जेवप न्हिदप,मैथुन शिमीत उरता. ताच्या भायल्या बौध्दिक वेव्हाराच्या जिविताच्या समाजीक भागाक ताचो सर्श्प जिवसृश्टींतल्या फक्त एकाच जिवाक म्हणजे मनशाक लागून जाता.
संवसारभरच्या मनशाचे कुडिची घडण लागीं लागीं एक सारकी आसली आनी तें कुडिच्यो गरजो सादारपणान समा आसल्यो तरी संवसारांत सगळेचकडेन मलशाची जिवित पद्दत एकसारखी ना अशें दिसून आयलां. भुगोलीक, इतिहासीक,सामाजीक, आर्थीक,धर्मीक, अध्यात्मिक कारणांकलागून वेगवेगळेकडेन वेगवेगळ्यो जिवम पद्दती संस्कृत घडल्यात. तांका कालमानानुसार, भुगोलीक शिमा नुसार वेगवेगळीं नांवां दिल्यात.जशीं रोमन संस्कृती, ग्रीक संस्कृती, अस्तंत संस्कृती, निग्रो संस्कृती, चिनी संस्कृती, हिंदू संस्कृती आनी बौध्द संस्कृती.
भारतीय संस्कृती: भारतीय संस्कृतीचें संगम हें एक वैशिश्ट आसा. भारतीय संस्कृती इतिहास तपासतकच एक गजाल स्पश्टपणान दिसून येता ती म्हणजे हांगा भिन्न भिन्न संस्कृतीचे लोक समुह हांगाच्या दीर्घकालीन संपर्कातल्यान एकामेकांक सांबाळून रावल्यात. हे अशी संस्कृती निर्मण जाली.दर एका लोक समुहाच्या पैलूंतल्यान एक भारतीय सभावाचो तंतू गेल्लो दिसता. विविधतेंतल्यान एकता अशीं थोडेभितर भारतीय संस्कृतीची व्याख्या करूं येता.
भारतीय संस्कृताचे मुखेल घटक- १) आश्रम वेवस्था: मनशाच्या जिविताच्यो चार अवस्था मानून ताका ब्रह्मचर्याश्रम, गृहस्थाश्रम, वान प्रस्थाश्रम आनी संन्यासाश्रम अशीं नांवां दिल्यांत.विध्यार्थी अवस्थेक ब्रह्माचार्य आश्रम मानून बें अवस्थेंत विध्याप्राप्ती करप उपरांत ग्रहस्थाश्रमचे अवस्थेंत कुटुंबीक संवसार करून प्रजोत्पत्ती करप, तिसरे वानप्रस्थाश्रमाचे अवस्थेंत संवसार त्याग करून आनी कुटुंबाची जापसालकी अपत्यांचेर सोडून रानांत वचप आनी निमाणो संन्यासाश्रमातचे अवस्थेंत संन्यास घेवन मोक्ष जोडपाच्या उध्येशान आत्मज्ञान प्राप्त करप. अशें तरेन जिविताच्यो सगळ्यो अवस्था परिपुर्ण जगून जिवन कृतार्थ करप हो आश्रमवेवस्थेच्या कल्पनेफाटलो उध्येश आसा. आयचे घडयेक फक्त पयल्या दोन अवस्थांचे सुदारीत रूप दिसता. निमाण्यो दोन अवस्थांचें अवस्था लागीं लागीं नाच जाल्यात म्हळ्यार जाता.
२)चातुर्वण्य:जल्म आनी जल्माचेर आदारीत कामां आनी त्या नुसार अघिकार, प्रतिश्ठा, हांची मांडावळ करपी भारतीय संस्कृतींतली एर सनातन रचणूक. विध्यार्जन- अध्यापन, संरक्षणा, वेपार आनी सेवा ह्या समाजाच्या गरजांचें नियमन आनी नियंत्रण सांगपी अशी ही सनातनीय विचारांची समाजीक चौकट. चातुवर्णाचें अधिश्ठान धर्मशास्त्रकारांनी जल्माचेर दवरिल्ल्यान चातुर्वणावरवीं जाती संस्था हें हिंदू समाजाचें एक महत्वाचें आंग जालां. जाती वेवस्थेंतलें उचनिचपण तशेंच अश्पृश्यताय ह्या अशास्त्रीय गजालींखातीर भारतीय संस्कृतेचेर टिकाय खूब जाल्या. स्वतंत्र भारताचे राज्यघटनेंत जातीसंस्था नश्ट करप हें उध्दिश्ट दवरलां. आघुनिक विज्ञानीक विटारसरणेक लागून भारतीय समाजांत जाती वेवस्थेची बुन्याद बालूंक लागल्या अशें आसलें तरी आयज जात ही भारतीय समाजांत एक प्रबन आनी वातड गजाल जावन रावल्या.
३)पुरूषार्थ कल्पना: मनशाच्या जिविताची सार्थकता घर्म, अर्थ, काम, मोक्ष ह्या चार यशस्वी कर्माचेर थारायल्या.अर्थ आनी काम ह्या अहिक कर्मा वांगडा धर्म आनी मोक्ष ह्या नैतिक कर्मांची सांगड घालून जिविताक पुर्णत्व दिवपाचो विचार जाला. तेंचवांगडा अहिक कर्माक घर्मीक कर्माचें नियंत्रण दवरून जोनय कर्मांचो सुमेळ साधला.
४)रीण कल्पना:जल्माक आयिल्ल्या प्रत्येक मनशान देवाचें, ऋषी-मुनींचे, हापायचें आनी मनशाचें अशीं चार रीणां पावोची अशें सांगलां. देवाची पुजा करून देवाचें, विध्यार्जनान ऋषी- मुनीचें, प्रजोत्पादनान बापायचें आनी समाजसेवेन मशाचें रीण पावोवचें अशें सांगलां.
५)आस्तिक आनी नास्तिक दर्शना:वेदांक मानपी आस्तिक आनी वेदांक न मानपी तीं नास्तिक असा दोन दर्शनांनी न्याय, मिमांसा. वेदांतादी दर्शनां हांका आस्तिक दर्शनां मानल्यांत. तर चार्वाक, जैन,बौध्द आदी दर्शनांक नास्तिक दर्शनां मानल्यांत.
६)दैवतां: भारतीय संस्कृतींत अलौकीक अशा अदृश्य, अव्यक्त शक्तींचें अस्तित्व मानलां आनी त्या अस्तित्वाक दैवत सृश्ट मानून तिची पुजा केल्या. संवसारांत जें जें दिव्य- भव्य आनी उपकाराक आसा तांचो सगळ्यांचो दैवत सृश्टींत आस्पाव केला. संवसाराचे सगळे वेव्हार दैवत सृश्टीच्या नियंत्रणाखाला चलता असो विश्वास मानला.
दैवतांचेच जोडयेक तीर्थक्षेत्रांची रचणूक करून भारतीय भूयेबद्दल आदार निर्माण केला. सध्याच्या अती प्रगती काळांत भारतीय संस्कृतीचीं कांय मुल्यां कालाबाह्य जाल्यांत अशें मानलें तरी भारताय संस्कृतींतली नुळावी अशी समन्वयाची आनी सहकार्याची भावना, विश्वप्रेमाची प्रेरणा दिवपाक आयज संर्थ आशिल्ल्याचें जाणवता. संवसारातल्या कांय मेजक्याच आश्या समृध्द संस्कृतींमदीं भारतीय संस्कृतीक मानाचो पाठ मेळ्ळा.
संस्थान: व्हडलें अधिसत्तेखाला थळावें राज्य करपी प्रदेशीक
