचो अधिपती हो मेघेश समजतात. रसेश-तुळासंक्रांत ज्या वाराक येता, त्या वाराचो अधिपती तो रसेश.
रवी राजा आसल्यार अमुक फळ दितलो, चंद्र आसल्यार ताचें फळ अमुक आसतलें, अशीं जीं ग्रहांचीं फलां दिल्लीं आसतात, तीं त्या त्या संवत्सराच्या पंचांगांतल्या वर्षफलांत पळोवंक मेळटात. संवसार पाडव्या दिसा पंचांगांतल्या संवत्सर फळाचें वाचन करपाची कांयकडेन परंपरा आसा.
-कों.वि.सं.मं.
संवर्तः एक पुर्विल्लो स्मृतिकार. याज्ञवल्क्यान दिल्ले स्मृतिकारांचे यादींत संवर्ताचें नांव मेळटा. हाच्यो दोन स्मृती उपलब्ध आसून. तातूंत दोनशें सत्तावीस आनी दोनशे तीस श्र्लोक आसात. त्या स्मृतींनी मुजी उपरांत ब्रम्हचाऱ्यान पाळपाचें कर्तव्य, लग्न जाल्ल्या गृहस्थाचो आचार, फळांसयत सगळ्या दानांचें वर्णन, संन्यासधर्माचें निरुपण हे विशय आसात. वेव्हाराविशींय ताणें खूब चर्चा केल्या. ताचीं कांय मतां अशीं आसात-जेन्ना तोंडी पुरावो लेखी पुराव्याआड आसता, तेन्ना तोंडी पुरावो मानचो न्हय. ज्या वेव्हारांत व्याजाचो उल्लेख केल्लो नासता, तातूंत व्यास दिवंचें न्हय. ज्या गुन्यावांखातीर राजान सजा करची अशे कांय गुन्यांव संवर्तान सांगल्यात ते अशे-घोव नासतना गर्भधारणा, बलात्कार, उघड साधन नासतना मेळिल्ली गिरेस्तकाय, भौशिक मार्गांत अडथळे, सभाघरां, रुख, पिकां हांचो नाश; भुरगें वा मनीस पळोवन व्हरप; पतित ब्राम्हण वा गायेची, ब्राम्हणाची हत्त्या करप. ताच्या मतान चलयेचें आठव्या वर्सा लग्न करचें. पूण मामाच्या चल्याकडे लग्न करप मान्य ना.
-कों.वि.सं.मं.
संवसार पाडवोः (पळेयात पाडवो)
संस्कृत भास आनी साहित्यः संस्कृत म्हळ्यार सम्+कृत. सम म्हळ्यार सम्यक्. सगळ्या आंगांनी, संस्कारांनी विकसित केल्ली भास. आर्यीकरणाची प्रक्रिया चालू आसतना थळावी स्कंध भास आशिल्ली, तिचेर संस्कार करून तयार केल्ली प्रमाणित भास ती संस्कृत. इ.स. पयलीं 300 मेरेनच्या काळांत उत्तरेक नर्मदेसावन दक्षिणेक कृष्णेमेरेनच्या प्रदेशाचें आर्यीकरण पुराय जालें आसूंक जाय. इ.स.च्या तिसऱ्या शेंकड्यासावन ह्या प्रदेशांत ज्यो राजवटी जाल्यो देखीक, सातावाहन, वाकाटक, राश्ट्रकूट, चालुक्य हाणीं वैदिकधर्म आनी बौध्दधर्म हांकां सारकोच आश्रम दिलो. ताका लागून संस्कृत वा संस्कृतोभ्दव प्राकृत ह्या भासांचें म्हत्व वाडलें. चालुक्य राजांनी तर पोरनी कानडी आनी प्राकृत ह्या दोनय भासांक सारकीच वागणूक दिली. हाका लागून दक्षिण भारतांत त्या काळांतले संस्कृतोभ्दव आर्याभाशेचेर द्राविडीचो मात्सो चड परिणाम जालो.
संस्कृतांतल्यान प्राकृत भाशा निर्माण जाल्यो आनी प्राकृत भाशांतल्यान अपभ्रंश भाशा जल्मल्यो. ह्या अपभ्रंशांपसून परतून सुवाती प्रमाण निर्माण जाल्ल्यो भाशा म्हळ्यार आयच्यो मराठी, गुजराती, बंगाली, हिंदी ह्यो अर्वाचीन देशी भाशा. वैदिक आर्य इराणांतल्यान हिंदुस्थानांत येतकच तांचे भाशेचीं अशेतरेन मुखेल स्थित्यंतरां जालीं. ते हांगा आयले ते आपली स्वताची विशिश्ट संस्कृती आनी देववाणी (वेदवाणी) घेवन. हिंदुस्थानांत जे पयलींपसून रावताले, तांचीय एक संस्कृती आशिल्ली आनी तांची स्वताची वेगळी भाशा आशिल्ली. पूण वसणुकेखातीर आयिल्ल्या आर्यांमुखार तांचो तग लागलोना आनी वैदिक आर्यांचो सेवाधर्म आपणावन तांकां रावचें पडलें. नव्यानच भास उलोवपी मनशाचो शब्दोच्चार करतानाचो आळस वा कांय विशिश्ट उच्चार करपाची शारिरीक ठेवणीक लागून असमर्थता तेचभशेन शब्दांतलो मूळ शब्द वा धातू आनी तांकां लागपी प्रत्यया संबंदीचें अज्ञान हाका लागून वैदिक संस्कृत भास ल्हव ल्हव भ्रश्ट जायत गेली. अशे तरेन वैदिक संस्कृत भाशेची जाल्ली भ्रश्टता वा तिचें हें संस्कृत भाशिकांचे नदरेन अनिश्ट अशें परिवर्तन थांबोवपा खातीर आनी आपली वैदिक संस्कृत भास शुध्द स्वरूपांत तिगोवपा खातीर आर्यांनी आपले मंत्र पयलीं तोंडपाठ करून उपरांत संग्रहितय केले. ताका लागून वेदांतली (छन्दसि) भास शुध्द उरली पूण आर्य आनी एतद्देशीय आर्येतर हांच्या वाडट्या संबंदाक लागून बोली स्वरुपांतले (भाषायम्) भाशेंत बदल जालोच. तातूंत, आर्यांच्यो नव्यो नव्यो टोळयो पंजाबांत येवंक लागिल्ल्यान ताचेपयलीं आयिल्ल्या एतद्देशीयांकडे अदीक-चड संपर्क आयिल्ल्या आर्यांक फुडें म्हळ्यार उदेंतेकडे आनी उपरांत दक्षिण-उत्तर दिकेवटेन वचचें पडलें. हेखातीर पंजाबांत जेन्ना शुध्द संस्कृत भास उलयताले तेन्ना गंगा यमुनांच्या दुआबांत अर्द संस्कृत
