व्हड अभिमान आशिल्लो. इतलेंय जरी आसलें तरी तो चातुर्वर्ण्य. जातिभेद, अस्तृश्यताय, पतितशुध्दीनिषेध, परदेशगमन निषेध हांचेर सदांच टीका करतालो. ' प्रत्यक्षनिश्ठ आनी प्रयोगक्षम असो विज्ञानधर्म होच खरो व्हड धर्म ' अशें सावरकराचें मत आशिल्ल्यान पूर्वजल्म, कर्मवाद ह्या गजालींक ताचो विरोध आसलो.
सावरकराच्या रोजकीय, धार्मिक, अध्यात्मीक आनी तात्विक विचार प्रणालींतल्यान तशेंच इतिहासीक वावरांतल्यान, भारतीय समाजांत सावरकार यूग वा सावरकर वाद असो एक सिध्दांत रूढ जावंक पावलो.
सावड्डेकार, बाळकृष्ण वामनः (जल्मः २ जानेवारी १८८६, काणकोण ; मरणः १४ जानेवारी १९४९).
पुराय नांव बाळकृष्ण वामन तथा गजानन सावड्डेकार. पणजे लिसेंवाचो कोर्स पुराय केलो आनी आग्रीमेसूर आनी कोमुनीदादी ह्या सरकारी कार्यालयांनी कांय तेंप नोकरी कली. फुडाराक नोर्मल स्कूलांतल्या परिक्षा उत्तीर्ण जावन तो सरकारी मुळावे पुर्तुगेज शाळेंत शिक्षक जालो. भुरगीं तेजिश्ट आनी स्वाभिमानी जावंची, तांचे भीजूडपण ना जांवचे म्हणून तो पुस्तकी शिक्षणावांगडाच भुरग्यांचेर बरे संस्कार करतालो. गोमंतक मराठी शिक्षक संमेलन हें ताणें आपले जीणेचें कार्य मानलें. गोमंतक मराठी शिक्षण संमेलनावरवीं मराठी शिक्षकापुरती सरकारी शिक्षण खात्याक समांतर अशी यंत्रणा ताणें निर्मिली, ताणें शिक्षणाविशीं बरेच लेख पुर्तुगेजींतल्यान बरयले. ती लेखमाळ उपरांत पुस्तक रूपान उजवाडा आयली. तो बरो उलोवपी आसलो. लिखणेपरस ताणें उलोवपाचेर चड भर दिलो. समाजसुधरणा आनी शिक्षण प्रसाराखातीर ताका ताच्या वकृत्वाचो खुबूच लाव जालो. चरी तो पुर्तुगेज शिक्षक आसलो तरी तो मराठीचो खांपो अभिमानी आशिल्लो.१९३० वर्सा मडगांवां महाराष्ट्र साहित्य संमेलनाचें १५ वें अधिवेशन जालें तेवेळार गोंयची पुराय रितीन वळख करून दिवपी गोमंतक परिचय ग्रंथ ताणें तयार केलो आनी आपल्या खर्चान छापून तो लोकांमेरेन पावयलो. गोंयावयलो तो एक बरो संदर्भ ग्रंथ जावन आसा.
साहित्यः ललित कलेचो एक प्रकार. सौंदर्याअणभव दिवपाची तांक आनी प्रयोजन आशिल्लो ललितकले अंतर्गत शिल्प. चित्र, संगीत, नाच, साहित्य ह्या कलांचो आस्पाव जाता. मौखिक आनी लिखीत उतरावळींची सोबीत आनी अर्थपूर्ण अशी मांडावळ करून, तेवरवीं ती मांडावळ रचतल्याक (साहित्यिकाक) आनी तिचो अणभव घेतल्याक (वाचप्याक, आयकुप्याक) सच्चिदानंदाचो अणभव घेवंक मदत करता. ते मांडावळीक साहित्य ही संकल्पना लागू जाता. भावना, विचार प्रतिभा आनी मांडावळ अशा घटकांचो आस्पाव जाल्ली ती कलाकृती आसता. अशे तरेन सत्य, शिव आनी सुंदर हांचे मिलन जावन निर्माण जाल्ली मौखीक वा लिखीत उतरांची कलाकृती म्हणजे साहित्य.
अशे तरेच्या उंचेल्या पांवड्यावयलो ' प्रज्ञा आनी प्रतिभे 'चो विलास वाचप्याक आयकतल्याक ' ब्रह्मानंद सहोदरा ' चो दिश्टावो घडोवन हाडटा, तेन्ना ती निखटी उतरावळ म्हळ्यार ' वाक् मय' उरना, ताचें रुपांतर ' वाङ्मया' त, ' साहित्यां' त जाता. हाकाच ' साहित्य ' म्हण्टात. प्राच्य म्हळ्यार उदेंती विशेशतायेन भारतीय परंपरेन हाचे संबंदान भोव खोलायेन आनी साक्षेपान विचार जाल्लो आसा. अस्तमतेच्या साहित्य विचारांत लेगीत साहित्याचो अर्थ लावपाचो खुबूच वावर आयजमेरेन जाला. साहित्य ही संकल्पना बरेतरेन समजून घेवपाक त्यो दोन परंपरा हे विशीं, ताच्या स्वरूपाविशीं कितें म्हणटा हें समजून घेवचे पडटले. ताच्या सांगातान साहित्याचें प्रयोजन, पती आदी समजून घेतल्यार आनीक बरें जातलें.
भरतापासून ते पंडीत जगन्नाथा मेरेन भारतीय (संस्कृत) साहित्यविचाराची परंपरा आसा. तातूंत आपलो साहित्य विचार भरतान नाटकाच्या संदर्भांत सांगला. ' ललित साहित्य ' ह्या व्यापक अर्थान ' काव्य ' हो शब्द हे परंपरेंत येवजिल्लो पळोवंक मेळटा. हे विशींचे चर्चेंत ' काव्यपुरूषा ' चे रूपक सातत्यान आपणायल्ले आसा. सुरवेक हो विचार साहित्याच्या साधनाचेर केंद्रित जाल्लो पळोवंक मेळटा. ' शब्दार्थो सहितौ काव्यम् |' (काव्यलंकारः१.१६) ' साहित्य म्हळ्यार शब्दाच्या सांगातान आयिल्लो अर्थ ' . साहित्याच्या ह्या लक्षणांतल्यान ' सहितौ ' हे मोडणेंतल्यान मुखार साहित्य हे संकल्पनेन मूळ धरलें. हाचें पयलीं म्हळ्यार भामटाचे पयली संस्कृत साहित्य विचारांमदी ह्या संदर्भात अर्थनिरपेक्ष रूपकादी अर्थचमत्कृती मानपी अशे दोन विचार आसले, ह्या दोनय विचारांक न्हयकारून ' शब्दसौष्ठव ' आनी ' अर्थव्युत्पत्ती ' हीं दोनय आंगा काव्यांत एकेसारखींच म्हत्वाचीं आसता म्हणपाचें भामहान स्पश्ट केलें. ' शरीर तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्न पदीवली '(काव्य दर्श १.१०) हें दंडीन सांगिल्लें काव्यलक्षण. तातूंत ताणें शब्दार्थांक काव्य कूड मानून ताचेमदल्या अर्थाची उतरापरस आशिल्ली आंतरता तो सूचयता. 'ननु शब्दार्थौ काव्यम ' (रूद्रट, काव्यलंकार, २.१) ' शब्दार्थौ मूर्ति- शाख्यतौ '(विद्यानाथ) हांच्यासारकिल्या शब्दार्थाच्या साहचर्याचेर भर दिवपी जायत्यो साहित्यातर्गत व्याख्या संस्कृत साहित विचारावुशीं मेळटात. ' वक्रोक्ति काव्य जीवितम् |' अशें कुंतकान म्हळां. कविची म्हळ्यार साहित्यिकाची सांगपाची पद्दत (म्हळ्यार साहित्य निर्मणी) ही वेव्हारान आमी वापरताते सरळ पद्दती परस वेगळे तरेची आसता. ती वांकडी ण्हळ्यार आडवळणांची म्हळ्यार वक्र आसात. हाकाच वक्रोक्ती अशें म्हटलां. हाच्या आदारान सामान्यतायेन प्रतित न जावपी वस्तूसंबंध जोडून वैचित्र्यपूर्ण पद्दतीन माडावळ करून कवी
