सत्तरी: गोंय राज्यांतल्यो उत्तरेकडलो म्हाल. ह्या म्हालाचे उत्तरेक महाराष्ट्र राज्यांतलो सावंतवाडी म्हाल, दक्षिणेक सांगे म्हाल, उदेंतेक कर्नाटक राज्यांतलो बेळगांव जिल्हो आनी संस्तंतेक दिवचल म्हाल येता. सत्तरीची चडशी भूंय दोंगर- दोंगुल्ल्यांनी आनी जंगलाच्या वाठांरानी भरिल्ली आसा. सांग्या उपरांत चड जंगल प्रदेश आसपी गोंयचो वाठार म्हळ्यार सत्तरी. उत्तर गोंयांतलो सुमार ७८% जंगल वाठार सत्तरींत आसा. गोंयचे म्हत्वाचे दोंगर सोसोगड (३,८२७ फूट), कातल्यांची माउली (३,६३३ फूट), वाघेरी (३,५०० फूट) आनी मोर्लेगड (३,४०० फूट) सत्तरींत आसा. म्हादय हि सत्तरींतली मुखेल न्हंय. नानोडा,कुमठळ, पटवळ, खोतोड, कातराची, झरमे, अडवय, रगाडो, वाळवंटी ह्या ल्हान व्हड न्हंयांचे फाटे निमाणे म्हादय न्हंयेक मेळटा. कर्नाटकांतल्या खानपूर म्हालांतलो जांबोटी घाट हें म्हादयचें उगमस्थान. थंयच्यान ही न्हंय सत्तरींत भितर सरता.
तरेतरेचीं झाडां हीं सत्तरीच्या रानांत गिरेस्तकाय. सत्तरीच्या गोंगरांचो आस्पाव संह्याद्रींत जाल्ल्यान होगासर आंबे, पणस. चिंच, मारत, जांबळ, काजू, सावर ह्या झाडावांगडा सायलो, शिसम, मारत, किंगल, जाम्बो, नानो, घोटींग, धामणय सिरस हांचो आस्पाव जाता. करमल बिंबल, आमाडो, तोरींग, माड, माडयो, काण्णां, केळ हीवनस्पत दिसता. माकड, वाघ रानवटी मांजर, मुंगूस, लांडगो, कोलो, हूग, अस्वल, पिसय गवे, चान्नी, साळ सेसे, चितळ, मेरवा. भेकरो, रामगूकर, बिबटो वाघ हे सारकीं जनवरां हांगा दिसतात. सत्तरीचें जंगल विंगड जातींच्या सवण्यांनी संपन्न आसा. रानकोंबो, मोर, पोपट, साळोरी, कोगूळ, सुतार, मैना, कावळो, डोम कावळो, फुचचुखी, धुबड, पाखो, कवडे अशीं सवणी हांगा पळोवपाक मेळटात. डॅ. सलीम अली हाका 'रूबी थ्रोटेडयेले बुलबुल' हो गोंयचो राज्यपक्षी सत्तरीच्या वाठारान पळोवक मेळ्ळो. दुस-या वाठारान चुकून दिसपी धनेश आनी कस्तुरा हीं सवणी हांगाच पळोवक मेळटात. भारतीय उपखंडान सगळ्यांत व्हड आसपी 'सदर्न बर्ड विंग' हें फुलपाखरूतशेंच पाख्यांच्यो जायत्यो जाती हांगा दिश्टी पडटात.नाग, नागराज, घोणस, फुरशें, कांडेर, मणेरहे विषारी आनी घामण, अजगर, हरणतोळ सारके बिनविशारी सोरोप हांगसर वावुरतात.
शेंगाळी, वाळय, दायण मळयो, देकळो थिगूर, पिट्टोळ, खवळे, तांबोशी, तोळो, शेंवटो, काडय ह्यो नुस्त्यांच्यो जाती सत्तरीच्या न्हंयानी मेळटात. नासणो, पाकड, सावो, वरी, कांगो, तोर, हुडीद, कुथीळ, मूग, चवळी, हळसांदे, तिळयो ही म्हत्वाचीं कड्डणा तर आळू, तेरे, तायकिळो, देटो, वाल, तांबडी भाजी, कुड्डूक, राजगिरो, शेंगूळ, मुळो, नाब, दुदी, कारातें ह्यो भाजयो तर कोन, काचे कणग्यो, सुरण, करांदे, चिनी हीं खावपाचीं मुळां मेळटात.
सत्तरीक इतिहासाचे व्हड दायज आसा. गेंयच्या आदिम संस्कृतीचे अवशेश आयज लेगीत आमका ह्या वाठारांतली भास, सण, उत्सव आनी परंपरानी पळोवपाक मेळटा. इतिहासकार अनंत धुमे हाच्या मताप्रमाण गोंयांत कोल आनी मुंडारी आयले हाचो पुरावो आमका डोंगुर्ली- ठाण्यांत मेळटा. मराठ्यानी कोल आनी मुंडारी हांचो पराजय करून ठाण्या 'कोळगिरो' आनी 'मुंडलगिरो' हांच्या पाशाण मूर्त्यांची स्थापणूक केली. कोल आनी मुंडारी शंबर वंशाचे आसले. रिये हांगासर शांब्रादेवीची मूर्ती मेळिल्ली. गुळेला आनी सावर्डे हांगा आशिल्ल्यो महुषासूर मर्दिनीच्यो होडयेंत आसनस्थ जाल्ल्यो मूर्त्यो सत्तरीच्या प्रचीन इतिहासाची गवाय दितीत.सत्तरींत मुखेल सत्तर गांव आशिल्ल्यान तर कांय जाणांच्या मताप्रमाण हांगासर व्हडाप्रमाण सातेरा देवीची उपासना चलता. ताका लागून तर इतिहासकार लोपिस मेंदिस हांच्या मताप्रमाण साटरेगडाक लागून ह्या म्हालाक सत्तरा नांवान वळखतात. पर्यें हांगासर सातेरी म्ह-यान आशिल्ल्या तिस-या चवथ्या शेंकड्यांतलो ब्राह्मी बरपावळींतलो फातरपटो आनी वेळुस हांगासर महादेवाच्या देवळान मेळिल्लो विजयनगराच्या कालखंडासलो फातरपटो सत्तरींतल्या पोरन्या इसिहासाची आमका गवाय दिता.
१७४६ वर्सा पुर्तुगेजांनी सत्तरी प्रांत वाडीच्या सावंताकडल्यन घेतल्या उपरांत तांणी राण्यांच्या हक्काचेर निर्बंध घालो. आपल्या हक्काक लागून १७५५ ते १८२२ या कालखंडांत राण्यानी चवदा फावटीं बंडा केलीं. अशें तरेचीं बंडां सत्तरींत १९१२ वर्सामेरेन जाली. पूण ह्या सगळ्सा बंडानी १८५२ चे दीपाजी राणे हांचे बंड गोंयच्या इतिहासामत चड प्रसिद्द जालें. सत्तरीच्या गांवगि-या वाठारांतले लोक, सत्तरीतले दोंगर- दोंगुल्ले हांच्या आदारान दीपाजी राणे हाणें पुर्तुगेजांक बरोच धपको दिलो. ताच्या उपरांत १८६९ कुष्टोबा राणे आनी १८९५ त दादा राणे अडवयकार हांची बंडा जाली. साटरे गड, नाणसाच्या किल्लयाचो स्मृतीस्तंभ, पर्येचे भूमिकेचें देवूळ राण्याच्या इतिहासाचे दायज आसता. गोंयच्या मुक्ती लढ्यांन तर सत्तराचें योगदान खाशेलें आसा. गोविंद हरी भावे शास्री हांच्या मुखेलपणासकयल २६ जानेवारी १९५५ त २५ सत्याग्रहींनी केल्लो सत्याग्रह बरोच गाजलो.श्रीपाद वामन भावे, पंडित महादेवशास्त्री जोशी, वामन रामचंद्र बर्वे, गजानन दत्ताराम जोशी, कृष्णराव राणे, कृष्णा बाबली माईणकर, पांडुरंग केरकर अश्या कितल्याशाच सत्तरीच्या सुटके झुजा-यांनी गोंय मुक्ती लढ्यान वाटो घेतिल्लो. सालेलीच्या कृष्णराव राणे हाणें आजाद गोमंतक दलातल्यान बरेंच क्रांतीकार्य केल्लें. गोवा लिबरेशन आर्मीचे जयसिंगराव व्यांकटराव आनी माधराव लक्षमणरा राणे हे स्वातंत्रवीर सत्तरीचे सुपूत.
सत्तराचो कारभार पुर्तुगेज तेपार साखळेच्यान चलतालो. सत्तरीचो आसपाव साखळे म्हालांत जालो. पूण जेन्ना साखळेचो आसपाव दिवचलेंत जालो आनी सत्तराक स्वतंत्र म्हाल म्हणून मान्यताय मेळ्ळी. तेन्नाच्यान ह्या म्हालाचें मुखेल शार म्हणून वाळपय नांवारूपाक
