अण. रंगाचार्य), टेनिसनचें ‘दी कप’ (कमलाविजय, अण. वेंकटरमणचार्य) हें ललित ग्रंथ आसात. तेचभशेन बर्कल, लॉक, बेकन हांचे निबंद, अरिस्टॉटलचें पोएटिक्स्, इंग्लिशीचीं व्याकरणां अशेंय ग्रंथ आसात. गटेच्या ‘फाउस्ट’ ह्या जर्मन नाटकाचो अणकार ‘विश्वमोहन’ (अण. ताडपत्रीकर), अरविंदश्रमाच्या माताजीच्या फ्रेंच ‘बेल्स हिस्टोर’ चो अणकार ‘कथामंजिरी’ (अण. जगन्नाथ) हेय उल्लेख करपासारके आसात. अरविंदाच्या तीन इंग्लीश कवितांचो कपाली शास्त्रींनी केल्लो ‘कवितांजली’ हो आनी गांधीच्या १०० सुभाशितांचो चि. द्वा. देशमुख हाणें केल्लो ‘गांधीसूक्तिमुक्तावली’ हे अणकार प्रसिद्द आसात.
भारताचे राज्यघटनेचे सगळ्या प्रादेशिक भासानी अणकार जाल्या तेचभाशेन संस्कृतांतय ‘भारतस्य सेविधानम्’ ह्या नांवान अणकार जाल्यात. संस्कृत साहित्याचेर प्रदेशिक आनी अस्तंती वाङ्मयाचो पडिल्लो प्रभाव तातूंतल्या विनोद, विडंबन, उपहास प्रवजत्तींतल्यान जाणवता. ‘काकदूत’ ह्या एकाच नांवाचीं दोन काव्यां (सबस्त्रबुध्दे, अय्यंगार), बल्लवदू (बटुकनाथ शर्मा), मुद्गरदूत (रामावतार, अण. श्राकृष्णराम शर्मा), होलिकाशतकम (विश्वेश्वर), संमार्जनीशतक (केरसुणीशतक, अण. अनंताल्वार), चहेगीता (सहस्त्रबुध्दे), कॉफीशतक (वेंकटेश्वर), ‘साहित्य विनोगराज’ (राजे),सात्विक स्वप्न (नीलकंठ शर्मा), काँग्रेसगीत (सुरतेचें अधिवेशन) हीं कांय विडंबना तशेंच वर्णेकाराचें ‘मंदस्मित’ कंटकांजली (कंटकार्जुन, १९६५) हो हेंच परंपरेतलो मुक्तसंग्रह आसा. मुक्तकांजलि, मुक्तक मंजूषा हे मुक्ताकसंग्रह उल्लेख करपासारके आसात
संस्कृत नेमाळीं- संस्कृत साहित्याची निर्मिती जावपाक, आर्विल्ल्या काळांत खूब आदार केला. इ.स. १८६९ वर्सा लाहोराक सुरू जाल्ल्या विध्योदय म्हयनाळ्यासावन संस्कृत कालिकांचो उपरांत मंजुभाषिणी, सह्रदया, संस्कृतचंद्रिका हीं नामनेचीं म्हयन्याळीं आयलीं. अंबिका दत्त हिचें शिवराजविजय हें गध्यकाव्या संस्कृत चंद्रिका हे पत्रिकेंत पयलेच खेप क्रमश: उजवाडा आयलें. उपरांतच्या संस्कृत रत्नकार (जयपूर), संस्कृत (अयोध्या), मधुखाणी (बळगांव) ह्या पत्रिकांक खूब नामना मेळ्ळी. स्वातंत्र्या उपरांत पुण्यांत भारतवाणी आनी शारदा ही दोन पक्षिकां आनीसंस्कृत हें दिसाळें उजवाडाक येवंक लागलें. सु्र्धम नांवाचें दिसाळें म्हैसुरांत उजवाडा येता. संस्कृत प्रतिभा नांवाचें साहित्य अकादमीचें षाण्मासिक दिल्लींतल्यान उजवाडा येता. ह्या दिसाळ्यासावन वर्सुकी मेरेनच्या वट्ट ५३ कालिकांची नामावळा १९७२ च्या अधिकृत शासकीय प्रकाशनांत मेळटा. शाळा, महाविध्यालयां, विध्यापिठां हांच्या कालिकांतल्यान संस्कृत साहित्य उजवाडा येत आसा.
संस्कृती: एक जिवन पद्दत. थारावीक काळांतल्या थारावीक वाठारांतल्या, थारावीक मनीस समुहाची भौतीक तसो आध्यात्मीक वेव्हार. हातूंत मनशाच्या आंतरबाह्य कर्तुपांचो विकासक्रम आस्पावता. दर एक मनीस समुह एक एक थारावीक पद्दतीन आपले वेव्हार सुरू करता. ती पद्द दायज जावन परंपरेन फुडले पिळगेकडेन पावता. अशे तरेन जिवन पद्दतीचे एक सलग असो दोरो निर्माण जाता. मदीं काळच्या संदर्भात आनी परिस्थितीनुसार बगल घडत आसलो तरी जिवन पद्दतीचे मुळावे घटक ब-याच प्रमाणांत आबाधीत उरतात. संस्कृती हें उत्तर सम् + कृती म्हणजे संस्कारांत कृती असो जाता. ह्या अर्थाप्रमाण संस्कृतीक जिवन पद्दतीचे परंपरे वांगडाच आदर्श जिवन पद्दतीचें मुल्य येवन दसता.
मनशाच्या स्वभावात वायट तशे बरे गूण आसप ही सैमीक प्रवृत्ती. ताकालागून मनशाकडसून बरें तशें वायट दोनयतरेचें कार्य घडपी शक्यताय आसा. वायट प्रवृत्तीचेर नियंत्रण दवरून बरे प्रवृत्तीक वाट करून दिवप मनशाक शक्य जावचें म्हणून दर एके जिवन पद्दतीतउजू नेम वा संस्कार थारायल्या. ह्या संस्काराक पाळो दिवपी जिवन पद्दती मनशाची संस्कृती म्हळ्या आनी पाळो ना दिवप जिवन पद्दतीक विकृती म्हळ्या. मनशाचें जिवित बी प्रकृती धरल्यार ताचें उजू वागप ही संस्कृती जाता आनी वायट वागप ही विकृती जाता. विकृतीक मनीस जिविताची अधागती आनी संस्कृतीक प्रगती म्हळ्या.
संस्कृतीची निर्मिती : दर एके संस्कृतींत कांय जाणांकडेन संस्कृती जनक म्हणून बोट दाखोवप जालें, म्हमजे तशो कथा रचप जालें तरी संस्कृतीची निर्मिती कोणा एका कडसून जावप असंभव दिसता. संस्कृतीच्या खंयच्याय एका घटका संबंदी वा ताच्या बदला संबंदी कोणय एकलो मुखेलपणान कारणीभूत जाला अशें दिसलें तरी संस्कृती ही घडण वा संस्कृती बदल ही एक सानुदायिक निर्मिती आनी तिचें एके पिळगेसावन दुसरे पिळगेकडलें हस्तांतरपणय सामुदायूक परंपरेनच जाता. अदींमदी काळाचे गरजेप्रमाण पोरने संस्कार कायमचे सोडप जाता. ताचे सुवातेर नवें संस्कार आपणावप जातात वा पोरने संस्कार सुदारून घेवप जातात. तेन्ना लेगीत हे बदल समुहांतल्या चडांतचड वांगड्यानी स्विकारतकच ते संस्कृतींत आस्पावतात.
संस्कृतीच्या घटकांनी दोन रुपां मानल्यात- १)भौतिक वेव्हाराचें रूप आनी दुसरें बुध्दिगम्य रूप. पयल्या रुपाचें गिन्यान मनीस धरून सगळ्याच जिवांक आसा. पूण दुस-या रुपाचें गिन्यान फक्त मनशाकच प्राप्त जाल्ल्यान संस्कृतीची व्याप्ती मनशापुरतीच उरता. हेर जिवांच्या जिवन पद्दतींत कांय गुणांचें पारंपारीक दायज चलता आसलें तरी तें कुडीच्या दीसपट्ट्या सैमीक गरजांपुरतें (भोंवप,
